เกร็ดประวัติศาสตร์

วิเคราะห์ท่าทีของอังกฤษต่อประเทศไทยช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยเน้นความขัดแย้งระหว่างผลประโยชน์เชิงยุทธศาสตร์กับหลักเอกราชของชาติไทย เปิดเผยเบื้องหลังทางการทูตและการเจรจาลับระหว่างอังกฤษ สหรัฐฯ และไทย ที่หล่อหลอมอนาคตประเทศไทยหลังสงคราม

ไดอารี่ปี 2485 ของพุทธทาสภิกขุสะท้อนบทบาทของพระสงฆ์หัวก้าวหน้าในยุคสงครามและการเมืองแปรผัน โดยเอกสารนี้เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่แสดงให้เห็นถึงความพยายามประสานพุทธธรรมเข้ากับโครงสร้างรัฐในห้วงเวลาสำคัญของชาติไทย

ภายหลังการเข้ามาของกองทัพญี่ปุ่นทำให้เกิดการรวมตัวของกลุ่มบุคคลเพื่อจัดตั้งขบวนการต่อต้านญี่ปุ่น ขนานนาม "เสรีไทย"ภายใต้การนำของนายปรีดี พนมยงค์ ซึ่งการดำเนินงานได้ส่งสมาชิกเสรีไทยในประเทศไปต่างแดน รวมไปถึงการส่งสมาชิกขบวนการเสรีไทยในต่างประเทศและทหารฝ่ายสัมพันธมิตรเริ่มเข้ามาในประเทศไทย

เมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2484 กองทัพญี่ปุ่นได้เข้ารุกรานประเทศไทยทำให้รัฐบาลภายใต้การนำของจอมพลป.พิบูลสงครามตัดสินใจ เข้าเป็นส่วนหนึ่งของฝ่ายอักษะ แต่การกระทำของรัฐบาลได้นำมาสู่การรวมตัวกันของกลุ่มบุคคลที่รักชาติเพื่อหาวิธีการติดต่อฝ่ายสัมพันธมิตร และการจัดตั้งขบวนการต่อต้านกองทัพญี่ปุ่น

สุโข สุวรรณศิริ เสนอว่า นายปรีดี พนมยงค์ เป็นบุคคลต้นแบบที่ควรยึดถือ ด้วยคุณลักษณะ 3 ประการ ได้แก่ ความซื่อสัตย์สุจริต ความรู้ความสามารถ และวิสัยทัศน์กว้างไกล ซึ่งล้วนเป็นประโยชน์ต่อประเทศชาติอย่างแท้จริง

บันทึกที่มาและรายละเอียดความสัมพันธ์ระหว่าง นายปรีดี พนมยงค์ รัฐบุรุษอาวุโส และ โฮจิมินห์ ผู้นำการต่อสู้เพื่อเอกราชแห่งเวียดนาม รวมไปถึงมิตรภาพอันดีกับผู้นำระดับสูงของสาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนาม

โฮจิมินห์เป็นผู้นำเวียดนามที่เปี่ยมด้วยอุดมการณ์ เสียสละเพื่อชาติ ไม่ยึดติดอำนาจ ยศศักดิ์ ทำให้ชาวเวียดนามยกย่องสูงสุด โดยเขาเดินทางทั่วโลก เพื่อเรียนรู้แนวคิดเพื่อการปลดปล่อยอินโดจีน ใช้ชีวิตสมถะ ทั้งยังไม่สนับสนุนลัทธิบูชาตัวบุคคล

เอกสารยืนยันความบริสุทธิ์ของนายปรีดี พนมยงค์ จากข้อกล่าวหาเกี่ยวกับกรณีสวรรคต ร.8 โดยมีการดำเนินคดีหลายครั้ง และคู่ความต่างยอมรับผิด โดยขอขมาอย่างเป็นทางการ

พึ่ง ศรีจันทร์ อดีตประธานสภา ในบทบาทสำคัญในขบวนการเสรีไทย โดยรับผิดชอบงานในภาคเหนือตอนล่าง โดยใช้ชื่อว่า "นายพลผึ้ง" บทบาทของท่านเป็นส่วนหนึ่งในการสนับสนุนภารกิจเพื่อรักษาเอกราชของชาติ

จากการที่ประเทศไทยให้ความร่วมมือกับญี่ปุ่นในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 จึงเกิดความแตกแยกภายในของกลุ่มชาวไทยในต่างประเทศ อันได้แก่ กลุ่มในสหรัฐฯ จีน และอินเดีย และการเสียเปรียบจำยอมทางเศรษฐกิจต่อญี่ปุ่น นำมาซึ่งการขบวนต่อต้านของเสรีไทยในเวลาต่อมา