ฎีกาชาวนา : ความทุกข์ยากบนระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์

“การขายทอดตลาดทรัพย์สมบัติของราษฎรผู้ยากจนข้นแค้น ไม่มีเงินเสียให้แก่หลวงในบางตำบลได้กระทำอย่างน่าเอน็จอนาถที่สุด และนอกจากจะน่าสงสารราษฎรเจ้าทรัพย์ซึ่งมานั่งดูเขาขายทอดตลาดทรัพย์สมบัติของตน มีเรือกสวนไร่นาและโค ควายตาปะหลกๆ จะสะอื้นก็ไม่ใช่ จะร้องไห้ก็ไม่เชิงแล้ว ยังน่าชมเชยความสามารถในการกระทำของเจ้าน่าที่บางท่านในบางตำบล  คือท่านไม่ประกาศให้ใครรู้... ลัทธิบีบหัวใจราษฎรชนิดนี้ ยังมีที่แปลกๆ อีกมากมาย…”

(หลักเมือง : "ลัทธิบีบหัวใจราษฎรยังมีอยู่" 28 มิถุนายน 2472)

“...ตามเหตุผลที่ข้าพระพุทธเจ้ากราบบังคมทูลพระมหาแล้วแต่เบื้องต้นในข้อ1 -2 นั้น เปนเรื่องเกี่ยวกับกิจการบ้านเมือง ข้าพระพุทธเจ้ามีฐานะเปนเพียงราษฎรสามัญได้อาจเอื้อมเก็บเอามาเปนหน้าที่นำขึ้นกราบบังคมทูลพระมหากรุณาเช่นนี้ อาจจะเป็นการขัดต่อทางการหรือเปนการใฝ่สูงมากอยู่ก็เปนได้ แต่อาศัยด้วยอุปทานของข้าพเจ้าสุจริตคิดเห็นด้วยเกล้าฯ ว่าจะเปนประโยชน์ศุขสวัสดิภาพต่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ บ้านเกิดเมืองนอน อันเปนที่รักยิ่งของข้าพระพุทธเจ้าคนหนึ่งต่อไปในอนาคดชั่วกาลนาน ฉนั้นเมื่อการใดหรือข้อคำใดพลั้งพลาดเปนการมิชอบขัดด้วยพระบรมราชประสงค์หรือรัฐศาสนโนบาย วิธีดำเนินการปกครองบ้านเมืองแล้ว ข้าพระพุทธเจ้าขอรับพระมหากรุณา พระราชทานอภัยโทษ…”

(หฉช..ร.7 รล.20/152)

“รัฐบาลได้ช่วยชาวนาด้วยวิธีอย่างไร ยังไม่มีใครทราบ... บัดนี้ข้าพระพุทธเจ้าเห็นด้วยเกล้าว่า ประชาชนพลเมืองก็ควรจะหาทางช่วยตนเองด้วย โดยไม่คิดพึ่งรัฐบาลอีกต่อไป…”      

(หจช.ร.7 รล.20/123)

“เวลานี้ไปที่ใด แม้แค่ชาวนาชนบทก็กล่าวถึงเศรษฐกิจการเมือง ได้ยินข้อครหาอย่างธรรมดาและเลือดร้อน บ้างว่ารัฐบาลปกครองราษฎรอย่างทาษ อย่างหลอกลวงอย่างสูบเลือดกันทุกหนทุกแห่ง การนินทาว่าร้ายนี้ไม่ถึงกับเป็นภัยในเร็ววันนั้นก็ตามแค่ก็เป็นชนวนให้บังเกิดความเสียหายในอนาคตกาลทีละเล็กละน้อย… โครงการนี้จะสำเร็จหรือไม่ขึ้นอยู่กับ "พระญาญปรีชาราโชบายอันสุขุมของพระมหากษัตริย์ผู้เปรียบประดุจบิดาของราษฎรเป็นสำคัญ”

(หจช..ร.7 รล.20/194)

“...ข้าพระพุทธเจ้าได้เสนอหนังสือถึงเสนาบดีคลังและอภิรัฐมนตรีแล้ว ว่าควรเลิกการจ่ายเงินนิตยภัตต์ รวมทั้งเลิกลัทธิต่างๆ เช่นการโล้ชิงช้านั้นเสียเพราะในอดีตการพระราชทานนิตยภัตต์ก็เพื่อประกาศเกียรติคุณ ปัจจุบันพระสงฆ์รวยยิ่งกว่าบรรพชิต แม้ในชั้นต่ำสุดก็ยังไม่ขาดแคลน เหตุผลไม่ใช่ในทางธรรมคือรักษาวินัยอย่างเดียว แต่มีประโยชน์ในทางโลก คือได้ช่วยแก้เศรษฐกิจการประหยัดเงินทองของรัฐบาล มิให้เปลืองไปโดยใช่เหตุ..."

