เสรีไทย

รัฐประหารในวันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 พลโทผิน ชุณหะวัณ ได้รัฐประหารรัฐบาลของ พล.ร.ต.ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ ถูกเรียกให้ไปรายงานตัว ส่วนมากไม่ปฏิบัติตามจึงถูกประกาศจับ โดยให้สินบนเป็นรายบุคคล โดยเฉพาะนายเตียง ศิริขันธ์ มีสินบนนำจับ 5,000 บาท

บทบาทของ สหัส กาญจนพังคะ ทั้งในฐานะนักการศึกษา นักแปลผลงานนักเศรษฐศาสตร์ชาวฝรั่งเศสอย่าง ชาร์ลส จี๊ด ที่เชื่อมโยงระหว่างโลกวิชาการ ความคิดเศรษฐศาสตร์การเมือง จนความสัมพันธ์ทางปัญญาที่พาดผ่านมาถึง นายปรีดี พนมยงค์ ผู้บุกเบิกแนวคิดสมัยใหม่ในสังคมไทย

ก่อนที่ครูเตียง ศิริขันธ์ จะก้าวเข้าสู่เส้นทางการเมืองในฐานะผู้แทนราษฎรและรัฐมนตรี ชีวิตของท่านได้ผ่านประสบการณ์ในโลกของการศึกษา งานเขียน และความตื่นตัวทางความคิดทางการเมืองภายใต้บริบทหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 มาอย่างเข้มข้น บทความนี้ย้อนสำรวจเส้นทางชีวิตของครูหนุ่มจากสกลนคร ผู้ใช้การศึกษาและงานหนังสือเป็นพื้นที่เพาะบ่มอุดมการณ์ ก่อนจะก้าวสู่บทบาท “นักการเมืองประชาธิปไตย” อย่างเต็มตัว

บันทึกความทรงจำของครอบครัว “ครอง จันดาวงศ์” ผู้นำการเมืองท้องถิ่นสายอีสานผู้ยืนหยัดต่อสู้เพื่อความเป็นธรรมให้ประชาชน ผ่านเรื่องราวตั้งแต่วัยเด็กในอำเภอสว่างแดนดิน ชีวิตเรียบง่ายในชนบท ความผันผวนจากการเมืองแห่งยุคเผด็จการ ไปจนถึงผลกระทบอันยาวนานต่อครอบครัว การถูกจับกุม ประหารชีวิต และความยากลำบากที่มารดาและลูก ๆ ต้องเผชิญ บทความสะท้อนให้เห็นถึงต้นทุนชีวิตของผู้ต่อสู้ทางการเมืองในภาคอีสาน และความเข้มแข็งของครอบครัวที่ยืนหยัดแบกรับผลของอุดมการณ์อย่างไม่ย่อท้อ

หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 อังกฤษกลับเข้าปกครองมลายูแต่ต้องเผชิญกับความขัดแย้งของคนในพื้นที่รวมทั้งคนในพื้นที่ที่ไม่พอใจการปกครองของอังกฤษ จึงมีกลุ่มคนที่หลบหนีการปกครองอังกฤษเข้ามาในชายแดนไทย ทำให้ทหารอังกฤษต้องรุกล้ำอธิปไตยของไทยเพื่อปราบปราม ก่อให้เกิดความขัดแย้งทางการทูต

ความต้องการให้ประเทศเป็นประชาธิปไตยปรากฎขึ้นได้แม้จากคนใน ‘พวกวรรณะเก่า’ การต่อสู้เพื่อประชาธิปไตย เอกราช และอธิปไตย จึงเป็นเรื่องของผู้รักชาติทุกคน

ตำบลหนองม่วงไข่ ตำบลขนาดเล็กในจังหวัดแพร่ซึ่งเป็นฐานที่มั่นสำคัญของเสรีไทยสายเหนือ บทบาทของชาวบ้านทั้งตำบลที่ช่วยเหลือกิจการของเสรีไทยด้วยแรงกายแรงใจ และรักษาความลับเพื่อต่อต้านการเข้ามาของทหารญี่ปุ่น

ปรีดี พนมยงค์ เขียนสดุดีหลวงสังวรยุทธกิจ นายทหารเรือผู้ร่วมอภิวัฒน์ 2475 และขบวนการเสรีไทยอย่างกล้าหาญ และเสียสละ บทความบันทึกบทบาทของหลวงสังวรฯ ในภารกิจลับหลายด้าน รวมถึงการช่วยเหลือสัมพันธมิตร การคุ้มครองพลร่ม และการส่งอาวุธช่วยเวียดนาม

ศาสตราจารย์ ดร.กนต์ธีร์ ศุภมงคล ได้ติดตาม ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช กลับถึงกรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 16 กันยายน พ.ศ. 2488 และเสนีย์ได้เข้าดํารงตําแหน่งเป็นนายกรัฐมนตรีในรุ่งขึ้นวันที่ 17 กันยายนเป็นต้นไป โดยมีภารกิจแรกคือการแต่งตั้งคณะผู้แทนไทยเพื่อไปเจรจาเลิกสถานะสงครามกับอังกฤษที่แคนดี

รำลึกถึงบทบาทของหม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์ ในฐานะนักเรียนไทยในอังกฤษผู้ร่วมก่อตั้งขบวนการเสรีไทยสายอังกฤษ โดยชีวิตและภารกิจของท่านสะท้อนความยึดมั่นในอุดมการณ์เสรีภาพ ที่กลายเป็นรากฐานของบทบาททางวิชาการและสาธารณะในเวลาต่อมา