1 ปี หลังกรณีสมุดปกเหลือง : ข้อมูลใหม่ 'รัฐบาลสยามกับการเดินทางไปฝรั่งเศสของปรีดี พนมยงค์ พ.ศ. 2476' (ตอนที่ 3)

สถาบันปรีดี พนมยงค์ 20 March 2025

Focus

1 ปี หลังการอภิวัฒน์สยาม ได้มีการเสนอนโยบายการแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจระหว่างนโยบายของฝ่าย ‘พระยามโนปกรณ์นิติธาดา’ และ “เค้าโครงการเศรษฐกิจ” หรือที่เรียกกันว่า “สมุดปกเหลือง” ของ ‘หลวงประดิษฐ์มนูธรรม’ หรือนายปรีดี พนมยงค์ ต่อสภาผู้แทนราษฎร ซึ่งมีเจตนารมณ์ที่จะทำให้สยามเป็นเอกราชทางด้านเศรษฐกิจ และแก้ไขปัญหาความไม่เสมอภาคทางเศรษฐกิจให้แก่ราษฎรที่เป็นฐานรากของสังคม แต่ได้เกิดกระแสโจมตีเค้าโครงการเศรษฐกิจนี้ เป็นการภายในว่าเป็นนโยบายแบบคอมมิวนิสต์ หรือ โซเชียลลิสต์ และมีการประกาศใช้พระราชบัญญัติคอมมิวนิสต์ขึ้น ภายหลังรัฐประหารครั้งแรกโดยพระราชกฤษฎีกาเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 จึงเป็นเหตุให้เข้าใจกันทั่วไปว่าเค้าโครงการเศรษฐกิจของหลวงประดิษฐ์ฯ มีรูปแบบเป็นคอมมิวนิสต์ แล้วนำไปสู่การที่รัฐบาลส่งนายปรีดีเดินทางออกจากสยามไปยังต่างประเทศ ในวันที่ 12 เมษายน พ.ศ. 2476
บทความนี้จะเสนอหลักฐานประวัติศาสตร์หายากคือ เอกสารราชการของรัฐบาลในการสนับสนุนให้นายปรีดีเดินทางไปยังต่างประเทศ โดยสะท้อนการลดความขัดแย้งทางการเมืองหลังกรณีสมุดปกเหลือง ที่สำคัญคือ แสดงให้เห็นการต่อรองทางอำนาจระหว่างสมาชิกรัฐบาลในฝ่ายพระยามโนปกรณ์นิติธาดา และฝ่ายสมาชิกคณะราษฎรที่สนับสนุนทั้งทุนและการเลือกประเทศให้เหมาะสมและปลอดภัยแก่นายปรีดี นั่นคือ ประเทศฝรั่งเศส โดยรัฐบาลสยามได้รับรองตัวนายปรีดี ต่อรัฐบาลทั่วโลกว่ามีสัญชาติไทยเดิมเป็นข้าราชการของรัฐบาลแห่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว บัดนี้เดินทางไปต่างประเทศ ในฐานะพลเมืองสามัญผู้หนึ่ง เพื่อศึกษาภาวะทางเศรษฐกิจในประเทศอื่น ๆ

“…“ข้อมุ่งแรกทีเดียวนั้น ข้าพเจ้าต้องการพักผ่อน แต่ความจริงทีเดียวนั้น ข้าพเจ้าใช้เวลาเปนอันมากหมกอยู่ในหอสมุดแห่งปารีส เพื่อศึกษาประวัติความเจริญในทางเศรษฐกิจของชาติต่าง ๆ ในยุโรปต่าง ๆ สมัย

…

เท่าที่ข้าพเจ้าได้มาจากการค้นคว้าศึกษาครั้งนี้อาจจะใช้เปนประโยชน์แก่ข้าพเจ้าเปนอันมาก เพราะข้าพเจ้าและเพื่อนฝูงได้ช่วยกันร่างโครงการแก้ไขและทำความก้าวหน้าให้กับเศรษฐกิจสำหรับกรุงสยามขึ้นไม่เปนความจริงเลยที่ยุโรปพูดกันว่าข้าพเจ้าศึกษาวิธีการของคอมมิวนิสตฺ หรือแม้เกี่ยวข้องกับราชการตำรวจฝรั่งเศสแต่อย่างใด”

…”

นายปรีดี พนมยงค์,
กรุงเทพวารศัพท์, วันที่ 4 ตุลาคม พ.ศ. 2476

(ภาพจากซ้ายไปขวา) หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ หลวงอดุลเดชจรัส (คนที่ 2 ทางด้านหลังของหลวงธำรงฯ) พระยาพหลพลพยุหเสนา และนายปรีดี พนมยงค์
ที่มา : หนังสือสมุดภาพพระยาพหลพลพยุหเสนา ภาค 1 จัดพิมพ์โดย สำนักพิมพ์ต้นฉบับ

