เกร็ดประวัติศาสตร์

นวนิยายเรื่อง "มาลัยสามชาย" ใช้ตัวละครผู้หญิงเป็นเครื่องมือเพื่อสะท้อนมิติทางการเมืองที่ซ่อนอยู่ในความเป็นไทย โดยตัวละครผู้หญิงเอง ก็ถูกใช้เป็นเครื่องมือทางการเมืองในการกำหนดตัวตนความเป็นไทยในช่วงเปลี่ยนผ่าน นวนิยายเรื่องนี้จึงไม่เพียงกล่าวถึงความรัก แต่ยังสะท้อนมิติทางการเมืองอย่างแยบยลผ่านตัวตนของตัวละครผู้หญิง

"หมุดคณะราษฎร" เป็นสัญลักษณ์การอภิวัฒน์ 2475 ที่รัฐพยายามควบคุม แต่กลับทำให้เกิดกระแสรื้อฟื้นความทรงจำนี้ในสังคม สะท้อนการต่อสู้ระหว่างรัฐและประชาชนในการกำหนดประวัติศาสตร์

คุณหญิงจันทนี สันตะบุตร ระลึกถึงคุณหญิงแร่ม พรหโมบล บุณยประสพ ผู้เป็นต้นแบบและมีบทบาทสำคัญในการเรียกร้องสิทธิสตรีไทย จนประสบความสำเร็จในการแก้ไขกฎหมายที่เปิดโอกาสให้สตรีไทยเจริญก้าวหน้าในสังคมเทียบเท่าผู้ชาย

การเสวนาในวาระ 100 ปีชาตกาลของนายปรีดี พนมยงค์ เสน่ห์ จามริก ได้กล่าวถึงการอภิวัฒน์สยาม 2475 แสดงความสำคัญของหลักการเหนือตัวบุคคล การผนึกกำลังข้ามกลุ่ม ใช้ "หลักการปลดปล่อยสู่อิสระ" พัฒนาการเมือง เป็นจุดเริ่มต้นสิทธิเสรีภาพ อีกทั้งหลักการของคณะราษฎรที่ยังคงคุณค่าต่อการพัฒนาประเทศ

รัฐบาลสมบูรณาญาสิทธิราชไม่สามารถแก้ปัญหาเศรษฐกิจที่กระทบประชาชน โดยมุ่งตอบสนองด้านการเงิน เพิ่มภาระภาษี แทนการแก้ปัญหาโครงสร้างเศรษฐกิจและยกระดับความเป็นอยู่ของประชาชน

ในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชไทย เศรษฐกิจเป็นแบบดั้งเดิม ราษฎรส่วนใหญ่ยากจน ขาดความรู้ธุรกิจ ทุนกับการค้าตกอยู่ต่างชาติ รัฐไม่ส่งเสริมอุตสาหกรรมแต่เน้นเก็บภาษี ส่งผลกระจายรายได้ไม่เป็นธรรมและพัฒนาเศรษฐกิจล่าช้า

การเปลี่ยนแปลงการปกครองพ.ศ. 2475 โดยเหล่าผู้ก่อการที่รู้จักกันในนาม “คณะราษฎร” ได้เริ่มต้นจากแนวคิดของเหล่านักเรียนนอกที่มีแนวคิดเห็นด้วยกับนายปรีดี พนมยงค์ จึงเกิดการดำเนินการชักชวนผู้ที่สนใจเข้าร่วมขบวนการ

การรำลึกชีวประวัติบนความทรงของอาจารย์ธเนศ อาภรณ์สุวรรณที่ได้ประสบพบเจอกับครูองุ่น มาลิก ในช่วงเวลาหนึ่งของชีวิต พบว่าครูองุ่นได้เสียสละอุทิศตนเพื่อสร้างประโยชน์สู่สังคมตลอดมาจวบจนช่วงเวลาสุดท้ายของชีวิต

เอกสารการปกครองสมัยรัชกาลที่ 7 แม้จะเรียกว่า "รัฐธรรมนูญ" แต่มุ่งเน้นการรวมอำนาจไว้ที่พระมหากษัตริย์และชนชั้นสูง สะท้อนลักษณะการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มากกว่าระบอบประชาธิปไตย การศึกษาเอกสารอย่างละเอียดจะทำให้เข้าใจบริบททางประวัติศาสตร์ในช่วงเปลี่ยนผ่านได้ดียิ่งขึ้น

พระยามโนปกรณ์นิติธาดา คัดค้านโครงการเศรษฐกิจของคณะราษฎรและ ดร.ปรีดี พนมยงค์ จึงใช้วิธีควบคุมสภาด้วยการสั่งทหารเข้าตรวจค้นสมาชิก ซึ่งถือเป็นการล้ำรัฐธรรมนูญและข่มขู่สถาบันประชาธิปไตย สะท้อนความขัดแย้งรุนแรงในช่วงเปลี่ยนผ่านการปกครอง