เมื่อได้ทราบข่าวว่า ‘ปาล พนมยงค์’ เพื่อนรักของพวกเราทุกคนได้จากพวกเราไปเมื่อวันที่ 9 กันยายน 2524 เพื่อนๆ นักเรียนเตรียมปริญญามหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองรุ่นที่ 8 ได้มอบให้กระผมนำความรู้สึกเสียใจอย่างสุดซึ้งที่พวกเรามีต่อปาลมากราบขอแสดงความเสียใจต่อท่านอาจารย์ปรีดีและท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ คุณพ่อและคุณแม่ของปาล
พวกเรากับปาล พนมยงค์ รู้จักกันครั้งแรกในรั้วโดมธรรมศาสตร์ เมื่อ พ.ศ. 2489 ในฐานะนักเรียนเตรียมปริญญามหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองรุ่นเดียวกัน คือรุ่นที่ 8 บางคนอาจรู้จักปาล พนมยงค์มาก่อนที่โรงเรียนวชิราวุธหรือที่โรงเรียนเซนต์คาเบรียล นักเรียนเตรียมปริญญารุ่นปาลและพวกกระผมมีจำนวน 500 คน ปาลเป็นนักเรียนห้องหนึ่งซึ่งเรียกกันทั่วไปว่าห้อง “คิง”
ปาลเข้ามาเป็นนักเรียนห้องคิงด้วยการสอบแข่งขัน มิใช่ด้วยการฝากขณะนั้นท่านบิดาของปาล คือท่านอาจารย์ปรีดี พนมยงค์ นอกจากจะเป็นผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองแล้ว ท่านยังเป็นนายกรัฐมนตรีของประเทศไทยด้วย
นักเรียนรุ่นเดียวกันซึ่งมาจากทุกสารทิศของประเทศต่างเฝ้ามองดูปาล ปรากฏว่าปาลมิได้ทำตัวเหมือนลูกผู้ยิ่งใหญ่ทั้งหลาย ตรงกันข้าม ปาลประพฤติตนเยี่ยงนักเรียนทั่วๆ ไปคนหนึ่งเท่านั้น แม้ในด้านอาหารการกิน
ขณะนั้นข้าวของเริ่มแพง แม่ค้าขายข้าวแกงตอนแรกราคาจานละหนึ่งบาท ต่อมาขึ้นเป็นหกสลึง ซึ่งทำความเดือดร้อนให้แก่นักเรียนมาก ท่านผู้ประศาสน์การจึงสั่งให้จัดข้าวกลางวันมาขายให้แก่นักเรียนจานละ 50 สตางค์ ปาลก็มาซื้อรับประทานเหมือนนักเรียนทุกคน การกระทำของปาลสร้างความประทับใจให้แก่เพื่อนนักเรียนเตรียมรุ่นเดียวกัน ตลอดครูบาอาจารย์เป็นอย่างยิ่ง
ระหว่างที่ปาลและนักเรียนเตรียมปริญญารุ่น 8 กำลังเรียนอยู่ในปีที่ 2 คือปี พ.ศ. 2490 ได้เกิดวิกฤตการณ์ทางการเมืองโดยมีคณะบุคคลกระทำรัฐประหาร เป็นเหตุให้ท่านอาจารย์ปรีดี พนมยงค์ ซึ่งเป็นผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัยและเป็นรัฐบุรุษอาวุโสอยู่ในขณะนั้นต้องจากครอบครัวและผืนแผ่นดินไทยอันเป็นที่รักจนตราบเท่าทุกวันนี้ อีกทั้งโรงเรียนเตรียมปริญญามหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองต้องถูกยุบเลิกไป ปาล พนมยงค์ กับเพื่อนร่วมรุ่นอีก 499 คนต้องเปลี่ยนไปเรียนหลักสูตรเตรียมอุดมศึกษา แต่ปาลกับเพื่อนร่วมรุ่นทุกคนก็มิได้ท้อถอย
ผลการสอบของเตรียมอุดมรุ่นนั้น ปรากฏว่าที่หนึ่งถึงที่ห้าทั่วประเทศเป็นของนักเรียนเตรียมปริญญาฯ ที่ถูกบังคับให้เรียนหลักสูตรเตรียมอุดม