เอกสารของกระทรวงการต่างประเทศ

เรื่อง ขอเรียนปฏิบัติเรื่องหลวงประดิษฐ์มนูธรรม ขอให้อัครราชทูตกรุงปารีสช่วยสนับสนุนเพื่อให้ได้รับ Visa ในการเดินทางไปสเปญ

เอกสารของกระทรวงการต่างประเทศ

เอกสารของกระทรวงการต่างประเทศ

ที่ ก. ๕๙/๖๗๗๔ กระทรวงการต่างประเทศ

วังสราญรมย์, กรุงเทพ ฯ

วันที่ ๕ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๖

ปลัดทูลฉลองทำการแทนรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ เรียน นายกรัฐมนตรี

ด้วยกระทรวงการต่างประเทศได้รับโทรเลขจากหม่อมเจ้า อมรทัต กฤดากร อัครราชทูตณกรุงปารีสฉบับหนึ่ง ลงวันที่ ๔ เดือนนี้ รายงานมาว่า หลวงประดิษฐมนูธรรมมีความประสงค์จะเดินทางไปประเทศสะเปญ ได้ขอให้สถานทูตช่วยสนับสนุนแนะนำเพื่อให้ได้รับ visa หนังสือเดินทาง หม่อมเจ้าอมรทัต กฤดากร รับสั่งมาว่า เนื่องจากคำสั่งลับของรัฐบาลชุดก่อน ไม่ทรงทราบว่าจะได้รับอำนาจให้ปฏิบัติการไปตามความประสงค์ของหลวงประดิษฐมนูธรรมดังกล่าวข้างต้นนี้ได้หรือไม่ ความแจ้งอยู่ในสำเนาคำแปลโทรเลขเรียนมาที่นี้แล้ว .

คำสั่งของรัฐบาลชุดก่อนที่หม่อมเจ้าอมรทัต กฤดากร ทรงอ้างมานั้นตามเรื่องที่มีอยู่ทางกระทรวงการต่างประเทศ ปรากฏว่ามีโทรเลขฉะบับหนึ่งที่พระยาศรีวิสารวาจา รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศคนก่อน มีชี้แจงไปให้ทราบถึงฐานะของหลวงประดิษฐมนูธรรมว่า เป็นบุคคลอิสสระไม่เกี่ยวข้องทางการของรัฐบาล ดังสำเนาคำแปลโทรเลขฉะบับที่กล่าวนี้เรียนมา ณ ที่นี้ด้วยแล้ว นอกจากโทรเลขฉะบับนี้ ก็หาปรากฏคำสั่งอันใดเกี่ยวกับหลวงประดิษฐมนูธรรมปรากฏอยู่ในเรื่องอีกไม่ ตามที่อัครราชทูตณกรุงปารีสถามขอทราบมาทั้งนี้ จะควรตอบไปประการใด ขอเสนอมาเพื่อเรียนปฏิบัติ .

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด.

[ลายเซ็น]

ลงนามแทน.

โทรเลขของหม่อมเจ้าอมรทัต กฤดากร

โทรเลขของหม่อมเจ้า อมรทัต กฤดากร

TELEGRAM

COPY NO. 5/6760. WORDS 19.

SUBJECT :

FROM : H.S.H. Prince Amoradat. TO: H.E. Phya Abhibal Rajamaitri.

SENT FROM : Paris. RECEIVED AT : Foreign Office, Bangkok.

DATE : 4th Aug. 1933 at 19.50 o’clock. DATE : 5th Aug. 1933 at 11.12 o’clock.

FOREIGN OFFICE, BANGKOK.

Luang Pradit intends to travel to Spain. He has asked (for) the recommendation of this

Legation for the visa. In view of confidential instruction received from the late Government please inform me whether I am duly authorized to accede to the request.

AMORADAT.

โทรเลขของพระยาศรีวิสารวาจา

โทรเลขของพระยาศรีวิสารวาจา

TELEGRAM

COPY NO. 7/1979. WORDS 13.

SUBJECT :

FROM : Phya Srivisar Vacha . TO: Siamese Minister, Paris.

SENT FROM : Bangkok RECEIVED AT :

DATE : 6th May, 1933. DATE :

SIAMESE MINISTER, PARIS.

I have received your letter of 25th April. He should be treated as a private individual with no connection with (the) Government.

SRIVISAR.