(หจช..ร. 7 รล.20/172)

“.....การเก็บเงินรัชชูปการแก่คนจนนี้เป็นการเดือดร้อนอย่างยิ่ง ข้าพเจ้าได้ขอร้องให้รัฐบาลเก็บแต่ผู้มีทรัพย์สมบัติยกเว้นให้แก่คนจน คือ ยกเลิกจับคนมาใช้งานโยธาแทนเงินรัชชูปการ รัฐบาลก็นิ่งเฉย.. ความเดือดร้อนอย่างวายร้ายของคนจนเนื่องจากมีผู้ปกครองใจเหี้ยมโหดร้ายกาจยิ่งไปกว่าพวกมหาโจร เพราะอ้ายพวกมหาโจรเมื่อมันเห็นคนจนไม่มีจะให้แล้วยัง ไหนๆ ที่ไม่มีเงิน มันก็ยกเว้นให้อภัยคือไม่ปล้นมันปล้นแต่คนมั่งมี นี่เป็นความจริงยิ่งกว่าความจริง เช่นรัฐบาลไม่ยกเว้นเก็บเงินรัชชูปการแก่คนจนจริงๆ คนไม่จะให้แล้วยังไม่มีใจเมตตากรุณาเที่ยวมาใช้งานโยธาแทนเงินได้ และที่ค้างมาเท่าไรก็จดจำไว้เช่นนี้ จะนับว่ามีใจเช่นไร อ้ายพวกมหาโจรมันจะมีใจดีเสียกว่ากระมัง..."

(หจช.สร.0201.15/5  สำเนาเอกสารเรื่องไทยไม่ใช่ทาษ มกราคม 2475)

“…ได้รับความเดือดร้อนยิ่งนัก…การหาเลี้ยงชีพอัตคัดขัดสน เปนท้องที่กันดาร…กว่าจะได้เฟื้องสลึงต้องอาบเหงื่อต่างน้ำ การที่ได้ร้องเรียนมานี้นับว่าเปนการเหลือที่พวกข้าพเจ้าอดทน ต่อไป…”

เอกสารสำนักนายกรัฐมนตรี สำนักเลขาธิการ คณะรัฐมนตรี, สร.0201.40/ 678 กล่อง 21, หอจดหมายเหตุแห่งชาติ.

“ข้าพเจ้าเปนพลเมืองของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มาบัดนี้ได้บังเกิดความเดือดร้อนขึ้นกับพวกข้าพเจ้า แต่ความเดือดร้อนของข้าพเจ้านี้ไม่ทราบว่าจะร้องเรียนขึ้นไปสถานใด… ข้าพเจ้าจึงขอพึ่งหน้ากระดาษของท่าน (หนังสือพิมพ์ศรีกรุง) เพื่อเปนทางสื่อสารให้ทรงทราบถึงทูลกระหม่อมฯ เสนาบดีพระองค์นั้น (สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ณ ขณะนั้น ) เพื่อพระองค์จักได้บำบัดทุกข์บำรุงสุขของพวกข้าพเจ้าให้บรรเทาลง

(เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 7 กระทรวงมหาดไทยข่าวในหนังสือพิมพ์, ร.7 ม.26. 5ก/30, หอจดหมายเหตุแห่งชาติ.)

