ประวัติชีวิต และบทบาททางสังคมของ ม.จ.ชิดชนก กฤดากร

 

 

พระประวัติ พลโท หม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร

พลโท หม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร เป็นพระโอรสพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเจ้าจอม มารดากลิ่น ประสูติเมื่อวันที่ 23 ตุลาคม พุทธศักราช 2447 ณ วังถนนพระอาทิตย์ หม่อมแช่ม เป็นหม่อมมารดา มีเจ้าพี่เจ้าน้องได้แก่

1. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์ กฤดากร
2. พลเอก พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช
3. พลโท หม่อมเจ้าเสรษฐศิริ กฤดากร
4. หม่อมเจ้าสิทธิพร กฤดากร
5. พลโท หม่อมเจ้าอมรทัต กฤดากร
6. หม่อมเจ้าเขจรจรัสฤทธิ์ กฤดากร
7. หม่อมเจ้าหญิงวรรณวิลัย เพ็ญพัฒน์
8. หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรรค์ กฤดากร
9. หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม กฤดากร
10. หม่อมเจ้าปุ๋ย กฤดากร
11. หม่อมเจ้าเสริมสวาสดิ์ กฤดากร
12. หม่อมเจ้าหญิงเพิ่มผล กฤดากร
13. หม่อมเจ้าหญิงลีลาศหงษ์ เทวกุล
14. หม่อมเจ้าหญิงผจงรจิตร กฤดากร
15. พลโท หม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร
16. หม่อมเจ้าดิลกฤทธิ์ กฤดากร

พลโท หม่อมเจ้าชิดชนกทรงได้รับการศึกษาที่โรงเรียนกล่อมวิทยาในบริเวณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม โรงเรียนราชินี และโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า แผนกประถม ต่อมาทรงรับทุนของกองทัพบก และเสด็จไปรับการศึกษาที่โรงเรียนเฮลเบอรี่ และโรงเรียนนายร้อยแซนด์เฮิรสท์ที่สหราชอาณาจักร โดยต่อมาทรงบรรพชาเป็นสามเณร ณ พระอุโบสถ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อพุทธศักราช 2460 และประทับจําพรรษา ณ วัดบวรนิเวศวิหาร จนครบไตรมาส

ในระหว่างพรรษา ทรงศึกษาพระธรรมวินัย และได้เคยรับสั่งว่า  “หลังจากการบวชเรียนแล้ว สอบไล่ภาษาไทยเป็นที่ 1 ของชั้นเสมอไป”

จึงทรงเคร่งครัดในพระบวรพุทธศาสนาและมีความเคารพในระเบียบ ประเพณี เฉกเช่นเจ้าจอมมารดากลิ่นผู้เป็นย่า ซึ่งสืบเชื้อสายมาจากเจ้าพระยามหาโยธา (ทอเรียะ) หรือที่เรียกกันว่า เจ้าพระยาเจ่ง ผู้คุมสมัครพรรคพวกชาวมอญอพยพจาก ประเทศพม่า ที่เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารตั้งแต่ในสมัยแผ่นดินสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี

 

 

 

ทรงมีหน้าที่ราชการที่สําคัญต่อชาติบ้านเมืองอันได้แก่

• ประจํากรมทหารม้ากรุงเทพรักษาพระองค์ ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
• ราชองครักษ์ประจําพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล
• ผู้ช่วยทูตฝ่ายทหารบก ประจําสถานเอกอัครราชทูตไทย ณ กรุงลอนดอน
• เจ้ากรมทหารม้า (จเรทหารม้า)
• กรรมการในคณะกรรมการสงบศึกเกาหลี กองทัพสหประชาชาติที่ประเทศเกาหลี
• เจ้ากรมข่าวทหารบก
• ผู้ช่วยทูตฝ่ายทหารบก ณ กรุงวอชิงตัน สหรัฐอเมริกา
• เอกอัครราชทูตไทยประจําประเทศญี่ปุ่น
• เอกอัครราชทูตไทยประจําประเทศเอธิโอเปีย

 

 

