หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์

ภายหลังที่ปรีดี พนมยงค์ เสนอเค้าโครงการเศรษฐกิจได้เกิดกรณีขัดแย้งขึ้นจึงมีการผ่อนปรนนโยบายตามที่รัชกาลที่ 7 ทรงวิจารณ์และหลังการยึดอำนาจของรัฐบาลพระยาพหลพลพยุหเสนาได้มีการเสนอเรื่องสภาเศรษฐกิจเพื่อประนีประนอมขึ้น

บทความนี้จะเสนอหลักฐานประวัติศาสตร์หายากคือ เอกสารราชการของรัฐบาลในการสนับสนุนให้นายปรีดีเดินทางไปยังต่างประเทศ โดยสะท้อนการลดความขัดแย้งทางการเมืองหลังกรณีสมุดปกเหลืองและแสดงให้เห็นการต่อรองทางอำนาจ

1 ปี หลังจากที่นายปรีดี พนมยงค์ต้องลี้ภัยจากการถูกกล่าวหาว่ามีแนวคิดคอมมิวนิสต์ ได้มีประชาชนหลายจังหวัด รวมถึงพระนครศรีอยุธยา ได้ร่วมลงชื่อในจดหมายถึงรัฐบาลเพื่อเรียกร้องให้ปรีดีกลับมาดำรงตำแหน่งและรับใช้ชาติอีกครั้ง

1 ปี หลังจากที่นายปรีดี พนมยงค์ เสนอเค้าโครงการเศรษฐกิจหรือสมุดปกเหลืองต่อรัฐบาล ได้ถูกเกมการเมืองของฝ่ายพระยามโนปกรณ์นิติธาดากล่าวหาว่าเป็นคอมมิวนิสต์จนต้องออกจากสยามแต่มีราษฎรเรียกร้องให้กลับมารับราชการดังเดิม

กุหลาบ สายประดิษฐ์ วิพากษ์การเมืองไทยสมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม เมื่อ พ.ศ. 2493 โดยเสียดสีและยั่วล้อว่า ปัญหาการเมืองของรัฐบาลทั้งการโกง การคอรัปชั่นของผู้มีอำนาจ การค้าของเถื่อนเป็นการสร้าง ‘ทฤษฎีใหม่’ ในยุคนี้

การเลือกตั้งทั่วไปครั้งแรกของสยามใน พ.ศ. 2476 มีขึ้นระหว่างวันที่ 15-28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2475 และข้อที่ 4 ของหลัก 6 ประการในเรื่องจะต้องให้ราษฎรมีสิทธิเสมอภาคกันอันเป็นการมอบสิทธิเสมอภาคทางการเมืองให้แก่พลเมืองครั้งแรก

สัมผัส พึ่งประดิษฐ์ เล่าประวัติศาสตร์การเคลื่อนไหวทางการเมืองไทยนับตั้งแต่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 จนถึงเหตุการณ์ที่นักศึกษาเคลื่อนไหวเกี่ยวกับขบวนการสันติภาพหรือต่อมาคือกบฏสันติภาพในปี 2495 มาจนถึงเหตุการ 6 ตุลา 2519 และชี้ว่าตนได้รับการสืบต่อแนวคิดประชาธิปไตยมาจากนายปรีดี พนมยงค์

จุดเปลี่ยนสำคัญของกรมราชทัณฑ์ เกิดขึ้นหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองปี 2475 รัฐบาลคณะราษฎรได้ให้ความสำคัญกับการดูแลนักโทษมากขึ้น โดยนายปรีดี พนมยงค์ ได้นำเอาความรู้เกี่ยวกับอาชญาวิทยาและทัณฑวิทยาสมัยใหม่มาประยุกต์ใช้กับงานราชทัณฑ์

ภายหลังการอภิวัฒน์สยาม 2475 หนึ่งปีได้เกิดการรัฐประหารครั้งแรกเป็นเหตุให้นายปรีดี พนมยงค์ต้องลี้ภัยทางการเมืองเมื่อวันที่ 12 เมษายน 2476 โดยในปีเดียวกันนั้นวันที่ 29 กันยายน 2476 นายปรีดี พนมยงค์ก็ได้เดินทางหวนกลับสู่บ้านเกิดอีกครั้ง

ชวนพิจารณา 4 ประเด็น ได้แก่ อำนาจเก่า ผลประโยชน์ แรงสนับสนุน และการสืบต่อสายธารประชาธิปไตย ปัจจัยทั้งสี่สะท้อนชีวิตของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ นับตั้งแต่ก่อนการอภิวัฒน์จนส่งผ่านมาถึงปัจจุบัน