ประกาศเรื่องความอัตคัดฝืดเคือง

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกาศแก่ประชาชนทั้งปวงให้ทราบทั่วกัน ด้วยได้ทรงรับฎีการาษฎรทูลเกล้าฯ ถวายมาแต่ที่ต่างๆ หลายฉะบับกรามบังคมทูลฯ ร้องทุกข์ถึงความอัตคัดฝืดเคืองซึ่งเกิดขึ้นแต่ปีหลังมาจนปีนี้ เป็นเหตุให้ขัดสนจนทรัพย์ ทำมาหาได้ไม่พอจะเลี้ยงชีพและเสียภาษีอากรได้สะดวกเหมือนแต่ก่อน พากันขอให้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ช่วยบรรเทาความเดือดร้อนด้วยประการต่างๆ เช่น ขอให้งดเก็บภาษีอากร เป็นต้น

กล่าวตามความคิดเห็นของเหล่าผู้ถวายฎีกาเป็นอเนกนัย เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงทราบความตามฎีกาก็สงสาร ด้วยทรงทราบตระหนักอยู่แล้ว ว่าความลำบากของประชาชนมีอยู่แพร่หลาย จึงมีพระราชประสงค์ใคร่จะให้ทราบความตามจริงทั่วกัน ว่าบุคคลที่ได้รับความลำบากในเวลานี้ไม่ฉะเพาะแต่พวกราษฎรที่ถวายฎีกาเท่านั้น ถึงที่เป็นคฤหบดีและพ่อค้าตลอดจนข้าราชการและเจ้านาย ก็ได้รับความลำบากด้วยกันทั้งนั้น เพราะมูลเหตุแห่งความอัตคัดฝืดเคืองครั้งนี้ มิได้เกิดขึ้นในพระราชอาณาเขตต์ อันจะพึงป้องกันได้ด้วยพระบรมเดชานุภาพ หรือรัฏฐาภิปาลโนบายของรัฐบาล

เหตุเกิดขึ้นในประเทศอื่นๆ ก่อนแล้วลามมาโดยลำดับจนถึงประเทศนี้ ความเดือดร้อนมีแก่ชาวประเทศอื่นๆ ก็อย่างเดียวกัน แต่ประเทศของเรานี้ยังเบากว่าประเทศอื่นอยู่โดยมาก ด้วยเป็นแต่อัตคัดขัดสน ไม่ถึงต้องอดอยากมากเหมือนกับเขา ถึงกระนั้นความลำบากก็กระเทือนถึงบ้านเมืองด้วยกันทุกประเทศ เพราะเมื่อประชาชนยากจนลง เงินภาษีอากรที่รัฐบาลเคยเก็บเฉลี่ยจากคนทั้งปวงเอามาใช้ในการปกครองบ้านเมือง ก็ได้น้อยลงไม่พอแก่การดั่งแต่ก่อน ว่าฉะเพาะประเทศของเรานี้ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๓ เงินภาษีอากรและผลประโยชน์แผ่นดินเก็บได้กว่าเก้าสิบหกล้านบาท

ใน พ.ศ. ๒๔๗๔ จำนวนเงินเก็บได้ตกต่ำลงกว่าสิบเก้าล้านบาท มาถึง พ.ศ. ๒๔๗๕ ประมาณจำนวนเงินจะตกลงไปอีกสักยี่สิบล้านบาท รวมเงินแผ่นดินตกต่ำลงใน ๒ ปีนี้ถึงสามสิบเก้าล้านบาท ก็เป็นเหตุให้เกิดความยากลำบากแก่รัฐบาลเป็นอย่างยิ่ง ถ้าจะสงเคราะห์ราษฎรด้วยเลิกภาษีอากร เงินแผ่นดินก็จะยิ่งขาดมากไป เหมือนตัดกำลังที่จะปกครองให้ราษฎรอยู่เย็นเป็นสุขให้อ่อนหนักลงไป อาจจะเกิดเหตุร้ายและความเดือดร้อนแก่ราษฎรเสียยิ่งกว่าที่ต้องเสียภาษีอากรเสียอีก