ม.จ.ชิดชนก สมรสกับหม่อมหลวงต่อ ชุมสาย ธิดาพระยาสีหศักดิ์ สนิทวงศ์ (หม่อมราชวงค์ถัด ชุมสาย) และคุณหญิง ชุมสาย ณ อยุธยา มีบุตรและธิดา ดังนี้

1. พลโท หม่อมราชวงศ์สมชนก กฤดากร เป็นข้าราชการบํานาญ สังกัดกระทรวงกลาโหม
2. ท่านผู้หญิงบุตรี วีระไวทยะ เป็นเลขาธิการองคมนตรี
3. พลตรี หม่อมราชวงศ์กฤษต กฤดากร เป็นนายทหารประสานภารกิจระหว่างกระทรวงการต่างประเทศ และกองทัพบก

 

 

ท้ายที่สุด พลโท หม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร สิ้นชีพิตักษัย เมื่อวันอังคารที่ 10 มีนาคม พุทธศักราช 2541

 

จดหมายของ ม.จ.ชิดชนก ถึงนายปรีดี พนมยงค์

 

 

ม.จ.ชิดชนกได้มีลายพระหัตถ์ถึงนายปรีดี พนมยงค์ ขณะที่ทรงเป็นทูตทหารประจําสถานเอก อัครราชทูตไทย ณ กรุงลอนดอน ทรงเรียกนายปรีดีว่า 'รัฐบุรุษอาวุโส' ซึ่งเนื้อหาในจดหมายกล่าวถึงระเบียบการศึกษาของโรงเรียนนายร้อยทหารบกอังกฤษ และจดหมายฉบับนี้สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างครอบครัวของนายปรีดี พนมยงค์ กับ ม.จ.ชิดชนก อย่างที่น้อยคนนักจะทราบไว้ดังนี้

                                     “หากท่านรัฐบุรุษอาวุโสมีกิจธุระที่กระผมจะทําให้ได้ ขอเรียนว่ายินดีให้ใช้เสมอ กระผมและแม่ต่อขอฝากความระลึกถึงมายังคุณพูนศุขด้วย แม่ต่อให้เรียนว่าหากบุตรชายของท่านจะไปอังกฤษ แน่จะยินดีที่สุด ถ้าไม่รังเกียจที่จะให้อยู่กับเรา ถ้าไม่สะดวกทางอื่น เราได้ที่พักในตําบลที่ดีพอใช้ แต่เป็นบ้านเล็กพออยู่กันได้ ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด”

 

ม.จ.ชิดชนก ยังแสดงให้เห็นด้วยว่าทางชายาของท่านคือ ม.ล. ต่อ ชุมสาย เป็นเพื่อนรักของท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ มาตั้งแต่เรียนหนังสือด้วยกันที่โรงเรียนเซนต์โยเซฟคอนแวนต์ และยังเสนอให้นายปาล พนมยงค์ บุตรชายของนายปรีดีสามารถเข้าพักในบ้านของครอบครัวตนเองได้ แม้ในเวลาต่อมานายปาลจะไม่ได้ไปเรียนที่อังกฤษ หากต่อมานายปาลต้องเข้ารับราชการทหารในประเทศไทย โดยได้เป็นทหารเกณฑ์ในสังกัดของ ม.จ.ชิดชนก ซึ่งดำรงตำแหน่งเป็นเจ้ากรมการทหารม้า ณ ขณะนั้นทั้งมีข้อมูลว่า ม.ล.ต่อ ได้ทําอาหารพิเศษมาให้อยู่เสมอแสดงถึงมิตรภาพและความใส่ใจนายปาลที่เป็นเสมือน 'หลาน' ของเพื่อนสนิทอย่างเห็นได้ชัดเจน ข้อมูลในคราวที่นายปาลถูกเกณฑ์ทหารช่วงเวลานี้ และความสัมพันธ์ระหว่างครอบครัวของ ม.จ.ชิดชนก และนายปาลสามารถอ่านอย่างละเอียดได้ในบทความ ชีวิตของปาล พนมยงค์

 

 

 “4, Balfour News, Aldford Street, London, W.1

๒๘ ตุลาคม ๒๔๙๐

เรียน ท่านรัฐบุรุษอาวุโส ทราบ

 

