มอง “แอนนา เสือ” เห็น “แดง สุขุม” : พนักงานแผนกรักษาความสะอาดแห่งกรุงเทพฯ และขบวนการเสรีไทย

คงต้องขอบคุณ แอนนา เสืองามเอี่ยม มิสยูนิเวิร์สไทยแลนด์ (Miss Universe Thailand) ประจำปี 2022 ที่เรื่องราวชีวิตของเธอชวนให้ผมพลันฉุกคิดถึง แดง สุขุม ผู้เคยร่วมขบวนการเสรีไทยขึ้นมาอีกครั้งหนึ่ง หลังจากเผลอหลงลืมไปเสียนานครัน

แอนนา เสืองามเอี่ยม กับ คุณพ่อ
ที่มา : pptv

ต้นเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2565 เรียกว่าได้ปรากฏการนำเสนอตามหน้าสื่อต่างๆ มากมาย สำหรับกรณีที่บิดามารดาของสาวงามผู้คว้ามงกุฎมาเชยชมอย่าง “แอนนา เสือ” เป็นพนักงานฝ่ายรักษาความสะอาดของกรุงเทพมหานคร โดยคุณพ่อของเธอรับหน้าที่พนักงานเก็บขยะ ส่วนคุณแม่รับหน้าที่พนักงานกวาดขยะ

พอล่วงเข้ากลางเดือน ความที่อยู่ในบรรยากาศของ วันสันติภาพ ซึ่งตรงกับ 16 สิงหาคม และมีงานย้อนรำลึกถึงวีรกรรมของขบวนการเสรีไทยช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ครั้นแล้วชื่อของ “นายแดง” ก็ผุดพรายในความนึกของผม นั่นเพราะเขาผู้นี้เคยเป็นพนักงานแผนกรักษาความสะอาดของเทศบาลนครกรุงเทพช่วงปลายทศวรรษ 2480 ที่สำคัญ ยังเป็นบุคคลหนึ่งที่ร่วมปฏิบัติการลับกับขบวนการเสรีไทยภายในประเทศ 

เดือนมีนาคม พ.ศ. 2487 นายแดง สุขุม ขณะเป็นพนักงานเทศบาลนครกรุงเทพในสมัยที่ พระยาประชากิจกรจักร (ชุบ โอสถานนท์) ดำรงตำแหน่งนายกเทศมนตรี ได้ลาออกจากงานเพื่อมาร่วมขบวนการเสรีไทยปฏิบัติการต่อต้านกองทัพญี่ปุ่นแบบลับๆ ในเมืองไทย โดยทำหน้าที่กัปตันเรือรับส่งคนและรับส่งข้าวของ

นายวิจิตร ลุลิตานนท์

จนกระทั่งต่อมาสงครามโลกครั้งที่ 2 สิ้นสุดลง ไทยได้ประกาศสันติภาพเมื่อวันที่ 16 สิงหาคม พ.ศ. 2488 พอช่วงปลายปีเดียวกัน นายแดง ปรารถนากลับเข้าทำงานประจำเทศบาลนครกรุงเทพตามเดิม ด้วยเหตุนี้ นายวิจิตร ลุลิตานนท์ เลขาธิการมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พร้อมทั้งเป็นเลขาธิการเสรีไทย ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลประสานงานเกี่ยวกับผู้เข้าร่วมขบวนการเสรีไทยภายในประเทศ จึงมีหนังสือส่งไปถึงนายกเทศมนตรีนครกรุงเทพ 

นายประพัฒน์ วรรธนะสาร

นายกเทศมนตรีนครกรุงเทพขณะนั้นคือ นายประพัฒน์ วรรธนะสาร ซึ่งเพิ่งได้เข้ามาดำรงตำแหน่งเมื่อวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2488

นายแดง สุขุม ถ้าพิจารณาจากนามสกุลอาจชวนให้นึกถึง เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) บุคคลสำคัญของสยามในยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์ เป็นมหาอำมาตย์เอกผู้เคยรั้งตำแหน่งเสนาบดีหลายกระทรวง ทั้งยังมีบทบาทมาถึงยุคสมัยที่มีรัฐธรรมนูญแล้ว โดยเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล รัชกาลที่ 8 

ลองสืบค้นหลักฐานดู คาดว่า นายแดง น่าจะมีศักดิ์เป็นหลานปู่ของ เจ้าพระยายมราช กล่าวคือ เขาเป็นบุตรชายคนแรกของ พระยาสุขุมนัยวินิต (สวาท สุขุม) ซึ่ง พระยาสุขุมนัยวินิต นั้นเป็นบุตรชายคนแรกของ เจ้าพระยายมราช กับ ท่านผู้หญิงตลับ (ธิดาของ พระยาไชยวิชิตสิทธิศาสตรา (นาค ณ ป้อมเพชร์)

