บทความ

สาเหตุการก่อตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองจากคำกล่าวของผู้ประศาสน์การในวันเปิดมหาวิทยาลัย รวมทั้งการเรียนการสอนภายในมหาวิทยาลัยที่นายปรีดีพูดกับศิษย์เก่าตมธก. ณ บ้านพักชานกรุงปารีส

หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ไทยสามารถยกเลิก “ความตกลงสมบูรณ์แบบ” กับอังกฤษ โดยคงความสัมพันธ์ทางมิตรภาพและยืนยันไม่ขุดคอคอดกระเพื่อความมั่นคงร่วมกันภายใต้องค์การสหประชาชาติในขณะเดียวกัน และเข้าสู่กระบวนการประนอมข้อพิพาท แต่ผลการพิจารณาไม่สนับสนุนข้อเรียกร้องของไทย แม้ไทยผิดหวัง แต่ก็ยังสงวนสิทธิไว้ตามกฎบัตรสหประชาชาติและหันมมุ่งเน้นสร้างสัมพันธ์เพื่อความมั่นคงในภูมิภาคแทนการทวงคืนดินแดน

พระเจ้าช้างเผือก เป็นภาพยนตร์ที่มีความน่าสนใจในแง่วัตถุประสงค์การถ่ายทำและวิธีการนำเสนอทรรศนะทางสังคม การเมือง การทูต ผ่านการอุปนิสัยและลักษณะภายนอกของตัวละคร ในโอกาสที่ภาพยตร์เรื่องนี้ได้รับขึ้นทะเบียนให้เป็นมรดกความทรงจำแห่งโลก ทำให้มีการจัดเสวนาในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับภาพยนตร์พระเจ้าช้างเผือกอย่างหลากหลาย

หลังสงครามโลกครั้งที่สอง ไทยต้องเผชิญข้อเรียกร้องจากหลายประเทศ ทั้งแอฟริกาใต้ที่อ้างการประกาศสงคราม และมลายูที่เรียกค่าชดเชยล่าช้าเกินกำหนด ขณะเดียวกันยังมีปัญหาสินทรัพย์ญี่ปุ่นในไทยที่เป็นเงื่อนไขสำคัญในการเจรจาระหว่างประเทศ เหตุการณ์เหล่านี้สะท้อนว่า แม้สงครามสิ้นสุดลงแล้ว แต่สมรภูมิการทูตของไทยเพิ่งเริ่มต้นขึ้น

ความต้องการให้ประเทศเป็นประชาธิปไตยปรากฎขึ้นได้แม้จากคนใน ‘พวกวรรณะเก่า’ การต่อสู้เพื่อประชาธิปไตย เอกราช และอธิปไตย จึงเป็นเรื่องของผู้รักชาติทุกคน

เดือน บุนนาค ได้ให้ทัศนะในเรื่องของ “ชาตินิยม“ ตามความนึกคิดของชนชาวไทยในอดีต โดยได้ให้ภาพประวัติศาสตร์การอยู่ร่วมกันของผู้คนหลากหลายเชื้อชาติในดินแดนไทยมาตั้งแต่โบราณมาจนถึงช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง

กนต์ธีร์ ศุภมงคล ได้เล่าเรื่องราวการทูตไทยในช่วงหลังสงครามภายใต้ข้อเรียกร้องจากฝ่ายสัมพันธ์มิตร ไม่ว่าจะเป็นเรื่องข้าวและเงินค่าเสียหาย ทำให้คณะทูตฝ่ายไทยจำเป็นต้องใช้กลยุทธทางการทูตที่ชาญฉลาดเพื่อให้เกิดผลเสียต่อประเทศไทยให้น้อยที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้

โคทม อารียา ได้นำเกร็ดประวัติศาสตร์สันติภาพไทยจากหนังสือโมฆสงครามมาสรุปให้ทุกท่านได้ติดตามโดยสังเขป ซึ่งจะทำให้ทุกท่านเห็นว่าหนังสือเล่มนี้มีความเกี่ยวข้องกับวันสันติภาพไทยอย่างแยกไม่ออก

เรื่องราวของ “ขุนพรมประศาสน์“ (วรรณ พรหมกสิกร) ปัญญาชนชาวอีสานผู้บอกเล่าเรื่องราวการอภิวัฒน์สยามผ่านบทกวีภาษาอีสานอันวิจิตรงดงาม ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าปัญญาชนในภูมิภาคห่างไกลก็ไม่ได้สนับสนุนการอภิวัฒน์น้อยไปกว่าปัญญาชนในเมืองเลยแม้แต่น้อย

ขบวนการกู้เอกราชในอินโดจีนได้รับอิทธิพลจากแนวคิดการปฏิวัติของฝรั่งเศส โดยมีผู้นำสำคัญเช่น โฮจิมินห์ เจ้าเพ็ดชะลาด และเจ้าสุพานุวง ขบวนการกู้เอกราชในอินโดจีน โดยมีนายปรีดี พนมยงค์ และขบวนการเสรีไทยให้การสนับสนุนอย่างลับ ๆ ทั้งด้านการเมืองและการส่งอาวุธยุทโธปกรณ์