ตามที่ท่านรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศได้ส่งคําถามเกี่ยวแก่โรงเรียนนายร้อยทหารบกอังกฤษ เพิ่มเติมมานั้นกระผมได้รับทราบแล้ว กระผมได้ไปสืบถามกระทรวงกลาโหมอังกฤษแล้ว คงได้ขอความซึ่งขอเรียน ดังต่อไปนี้.-

๑. กําหนดอายุ ผู้สมัคสอบเข้า (สําหรับชาวอังกฤษ) ต้องมีอายุระหว่าง ๑๗ ปี ครึ่ง ถึง ๑๘ ปี ครึ่ง สําหรับนักเรียนต่างประเทศ ทางฝ่ายอังกฤษเขาผ่อนผันให้มีอายุมากกว่ากฎเกณฑ์บ้างเล็กน้อยก็ได้ แต่สมควรที่จะส่งนักเรียนที่มีอายุไล่เสียตามที่เข้าตั้งไว้

๒. คั่นของการศึกษาก่อนเข้าสอบ ผู้ที่จะสมัคสอบเข้า ต้องได้รับใบสุทธิของโรงเรียนว่ามีความรู้สอบได้ตามหลักสูตร ของ School Certificate of Oxford and Cambridge Examination Board. หรือมีใบรับรองจากอาจารย์ใหญ่ของโรงเรียนว่ามีความรู้เท่ากับหลักสูตรที่กล่าวแล้ว แต่สําหรับนักเรียนต่างประ เทศไม่ต้องมีการสอบเข้า ก็ควรมีความรู้เท่ากับหลักสูตรที่กล่าวแล้วได้ก็จะสะดวกมาก

๓. หลักสูตรในการสอบเข้า เนื่องด้วยนักเรียนจากต่างประเทศไม่ต้องมีการสอบเข้า จึงไม่จําเป็นที่ต้องทราบหลักสูตรในการเข้าสอบ แต่ทางราชการทหารอังกฤษต้องขอร้องให้นักเรียนที่จะเข้าโรงเรียนนายร้อย ได้เข้าประจําหน่วยฝึกนักเรียนทหารประจําหน่วย (ซึ่งอังกฤษเรียกว่า Officer Cadets Train in unit.) ในประเทศอังกฤษ ก่อนที่นักเรียนนั้น ๆ จะเข้าศึกษาในโรงเรียนนายร้อย ทั้งนี้เพื่อให้นักเรียนได้เรียนรู้วิชาทหารชั้นต้นเพื่อสะดวกที่จะได้คุ้นเคยกับศัพท์ของทหารในเวลาที่รับการศึกษาในโรงเรียนนายร้อย

๔. อัตราค่าเล่าเรียน กําหนดเวลาศึกษาในโรงเรียนนายร้อย ใช้เวลา ๑๘ เดือน (แบ่งเป็น ๓ ภาค ๆ ละ ๖ เดือน) เริ่มภาคในต้นเดือนมกราคมและสิงหาคมของทุก ๆ ปี อัตราค่าเล่าเรียน คนหนึ่ง ประมาณ ๓๐๐ ปอนด์ ต่อ ๑ ปี (รวมทั้งค่าเล่าเรียน, อาหาร, ที่หลับนอน ฯลฯ) ส่วนค่าเครื่องนุ่งห่มและค่าเบี้ยเลี้ยง ทางผู้ปกครองเป็นผู้เสียเพิ่มเติม (ทางราชการ ทหารอังกฤษไม่สามารถที่จะกําหนดจํานวนเงินได้ เนื่องด้วยการขึ้นลงของการครองชีพ) เมื่อสรุปแล้วตลอดเวลาศึกษา จะต้องเสียค่าใช้จ่ายเป็นเงินประมาณ ๔๕๐ ถึง ๕๐๐ ปอนด์ ตลอดเวลา ๓ ภาค (๑๘ เดือน)

นอกจากนี้ ทางราชการทหารอังกฤษยังได้กําหนด :-

ก. นักเรียนต่างประเทศจะต้องได้รับการรับรองจากรัฐบาลของตน ว่าจะให้ผู้นั้นเข้าศึกษาในโรงเรียนนายร้อยอังกฤษ