อย่างไรก็ดี ถ้าศึกษาประวัติของ พระยาสุขุมนัยวินิต (สวาท สุขุม) มักจะพบการบันทึกว่า บุตรชายคนแรกชื่อ นายเผ่า สุขุม (น่าจะเป็นบุตรที่เกิดจาก นางพัน ณ พัทลุง ภริยาคนแรก) แต่ นายเผ่า ยังมีอีกชื่อหนึ่งว่า “แดง”

ภายหลังการประกาศใช้ พระราชบัญญัติจัดระเบียบเทศบาล พ.ศ. 2476 ต่อมาอีกราวสามปีก็ได้มีการตรา พระราชบัญญัติจัดตั้งเทศบาลนครกรุงเทพ พ.ศ. 2479 โดยจัดตั้งเทศบาลนครกรุงเทพขึ้นในวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2480 และเริ่มเปิดดำเนินงานวันที่ 27 พฤษภาคมปีเดียวกัน มี เจ้าพระยารามราฆพ (หม่อมหลวงเฟื้อ พึ่งบุญ ณ อยุธยา) เป็นนายกเทศมนตรีคนแรก สำนักงานอยู่ที่ถนนกรุงเกษม 

เดิมที เรื่องการรักษาความสะอาดแต่ละท้องที่ถือเป็นความรับผิดชอบของสุขาภิบาล โดยจะจัดการดูแลมิให้ราษฎรเททิ้งขยะมูลฝอยหรือสิ่งปฏิกูลจนสกปรก ในส่วนของกรุงเทพมหานคร ได้มีการประกาศใช้ พระราชกำหนดสุขาภิบาลกรุงเทพฯ ร.ศ. 116 เมื่อปี พ.ศ. 2440 เพื่อดูแลความเป็นระเบียบเรียบร้อย ซึ่งความสะอาดของพระนครจะเป็นหน้าที่ของกรมสุขาภิบาล สังกัดกระทรวงนครบาล จะมีพนักงานแพทย์สุขาภิบาลและเจ้าหน้าที่ช่างใหญ่คอยตรวจตรา 

ครั้นจัดตั้งเทศบาลนครกรุงเทพขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2480 แล้ว จึงกำหนดให้แผนกรักษาความสะอาดของเทศบาลนครกรุงเทพรับโอนกิจการทำความสะอาดถนนจากกองถนน กรมโยธาเทศบาล และรับโอนกิจการกำจัดขยะมูลฝอยและอุจจาระจากกองนคราทร กรมโยธาเทศบาล มาอยู่ภายใต้การดูแลรับผิดชอบของทางเทศบาลนครแทน

ปัจจุบัน คงยังไม่ค่อยเป็นที่รับทราบกันว่า ช่วงระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 มีพนักงานแผนกรักษาความสะอาดของเทศบาลนครกรุงเทพเข้าร่วมปฏิบัติการลับกับขบวนการเสรีไทย ชื่อของ นายแดง สุขุม เลยยังไม่ถูกกล่าวถึงเท่าที่ควร อาจเพราะ “แอนนา เสือ” ครองตำแหน่งนางงามนั่นล่ะครับ ผมจึงระลึกขึ้นได้และขออนุญาตเปิดเผยเรื่องราวนี้ให้คุณผู้อ่านรับทราบ

เอกสารอ้างอิง

• หจช. ทม.4.1.1/28 ขบวนการเสรีไทยและภารกิจของรัฐบาลเกี่ยวกับสหประชาชาติ (5 ต.ค. 2488 – 11 ส.ค. 2490)
• เทศบาลนครกรุงเทพในรอบ ๒๑ ปี. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์กรมมหาดไทย, 2501
• บำราศนราดูร, พระ. การรักษาความสะอาดของบ้านเมือง. พิมพ์เป็นที่ระลึกในวันครบรอบปีที่ ๒๐ แห่งการสถาปนากระทรวงสาธารณสุข ๑๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๐๕. พระนคร: โรงพิมพ์แพร่การช่าง, 2505
• ประพัฒน์รำลึก. พรรคเสรีมนังคศิลา พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ นายประพัฒน์ วรรธนะสาร ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส ๑ เมษายน ๒๕๐๐. พระนคร: โรงพิมพ์พระจันทร์, 2500
• ประวัติพระยาสุขุมนัยวินิต (สวาท สุขุม). เจ้าภาพพิมพ์แจก ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระยาสุขุมนัยวินิต (สวาท สุขุม) ณ เมรุวัดมกุฎกษัตริยาราม วันอังคารที่ ๑๔ ธันวาคม ๒๔๙๗. กรุงเทพฯ: ไทยแบบเรียน (แผนกการพิมพ์), 2497