เอกสารของกรมเลขาธิการคณะรัฐมนตรี

สำเนาเอกสารของกรมเลขาธิการคณะรัฐมนตรี

(สำเนา)

ที่ จ.๒๖๑๙/๒๔๗๖ กรมเลขาธิการคณะรัฐมนตรี

วันที่ ๑๔ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๖

เลขาธิการคณะรัฐมนตรี เรียน ปลัดทูลฉลองทำการแทนรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ

หนังสือเรียนนายกรัฐมนตรีที่ ก.๕๕/๖[...ตัวเลขเลือน-กองบรรณาธิการ]๘๘ ลงวันที่ ๕ เดือนนี้ เรียนปฏิบัติเรื่องหลวงประดิษฐ์มนูธรรม ขอให้อัครราชทูตณกรุงปารีสช่วยสนับสนุนเพื่อให้ได้รับ visa ในการเดินทางไปประเทศสะเปญนั้น คณะรัฐมนตรีได้ประชุมปรึกษาลงมติว่า หลวงประดิษฐ์มนูธรรมยังไม่ควรไปประเทศสะเปญในเวลานี้ เพราะปรากฏว่ายังไม่เรียบร้อย นายกรัฐมนตรีจะได้แนะนำหลวงประดิษฐ์มนูธรรมในเรื่องนี้ต่อไป. ซึ่งเรียนมาให้ทราบ.

ขอแสดงความนับถืออย่างสูง

ธำรง [หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์-กองบรรณาธิการ]

เลขาธิการคณะรัฐมนตรี

เอกสารของกระทรวงพระคลัง

เรื่องว่าได้โทรเลขสั่งจ่ายเงิน ๕๐๐ ปอนด์ ให้นายปรีดี พนมยงค์ ณ กรุงปารีสแล้ว โปรดแจ้งให้นายปรีดี พนมยงค์ ทราบด้วย

ใบบันทึกของกระทรวงพระคลัง

หนังสือของกระทรวงพระคลัง

ที่ ๑๕๕/๑๑๙๓๓.

หอรัษฎากรพิพัฒน์

วันที่ ๑๒ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๖

ปลัดทูลฉลองกระทรวงพระคลัง เรียน เลขาธิการคณะรัฐมนตรี

ตามหนังสือของกรมเลขาธิการคณะรัฐมนตรีถึงกรมบัญชีกลางที่ ซ.๒๒๙๖/๒๔๗๖ ลงวันที่ ๒ สิงหาคม ศกนี้ ขอให้สั่งจ่ายเงิน ๕๐๐ ปอนด์ให้แก่นายปรีดี พนมยงค์ ณกรุงปารีสโดยทางโทรเลขนั้น.

กระทรวงพระคลัง ได้มีจดหมายสั่งฮ่องกงแบงค์กรุงเทพฯ โทรเลขสั่งสาขาที่ลอนดอนจ่ายเงินจำนวน ๕๐๐ ปอนด์ ให้แก่นายปรีดี พนมยงค์ ที่กรุงปารีสแล้ว โปรดแจ้งให้นายปรีดี พนมยงค์ ทราบเสียด้วย/.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด

หม่อมเจ้าอมรทัต กฤดากร

ลงนามแทน

ผู้รั้งตำแหน่งปลัดทูลฉลอง

เอกสารของหลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ เลขาธิการคณะรัฐมนตรี

จดหมายของหลวงธำรงนาวาสวัสดิ์

ที่ ซ. ๒๗๗๗/๒๔๗๖ กรมเลขาธิการคณะรัฐมนตรี

วันที่ ๑๙ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๖

เลขาธิการคณะรัฐมนตรี เรียน ปลัดทูลฉลองกระทรวงพระคลัง

หนังสือที่ ๑๕๕/๑๑๙๓๓ ลงวันที่ ๑๒ เดือนนี้ ว่ากระทรวงพระคลังได้สั่งฮ่องกงแบงค์กรุงเทพ ฯ ให้โทรเลขสั่งสาขาที่ลอนดอนจ่ายเงิน ๕๐๐ ปอนด์ ให้แก่หลวงประดิษฐมนูธรรม ในนามนายปรีดี พนมยงค์ ที่กรุงปารีสแล้ว และขอให้แจ้งให้หลวงประดิษฐมนูธรรมทราบเสียด้วยนั้น ได้โทรเลขแจ้งไปให้หลวงประดิษฐ์มนูธรรม ทราบแล้ว.

ขอแสดงความนับถืออย่างสูง

ธำรง (หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์-กองบรรณาธิการ)

เลขาธิการคณะรัฐมนตรี.

เรื่องที่เกี่ยวข้อง:

หมายเหตุ: