จดหมายระลึกถึงคุณหลวงบรรณกรโกวิท จากท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์

หลวงบรรณกรโกวิท  (เปา จักกะพาก) อายุ 22 ปี
ที่มา: อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หลวงบรรณกรโกวิท ท.ช., ท.ม. ณ เมรุวัดธาตุทองกรุงเทพมหานคร วันจันทร์ ที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2535

ระลึกถึงหลวงบรรณกรโกวิทจากท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์
ที่มา: อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หลวงบรรณกรโกวิท ท.ช., ท.ม. ณ เมรุวัดธาตุทอง กรุงเทพมหานคร วันจันทร์ ที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2535

ข้าพเจ้ารู้จักคุณหลวงบรรณฯ มาเป็นเวลานานเกือบ 60 ปี คือภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง 24 มิถุนายน 2475 เพราะว่าคุณหลวงบรรณฯ เป็นสมาชิกผู้หนึ่งที่ขอพระราชทานรัฐธรรมนูญ

คุณหลวงบรรณฯ เป็นเนติบัณฑิตและอดีตข้าราชการกระทรวงการคลัง อดีตรัฐมนตรีในรัฐบาลทวี บุณยเกตุ ตำแหน่งสุดท้ายคืออธิบดีกรมศุลกากร แต่โชคร้ายที่เป็นรองอธิบดีนานหลายปี ท่านเคยคุยกับข้าพเจ้าถึงบุตรชาย 2 คน ที่กำลังเป็นรองอธิบดีอยู่ว่า คงจะเหมือนพ่อ ที่ต้องเป็นรองอธิบดีเสียนาน แต่ที่ไหนได้ บุตรชายของท่านคนหนึ่งเป็นอธิบดี และอีกคนหนึ่งเป็นปลัดกระทรวงให้ท่านเห็นในชีวิตของท่าน

ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 คุณหลวงบรรณฯ ได้ร่วมกับผู้รักชาติ ต่อต้านผู้รุกรานเพื่อรักษาเอกราชอธิปไตย ท่านได้ปฏิบัติงานตามคำสั่งของหัวหน้าขบวนการเสรีไทยด้วยความเข้มแข็งและเสี่ยงอันตราย ทำประโยชน์ให้ขบวนการจนได้รับผลสำเร็จตามที่ได้รับมอบหมาย

ในส่วนตัว คุณหลวงบรรณฯ ท่านเป็นมิตรที่ซื่อสัตย์ เสมอต้น เสมอปลายกับครอบครัวข้าพเจ้า ท่านมีความเอ็นดูและสนิทสนมกับลูก ๆ ข้าพเจ้าทุกคน ท่านเล่าให้ฟังว่า มีคนว่าท่านเป็นพวกหลวงประดิษฐ์ฯ ท่านตอบผู้ที่พูดว่า ถ้าท่านไม่เป็นพวกหลวงประดิษฐ์ฯ ท่านก็เป็น... เมื่อนายปรีดี พนมยงค์ สามีข้าพเจ้าจำต้องจากบ้านเกิดเมืองนอนไปพำนักอยู่ในต่างประเทศ และข้าพเจ้ากับลูก ๆ ยังไม่ได้ติดตามไป แต่เมื่อถึงเทศกาลปีใหม่ท่านก็มาเยี่ยมอวยพรด้วยตนเอง

ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ในงานพระราชทานเพลิงศพ หลวงบรรณกรโกวิท ท.ช., ท.ม. ณ เมรุวัดธาตุทอง กรุงเทพมหานคร วันจันทร์ ที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2535
ที่มา : อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หลวงบรรณกรโกวิท ท.ช., ท.ม. ณ เมรุวัดธาตุทอง กรุงเทพมหานคร วันจันทร์ ที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2535

มิได้ขาด ทั้ง ๆ ที่ท่านมีอายุแก่กว่าข้าพเจ้าหลายปี บางครั้งท่านขึ้นบันไดไม่ไหวก็ขอนั่งพักอยู่ในสนานหญ้า ท่านปรารภว่าถึงแม้อายุท่านจะมากและไม่สู้แข็งแรงนัก แต่ท่านตั้งใจว่าจะต้องไปเยี่ยมสามีข้าพเจ้าในต่างประเทศก่อนที่จะตายให้ได้ และท่านก็ได้ไปจริงพร้อมกับบุตรีตามความตั้งใจ ในระหว่างที่ท่านพักอยู่ในฝรั่งเศส เราได้พาท่านไปชมสถานที่สำคัญ ๆ หลายแห่ง ครั้งหนึ่งได้พาท่านนั่งรถยนต์ชมบ้านเมือง เมื่อได้ประมาณ 7 - 8 กิโล ท่านบอกว่ากลับบ้านเถิด เปลืองน้ำมันเปล่า ๆ พวกเราก็ค้านว่าไม่เป็นไรยังชมบ้านเมืองไม่ทั่ว แต่ความจริงปรากฏว่าท่านเมารถ จะไปต่อไปไม่ไหวแล้ว ด้วยความเกรงใจท่านจึงอ้างว่าจะเปลืองน้ำมัน การพบครั้งนั้นเป็นการพบครั้งสุดท้าย ต่อมาไม่กี่ปีนายปรีดี ซึ่งมีอายุน้อยกว่า ก็วายชนม์ ณ ประเทศฝรั่งเศส เมื่อเชิญอัฐิกลับมาบ้านเกิด คุณหลวงบรรณฯ ซึ่งอยู่ในวัยชราได้ไปรับที่สนามบินดอนเมือง และไปร่วมงานทำบุญกุศลทุกครั้ง

ข้าพเจ้าและลูก ๆ มีความเสียใจและอาลัยเป็นอย่างยิ่งในการจากไปของท่าน ขอให้กุศลธรรมที่ท่านได้อุทิศตนในการรับใช้ชาติและราษฎรไทย จงเป็นผลให้ท่านมีความสงบสุขในสัมปรายภพทุกประการเทอญ

(ลงชื่อ) พูนศุข พนมยงค์
(ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์)

บ้านซอยสวนพลู

เยือนบ้านอาจารย์ปรีดี ที่ Antony ฝรั่งเศส 12 ก.ค. 15
ที่มา : อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หลวงบรรณกรโกวิท ท.ช., ท.ม. ณ เมรุวัดธาตุทอง กรุงเทพมหานคร วันจันทร์ ที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2535

หมายเหตุ :

• อักขระและวิธีสะกดคงไว้ตามต้นฉบับ
• บทความชิ้นนี้มีการปรับปรุงชื่อโดยกองบรรณาธิการ สถาบันปรีดี พนมยงค์จาก “ระลึกถึงคุณหลวงบรรณกรโกวิท” เป็น “จดหมายระลึกถึงคุณหลวงบรรณกรโกวิทจากท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์” โดยตีพิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2535

บรรณานุกรม :

• อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หลวงบรรณกรโกวิท ท.ช., ท.ม. ณ เมรุวัดธาตุทอง กรุงเทพมหานคร วันจันทร์ ที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2535, (ม.ป.ท. : บูรณะการพิมพ์, 2535)