เมื่อเรียนจบเตรียมอุดมแล้วต่างก็แยกย้ายกันเข้าเรียนต่อในมหาวิทยาลัย ปาลได้เลือกเข้าเรียนต่อที่มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองในคณะธรรมศาสตร์เพื่อรับปริญญาทางกฎหมาย เราเป็นนักศึกษาอยู่ได้ 2 ปี มีการกวาดล้างผู้ที่ถูกกล่าวหาว่าเป็นฝ่ายตรงข้ามกับรัฐบาล
ในสมัยนั้น นักศึกษา นักการเมือง นักหนังสือพิมพ์ ถูกจับ ถูกฆ่า ในจำนวนนักศึกษาที่ถูกจับเข้าตะราง มีปาล พนมยงค์และกระผมรวมอยู่ด้วย ปาลถูกจำคุกอยู่หลายปี ปาลกล่าวว่าปาลถูกจับเข้าคุกเพราะปาลเป็นลูกพ่อ
ระหว่างถูกจำจองอยู่ในคุกบางขวาง ปาลมิได้ร้องอุทธรณ์ต่อความทุกข์ยาก อดทนต่อความทุกข์ทรมานและความไม่มีอิสรภาพ ทั้งทำทุกอย่างเยี่ยงนักโทษทั้งหลาย แม้แต่การเทถังอุจจาระ
ชีวิตของปาลที่พวกเราได้ทราบนั้นปาลมีแต่ความทุกข์ แม้บางขณะปาลมีโอกาสจะกอบโกยความสุขได้ แต่ปาลก็ไม่เคยฉวยโอกาสนั้นเลย ปาลมองทุกคนดีไปหมด ไม่เคยด่าว่าให้ร้ายใครเลย ปาลไม่เคยร้องขอความช่วยเหลือจากใคร มีแต่คนเดือดร้อนมาหา แม้ในตัวไม่มีเงินเลย มีเพียงปากกาด้ามเดียว ปาลก็ให้เพื่อนเอาไปจำนำ พวกเราติดต่อกันอยู่เสมอ เมื่อมีงานชุมนุมรุ่นครั้งใด หรืองานที่เพื่อนล้มหายตายจากไป ปาลไม่เคยขาดงานของเพื่อนเลย
ปาลต้องเข้าโรงพยาบาลเมื่อปี 2523 เพราะความเจ็บป่วย แต่พวกเราดีใจเมื่อปาลออกจากโรงพยาบาล ต่อมากลางเดือนมิถุนายน 2524 ปาลต้องเข้าโรงพยาบาลอีกครั้งหนึ่งหลังจากกลับจากเยี่ยมท่านบิดาคือท่านอาจารย์ปรีดี พนมยงค์ ที่ประเทศฝรั่งเศส ครั้งนี้ปาลรู้ตัวดีว่าปาลเป็นอะไร
ทุกครั้งที่เพื่อนๆ ไปเยี่ยม ปาลบอกว่า “เราเห็นจะไม่รอด ช่วยบอกเพื่อนฝูงด้วยว่าเราขออโหสิ” ตลอดเวลาเกือบสามเดือนที่พวกเราผลัดกันไปเยี่ยม พวกเราก็ได้แต่เศร้าใจ ตรงกันข้ามปาลกลับไม่แสดงความเจ็บปวดหรือความท้อแท้ในชีวิตให้พวกเราได้เห็นเลย
กระผมกล้ากล่าวแทนบรรดาเพื่อนฝูงได้เลยว่าไม่มีใครที่จะเกลียดปาล ปาลเป็นเพื่อนที่ดีที่สุดของพวกเรา ปาลเป็นตัวอย่างที่ดีของอนุชนรุ่นหลัง การจากไปของปาลทำให้พวกเราเลือดเหลืองแดงมีความเสียใจอย่างสุดซึ้ง ยากที่จะหาคำใดๆ มากล่าวไว้ ณ ที่นี้ได้
หากมีญาณวิถีใดที่ ‘ปาล พนมยงค์’ จะรู้ได้ก็ขอจงรับรู้ไว้ว่าเพื่อนฝูงทุกคนรักปาล ร่วมแรงร่วมใจกันสวดภาวนา ขอให้ดวงวิญญาณอันบริสุทธิ์ของปาล พนมยงค์ จงสู่สุคติเถิด
ในนามของเพื่อนร่วมรุ่นเตรียมปริญญามหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองรุ่นที่ 8
โอฬาริก พยัคฆาภรณ์
ประธานรุ่น
ที่มา: โอฬาริก พยัคฆาภรณ์. ใครๆ ก็รักปาล, ใน, อนุสรณ์นายปาล พนมยงค์ คำไว้อาลัยกับประวัติ และ สังคมปรัชญาเบื้องต้น, 2525, น.51-54