ฐานะการเงินแผ่นดินที่เป็นอยู่ในบัดนี้ถึงจะไม่ลดภาษีอากรลงเลย รัฐบาลก็ยังจะต้องขวนขวายหาเงินจากทางอื่นมาชดใช้ให้พอจำนวนเงินที่ขาด มิฉะนั้นก็จะเกิดภัยพิบัติถึงบ้านเมือง ด้วยเมื่อความจำเป็นมีอยู่อย่างนี้ จึ่งต้องโปรดฯ ให้ตัดเงินรายจ่ายราชการลงด้วยเลิกทะบวงการและลดจำนวนข้าราชการ ตัดรายจ่ายทางเงินเดือนและค่าใช้สอยให้น้อยลง เพียงเท่านั้นก็ยังไม่พอชดใช้เงินที่ขาด ถึงต้องตั้งภาษีอากรขึ้นใหม่อีกหลายอย่าง แต่ภาษีอากรต่างๆ ที่ตั้งขึ้นใหม่คราวนี้คิดเก็บเฉลี่ยในบุคคลจำพวกอื่นอันเป็นชั้นผู้มีทรัพย์พอจะเสียได้เป็นพื้น

แม้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็สู้ทรงสละเงินขึ้นซึ่งเคยได้สำหรับใช้สอยส่วนพระองค์ ออกช่วยราชการแผ่นดินเป็นส่วนใหญ่ และยอมให้เก็บภาษีทรัพย์ส่วนพระองค์อันต้องพิกัดเหมือนประชาชนทั้งปวง แต่ราษฎรทั้งหลายนั้นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้โปรดฯ ให้ผ่อนผันมิให้ต้องลำบากมากขึ้นด้วยภาษีอากรที่ตั้งขึ้นใหม่ดั่งกล่าวมา ว่าโดยย่อครั้งนี้เป็นเวลาที่ชาวสยามทุกจำพวกนับแต่พระองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวลงไปจนถึงราษฎรพลเมือง จะต้องช่วยกันรักษาบ้านเมืองให้พ้นอันตรายด้วยโภคกิจเกิดวิปริตทั่วทั้งโลก จำต้องยอมทนความลำบากด้วยกันไปชั่วคราว และหวังใจด้วยกันว่าจะพ้นความอัตคัดขัดสนได้ในไม่ช้านาน

ด้วยชาวประเทศอื่นๆ ก็เดือดร้อนในเรื่องนี้เหมือนกับเรา รัฐบาลทุกๆ ประเทศก็พากันร้อนใจ และคิดแก้ไขอยู่ด้วยกันทั้งนั้น หากเป็นการใหญ่หลวงด้วยความอัตคัดเกี่ยวเนื่องถึงกันไปหมด ประเทศหนึ่งประเทศใดจะแก้ไขแต่โดยลำพังไม่ไหว จึ่งยังปรึกษาหารือกันช้าอยู่ ส่วนประเทศของเราก็ต้องอนุโลมตาม ถึงกระนั้นการอย่างใดซึ่งทรงสามารถจะบรรเทาความเดือดร้อนได้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็ได้โปรดฯ ให้จัดการนั้นๆ ดั่งเช่นให้ลดค่านาเรียกน้อยลงกว่าแต่ก่อน และลดราคาเงินบาทให้ราษฎรซื้อขายได้ผลประโยชน์มากขึ้น เป็นต้น

การอย่างใดที่รัฐบาลจะพึงกระทำเพื่อบรรเทาความลำบากได้ก็ยังจะทำต่อไป ในส่วนประชาชนก็อาจจะช่วยรัฐบาลได้ด้วยอุตส่าห์ประกอบกิจการให้เกิดโภคทรัพย์ยิ่งขึ้น และพยายามสงวนทรัพย์สินซึ่งมีอยู่ อย่าใช้จ่ายให้เปลืองไปเสียในการที่ไม่เป็นประโยชน์ก็จะบรรเทาความลำบากลงได้ ส่วนการเสียภาษีอากรนั้นก็ควรพยายามตั้งใจช่วยรัฐบาลโดยเต็มใจตามความสามารถเพื่อจะได้เป็นกำลังสำหรับรัฐบาลปกครองบ้านเมือง และคิดการแก้ไขเหตุร้ายต่างๆ ให้ประชาชนอยู่เย็นเป็นสุข ถ้าหากรัฐบาลไร้ทุนทรัพย์และรายได้แล้ว ก็ย่อมไม่สามารถที่จะดำเนินการใดๆ เพื่อประโยชน์ของประชาชนได้ ขอให้ประชาชนทั้งหลายเห็นแก่บ้านเมืองเป็นสำคัญจงทั่วกัน

ประกาศมาณวันที่ ๒ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ เป็นปีที่ ๘ ในรัชชกาลปัจจุบัน