ข. เมื่อทางรัฐบาลต่างประเทศตกลงใจที่จะส่งนักเรียนเข้าศึกษารัฐบาลนั้น ๆ จะต้องส่งหนังสือขอร้องต่อทางราชการทหารอังกฤษ อย่างน้อย ๖ เดือนก่อนวันเริ่มภาคของการศึกษา

ค. นักเรียนต่างประเทศทุกคนจะต้องแต่งเครื่องแบบเช่นเดียวอย่างนักเรียนนายร้อยอังกฤษ ขณะที่เข้าประจําศึกษาอยู่ในโรงเรียน

ง. สําหรับนักเรียนนายร้อยชาวหรือบังคับอังกฤษ ทางราชการทหารอังกฤษเขาจ่ายเงินให้นักเรียนนั้น ๆ หลังจากได้เข้าประจําการแล้ว ๑ ปี โดยจ่ายเงินให้คนละ ๕ ถึง ๖ ชิลลิง ต่อ ๑ วัน

จ. ขณะที่นักเรียนพักในเวลาหยุดภาค (ทางราชการทหารอังกฤษไม่จ่ายเงินค่าเลี้ยงดูให้) ผู้ปกครองจะต้องจ่ายค่าอยู่หลับนอนนอกโรงเรียนเอง

หากท่านรัฐบุรุษอาวุโสมีกิจธุระที่กระผมจะทําให้ได้ ขอเรียนว่ายินดีให้ใช้เสมอ กระผมและแม่ต่อ ขอฝากความระลึกถึงมายังคุณพูนศุขด้วย แม่ต่อให้เรียนว่าหากบุตร์ชายของท่านจะไปอังกฤษแน่ จะยินดีที่สุด ถ้าไม่รังเกียจที่จะให้อยู่กับเรา ถ้าไม่สะดวกทางอื่น เราได้ที่พักในตําบลที่ดีพอใช้ แต่เป็นบ้านเล็กพออยู่กันได้

 

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด

พันเอก ชิดชนก กฤดากร”

 

120 ปี ชาตกาลรำลึกถึง ม.จ.ชิดชนก กฤดากร ได้แสดงทั้งพระประวัติ และบทบาททางสังคมโดยเฉพาะด้านการงานในราชการกรมทหารม้าและด้านการทูตรวมทั้งข้อมูลทางประวัติศาสตร์ที่หาอ่านได้ยากคือ จดหมายของ ม.จ.ชิดชนก ถึงนายปรีดี พนมยงค์ และความสัมพันธ์อันดีระหว่างพระชายาของท่านคือ ม.ล.ต่อ ชุมสายที่เป็นเพื่อนรักกับท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ภริยาของนายปรีดี พนมยงค์ไว้อีกด้วย

 

 

หมายเหตุ

• คงอักขร ตัวสะกด เลขไทย และการเว้นวรรคตามหนังสืออนุสรณ์งานศพ ม.จ.ชิดชนก กฤดากร 

 

บรรณานุกรม :

• กษิดิศ อนันทนาธร, จดหมายกับความหมายต่อบางเรื่องในประวัติศาสตร์ ในจุลสารหอจดหมายเหตุธรรมศาสตร์ ฉบับที่ 24 มิถุนายน 2563-พฤษภาคม 2564, น.119-120.
• พูนศุข พนมยงค์, ชีวิตของลูกปาล ใน อนุสรณ์ นายปาล พนมยงค์ คำไว้อาลัย กับประวัติ และสังคมปรัชญาเบื้องต้น, (กรุงเทพฯ: อมรินทร์การพิมพ์, 2525)
• อนุสรณ์ในงานออกเมรุพระราชทานเพลิงศพ พลโท หม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร ม.ป.ช., ม.ว.ม., ท.จ.ว. ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส กรุงเทพมหานคร วันเสาร์ที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2541, ม.ป.พ..

 

สื่ออิเล็กทรอนิกส์

• พูนศุข พนมยงค์, (9 กันยายน 2563), ชีวิตของปาล พนมยงค์ , สืบค้นวันที่ 23 ตุลาคม 2567.