เกร็ดประวัติศาสตร์

สำหรับสังคมไทย ความทรงจำทางการเมืองที่แตกต่างยังคงหล่อหลอมการแบ่งแยกมิตร/ศัตรู จึงควรถามต่อว่า การเมืองในความสัมพันธ์ที่เป็นมิตรภาพต่อกันจะเป็นไปได้หรือไม่

กำพล จำปาพันธ์ ได้นำเกร็ดประวัติศาสตร์ของวัดสุวรรณดาราราม ว่าด้วยประวัติความเป็นมา ความเกี่ยวข้องกับนายปรีดี พนมยงค์ การเชื่อมโยงฝ่ายเจ้านายเข้าร่วมขบวนการเสรีไทย และข้อสรุปว่าด้วยแนวคิดเกี่ยวกับ “วัด” ที่เปลี่ยนไปภายหลังเหตุการณ์การอภิวัฒน์สยาม 2475

หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 อังกฤษกลับเข้าปกครองมลายูแต่ต้องเผชิญกับความขัดแย้งของคนในพื้นที่รวมทั้งคนในพื้นที่ที่ไม่พอใจการปกครองของอังกฤษ จึงมีกลุ่มคนที่หลบหนีการปกครองอังกฤษเข้ามาในชายแดนไทย ทำให้ทหารอังกฤษต้องรุกล้ำอธิปไตยของไทยเพื่อปราบปราม ก่อให้เกิดความขัดแย้งทางการทูต

หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ไทยสามารถยกเลิก “ความตกลงสมบูรณ์แบบ” กับอังกฤษ โดยคงความสัมพันธ์ทางมิตรภาพและยืนยันไม่ขุดคอคอดกระเพื่อความมั่นคงร่วมกันภายใต้องค์การสหประชาชาติในขณะเดียวกัน และเข้าสู่กระบวนการประนอมข้อพิพาท แต่ผลการพิจารณาไม่สนับสนุนข้อเรียกร้องของไทย แม้ไทยผิดหวัง แต่ก็ยังสงวนสิทธิไว้ตามกฎบัตรสหประชาชาติและหันมมุ่งเน้นสร้างสัมพันธ์เพื่อความมั่นคงในภูมิภาคแทนการทวงคืนดินแดน

หลังสงครามโลกครั้งที่สอง ไทยต้องเผชิญข้อเรียกร้องจากหลายประเทศ ทั้งแอฟริกาใต้ที่อ้างการประกาศสงคราม และมลายูที่เรียกค่าชดเชยล่าช้าเกินกำหนด ขณะเดียวกันยังมีปัญหาสินทรัพย์ญี่ปุ่นในไทยที่เป็นเงื่อนไขสำคัญในการเจรจาระหว่างประเทศ เหตุการณ์เหล่านี้สะท้อนว่า แม้สงครามสิ้นสุดลงแล้ว แต่สมรภูมิการทูตของไทยเพิ่งเริ่มต้นขึ้น

ความต้องการให้ประเทศเป็นประชาธิปไตยปรากฎขึ้นได้แม้จากคนใน ‘พวกวรรณะเก่า’ การต่อสู้เพื่อประชาธิปไตย เอกราช และอธิปไตย จึงเป็นเรื่องของผู้รักชาติทุกคน

เดือน บุนนาค ได้ให้ทัศนะในเรื่องของ “ชาตินิยม“ ตามความนึกคิดของชนชาวไทยในอดีต โดยได้ให้ภาพประวัติศาสตร์การอยู่ร่วมกันของผู้คนหลากหลายเชื้อชาติในดินแดนไทยมาตั้งแต่โบราณมาจนถึงช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง

กนต์ธีร์ ศุภมงคล ได้เล่าเรื่องราวการทูตไทยในช่วงหลังสงครามภายใต้ข้อเรียกร้องจากฝ่ายสัมพันธ์มิตร ไม่ว่าจะเป็นเรื่องข้าวและเงินค่าเสียหาย ทำให้คณะทูตฝ่ายไทยจำเป็นต้องใช้กลยุทธทางการทูตที่ชาญฉลาดเพื่อให้เกิดผลเสียต่อประเทศไทยให้น้อยที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้

เรื่องราวของ “ขุนพรมประศาสน์“ (วรรณ พรหมกสิกร) ปัญญาชนชาวอีสานผู้บอกเล่าเรื่องราวการอภิวัฒน์สยามผ่านบทกวีภาษาอีสานอันวิจิตรงดงาม ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าปัญญาชนในภูมิภาคห่างไกลก็ไม่ได้สนับสนุนการอภิวัฒน์น้อยไปกว่าปัญญาชนในเมืองเลยแม้แต่น้อย

ขบวนการกู้เอกราชในอินโดจีนได้รับอิทธิพลจากแนวคิดการปฏิวัติของฝรั่งเศส โดยมีผู้นำสำคัญเช่น โฮจิมินห์ เจ้าเพ็ดชะลาด และเจ้าสุพานุวง ขบวนการกู้เอกราชในอินโดจีน โดยมีนายปรีดี พนมยงค์ และขบวนการเสรีไทยให้การสนับสนุนอย่างลับ ๆ ทั้งด้านการเมืองและการส่งอาวุธยุทโธปกรณ์