เมื่อกองทัพญี่ปุ่นยาตราเข้าประเทศไทย เพื่อขอผ่านไปประเทศพม่า และรัฐบาลไทยขณะนั้นยอมเข้าข้างญี่ปุ่นแต่โดยดี เพราะมหามิตรมีพลังมากกว่า เกรงว่าบ้านเมืองและประชาชนชาวไทยจะย่อยยับและล้มตายมากมายถ้าหากสู้รบกับกองทัพญี่ปุ่น เหมือนเหล่าทหารกล้าและลูกเสือที่รับมือหน่วยทหารญี่ปุ่นที่ขึ้นบกที่หาดสงขลา ปัตตานี นครศรีธรรมราช ประจวบคีรีขันธ์ และแม้แต่บางปู ด้วยความกล้าหาญ จนกระทั่งได้รับคําสั่งให้หยุดรบ
คนไทยในต่างแดน ไม่ว่าจะอยู่ในประเทศอังกฤษหรือสหรัฐอเมริกา ต่างก็มีเลือดรักชาติเต็มตัว และต้องการขับไล่กองทัพญี่ปุ่นให้พ้นดินแดนไทย จึงสมัครเข้าเป็นเสรีไทย นักเรียนไทยในอังกฤษเหลือไม่มากแล้ว เพราะประเทศอังกฤษเข้าสู่สงครามในภาคพื้นยุโรปมาหลายปีแล้ว นักเรียนไทยจํานวนหนึ่งจึงเดินทางกลับประเทศไทยไปบ้างแล้ว เมื่อประเทศไทยประกาศสงครามกับอังกฤษ ยิ่งมีนักเรียนอีกจํานวนหนึ่งกลับบ้านเมืองพร้อมคณะท่านทูต ฉะนั้น จึงมีนักเรียนไทยและข้าราชการสถานทูตจํานวนไม่มากที่มีความรักชาติอย่างแรงกล้าเข้าลงชื่อสมัครเป็นเสรีไทย
ดังได้กล่าวมาแล้ว เสรีไทยในอังกฤษมีจํานวนไม่มากนัก ยิ่งสตรียิ่งมีน้อยเข้าไปใหญ่ แต่ทุกคนก็สมัครเข้าร่วมขบวนการด้วยจิตใจแน่วแน่ ดังมี รายพระนามและนาม ดังนี้
- สมเด็จพระนางเจ้ารําไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7
- หม่อมเจ้าผ่องผัสมณี (สวัสดิวัตน์) จักรพันธุ์
- หม่อมเสมอ สวัสดิวัตน ณ อยุธยา
- คุณสุภาพ (รักตประจิต) ยศสุนทร
- คุณบุปผา (แต้สุจิ) บุรี
- คุณอนงค์ แต้สุจิ
พระองค์เจ้าวรานนท์ธวัช, ม.จ.การวิก จักรพันธุ์, ป๋วย อึ๊งภากรณ์, ม.จ.ผ่องผัสมณี สวัสดิวัตน์, ม.จ.กอกษัตริย์ สวัสดิวัตน์, กำแหง พลางกูร, สำราญ วรรณพฤกษ์
หม่อมเจ้าการวิก จักรพันธุ์ ซึ่งเป็นข้าฯ ในพระองค์ในสมเด็จพระรําไพพรรณีฯ ได้บันทึกไว้ในหนังสือชีวประวัติของท่านว่า
“ทางคณะเสรีไทยยินดีรับผมเป็นสมาชิก…. ก่อนหน้านั้น ผมได้กราบบังคมทูลขอพระราชทานพระอนุญาตจากสมเด็จพระบรมราชินี ก็โปรดเกล้าฯ พระราชทาน และรับสั่งว่า ‘ไปรบเถอะ ถ้าฉันเป็นผู้ชายก็จะสมัครกับเขาเหมือนกัน แต่นี่เป็นผู้หญิง ก็จะอยู่ที่นี่ ไม่ต้องเป็นห่วง ไปรบตามหน้าที่เถอะ’ ”
สมเด็จพระบรมราชินี หม่อมเจ้าผ่องผัสมณีฯ และหม่อมเสมอฯ อยู่กันตามลําพังผู้หญิงและเด็ก เสด็จและไปลอนดอนโดยทางรถไฟ สัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง ฝ่าระเบิดจากเครื่องบินเยอรมัน เพื่อไปช่วยงานอาสาสมัครของกาชาดสากล เช่น พับสําลี และห่อของส่งให้เชลยศึก นอกจากนั้น ได้เคยเห็นรูปถ่ายของหม่อมเสมอฯ เดินเรี่ยไรเงินช่วยทหารหาญในวันควีนอเล็กซานดรา (เหมือนวันทหารผ่านศึกของไทย)
คุณบุปผา และคุณอนงค์ แต้สุจิ สองพี่น้อง เป็นนักเรียนพยาบาล จึงรับหน้าที่เป็นพยาบาลในโรงพยาบาล สําหรับผู้ที่ได้รับบาดเจ็บจากการโจมตีทางอากาศ นับว่าเป็นงานที่หนักและเสี่ยงภัยไม่น้อยกว่าทหารเสรีไทยที่ปฏิบัติการในขบวนการลับในประเทศไทย
ส่วนคุณสุภาพ (รักประจิต) ยศสุนทร ในระยะแรกทําหน้าที่เลขานุการให้ คุณมณี สาณะเสน ผู้แทนหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช อัครราชทูตไทยประจํากรุงวอชิงตัน ผู้ก่อตั้งขบวนการเสรีไทยในสหรัฐอเมริกา ให้มาช่วยจัดตั้งขบวนการเสรีไทยในอังกฤษ ต่อมา คุณสุภาพฯ ได้เดินทางไปกรุงนิวเดลีทำงานด้านวิทยุกระจายเสียง และมีผลงานดีเด่นในด้านสงครามจิตวิทยา
ขออนุญาตยกข้อเขียนของ คุณทศ พันธุมเสน ที่กล่าวถึงคุณสุภาพฯ สักเล็กน้อย
“ผมเห็นว่า ท่านชิ้น และป๋วย ทำผิดพลาดที่ไม่เสนอให้สุภาพเข้ากลุ่มช้างเผือก” (กลุ่มช้างเผือก คือ ผู้ฝึกการรบอย่างเต็มรูปแบบ เพื่อเข้าปฏิบัติการลับในประเทศไทย)
… “สุภาพเป็นหญิงไทยใจเด็ด ผมเชื่อว่า สุภาพจะปฏิบัติงานของกลุ่มช้างเผือกได้ดีกว่าผู้ชายหลายคน รวมทั้งตัวผมเอง … น่าเสียดายนักหนาที่สุภาพไม่ได้รับใช้ชาติ เช่น ย่ามุก ย่าจัน และย่าโม”
คุณหญิงสุภาพ ยศสุนทร (คนกลาง) ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2
ที่มา: ม.ร.ว.สายสิงห์ สิริบุตร, “บทบาทของเสรีไทยสตรีสายอังกฤษ,” ใน 62 ปี วันสันติภาพไทย 16 สิงหาคม 2550, น. 19-21.
เนื้อหาที่เกี่ยวข้อง
