หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์

เรื่องราวการก่อสร้าง “โรงพยาบาลสวนสราญรมย์” หรือโรงพยาบาลจิตเวชแห่งแรกของภาคใต้ ภายใต้นโยบายของนายปรีดี พนมยงค์ ในสมัยดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีมหาดไทยช่วง พ.ศ. 2477–2478 เนื้อหายังสะท้อนความตื่นตัวของประชาชนต่อรัฐนิยมผ่านบทลำตัดที่นายบุญเกริก เขียนส่งถึงรัฐบาล

“สะพานปรีดี-ธำรง” คือสะพานคอนกรีตแห่งแรกที่เชื่อมเกาะเมืองอยุธยา สร้างในสมัยคณะราษฎรโดยมีปรีดี พนมยงค์ เป็นผู้ผลักดันหลัก ภายใต้นโยบายพัฒนาอยุธยาให้เป็น “เมืองทดลอง” ของระบอบใหม่ สะพานนี้จึงไม่ใช่เพียงโครงสร้างคมนาคม แต่เป็นอนุสรณ์ของการอภิวัฒน์ 2475 และสัญลักษณ์ของการฟื้นฟูเมืองเก่าด้วยแนวคิดรัฐประชาชน โดยเสนอให้มีการตั้งชื่อสะพานฝั่งตะวันตกว่า “พูนศุข–แฉล้ม” เพื่อรำลึกบทบาทสตรีในประวัติศาสตร์คณะราษฎร

ภายหลังที่ปรีดี พนมยงค์ เสนอเค้าโครงการเศรษฐกิจได้เกิดกรณีขัดแย้งขึ้นจึงมีการผ่อนปรนนโยบายตามที่รัชกาลที่ 7 ทรงวิจารณ์และหลังการยึดอำนาจของรัฐบาลพระยาพหลพลพยุหเสนาได้มีการเสนอเรื่องสภาเศรษฐกิจเพื่อประนีประนอมขึ้น

บทความนี้จะเสนอหลักฐานประวัติศาสตร์หายากคือ เอกสารราชการของรัฐบาลในการสนับสนุนให้นายปรีดีเดินทางไปยังต่างประเทศ โดยสะท้อนการลดความขัดแย้งทางการเมืองหลังกรณีสมุดปกเหลืองและแสดงให้เห็นการต่อรองทางอำนาจ

1 ปี หลังจากที่นายปรีดี พนมยงค์ต้องลี้ภัยจากการถูกกล่าวหาว่ามีแนวคิดคอมมิวนิสต์ ได้มีประชาชนหลายจังหวัด รวมถึงพระนครศรีอยุธยา ได้ร่วมลงชื่อในจดหมายถึงรัฐบาลเพื่อเรียกร้องให้ปรีดีกลับมาดำรงตำแหน่งและรับใช้ชาติอีกครั้ง

1 ปี หลังจากที่นายปรีดี พนมยงค์ เสนอเค้าโครงการเศรษฐกิจหรือสมุดปกเหลืองต่อรัฐบาล ได้ถูกเกมการเมืองของฝ่ายพระยามโนปกรณ์นิติธาดากล่าวหาว่าเป็นคอมมิวนิสต์จนต้องออกจากสยามแต่มีราษฎรเรียกร้องให้กลับมารับราชการดังเดิม

กุหลาบ สายประดิษฐ์ วิพากษ์การเมืองไทยสมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม เมื่อ พ.ศ. 2493 โดยเสียดสีและยั่วล้อว่า ปัญหาการเมืองของรัฐบาลทั้งการโกง การคอรัปชั่นของผู้มีอำนาจ การค้าของเถื่อนเป็นการสร้าง ‘ทฤษฎีใหม่’ ในยุคนี้

การเลือกตั้งทั่วไปครั้งแรกของสยามใน พ.ศ. 2476 มีขึ้นระหว่างวันที่ 15-28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2475 และข้อที่ 4 ของหลัก 6 ประการในเรื่องจะต้องให้ราษฎรมีสิทธิเสมอภาคกันอันเป็นการมอบสิทธิเสมอภาคทางการเมืองให้แก่พลเมืองครั้งแรก

สัมผัส พึ่งประดิษฐ์ เล่าประวัติศาสตร์การเคลื่อนไหวทางการเมืองไทยนับตั้งแต่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 จนถึงเหตุการณ์ที่นักศึกษาเคลื่อนไหวเกี่ยวกับขบวนการสันติภาพหรือต่อมาคือกบฏสันติภาพในปี 2495 มาจนถึงเหตุการ 6 ตุลา 2519 และชี้ว่าตนได้รับการสืบต่อแนวคิดประชาธิปไตยมาจากนายปรีดี พนมยงค์

จุดเปลี่ยนสำคัญของกรมราชทัณฑ์ เกิดขึ้นหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองปี 2475 รัฐบาลคณะราษฎรได้ให้ความสำคัญกับการดูแลนักโทษมากขึ้น โดยนายปรีดี พนมยงค์ ได้นำเอาความรู้เกี่ยวกับอาชญาวิทยาและทัณฑวิทยาสมัยใหม่มาประยุกต์ใช้กับงานราชทัณฑ์