จากนักเรียนทุน สู่ศัตรูแห่งชนชาติของอังกฤษ: บทบาทงานเสรีไทยของ ม.ล.จิรายุ นพวงศ์

ศาสตราจารย์ หม่อมหลวง จิรายุ นพวงศ์ (16 มิถุนายน พ.ศ. 2455 - 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2546)
ที่มา: อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ฯพณฯ ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์

ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 ญี่ปุ่นยกทัพเข้าบุกประเทศไทยเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2484 มีผลให้คนไทยรวมกลุ่มกันเป็นคณะ เพื่อต่อต้านญี่ปุ่นทั้งในประเทศไทย สหรัฐอเมริกา และอังกฤษ คณะผู้ต่อต้านญี่ปุ่นเหล่านี้ ในที่สุดก็ไป็นขบวนการเรียกว่า เสรีไทย (Free Thai) โดยมีนายปรีดี พนมยงค์ เป็นหัวหน้าใหญ่

การก่อตั้งและการทํางานของหน่วยเสรีไทยในประเทศไทย ในสหรัฐอเมริกา และในอังกฤษ มีขั้นตอนแตกต่างกัน หน่วยเสรีไทยในประเทศไทยตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2484 โดยเริ่มต้นเพียงสิบกว่าคน จุดประสงค์เพื่อหาทางติดต่อกับฝ่ายสัมพันธมิตร เพื่อให้รับรู้ว่าได้มีหน่วยต่อต้านญี่ปุ่น เกิดขึ้นในประเทศไทยแล้วและจัดตั้งกองกําลังเพื่อเตรียมเข้าต่อสู้กับกองทัพของญี่ปุ่นโดยตรง การทํางาน ทุกอย่างต้องทําอยู่ในประเทศ และคอยระวังมิให้ฝ่ายสอดแนมของญี่ปุ่นรู้

ในสหรัฐอเมริกา อัครราชทูตไทยประจําสหรัฐอเมริการับเป็นหัวหน้าหน่วยเสรีไทยในอเมริกา มีสถานทูตไทยเป็นที่ทําการ สามารถถอนเงินของรัฐบาลไทยที่ฝากไว้ในอเมริกามาเป็นค่าใช้จ่าย นักเรียนไทยในอเมริกามีค่าครองชีพตามที่เคยได้รับตามปกติ ผู้สมัครเป็นเสรีไทยได้รับการฝึกวิชาทหารทั้งในสหรัฐฯ และต่อมาในศรีลังกา บางคนได้เดินทางมาประเทศไทยโดยผ่านประเทศจีน

หม่อมหลวง จิรายุ นพวงศ์ และนักเรียนไทยในสหราชอาณาจักร
ที่มา: อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ฯพณฯ ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์

ฐานะของนักเรียนไทยในอังกฤษไม่เหมือนในอเมริกา ตั้งแต่วันแรกที่ญี่ปุ่นบุกประเทศไทย นักเรียน ไทยในอังกฤษจํานวนหนึ่งจากมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์และมหาวิทยาลัยลอนดอน ได้มาประชุมกันเพื่อจัดตั้งเป็นกลุ่มคนไทยผู้รักชาติที่จะกอบกู้อิสรภาพของประเทศไทย มีหม่อมเจ้าภีศเดช รัชนี หม่อมหลวง จิรายุ นพวงศ์ และนายป๋วย อึ๊งภากรณ์ เป็นต้น แต่การจัดตั้งกลุ่มจําเป็นต้องมีสํานักงาน มีผู้ดําเนินการ และค่าใช้จ่าย ปรากฏว่าอัครราชทูตไทยประจําประเทศอังกฤษไม่เห็นด้วย เตือนว่าการกระทําเช่นนั้น ขัดกับนโยบายของรัฐบาล และเป็นความผิดฐานกบฏนอกราชอาณาจักร นอกจากนั้นการที่รัฐบาลไทยที่มี จอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ประกาศสงครามต่ออังกฤษและอเมริกา มีผลให้นักเรียนไทย ในอังกฤษทุกคนตกอยู่ในฐานะเป็น “ชนชาติศัตรู” ของอังกฤษ ทุกคนต้องดิ้นรน หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์ ต้องเข้าทํางานเป็นลูกจ้างของบริษัทเอกชนเพื่อหาเงินมาเป็นค่ากินอยู่ และค่าที่พักอยู่ระยะหนึ่ง นักเรียนไทยเหล่านี้สามารถรวมตัวกันเป็นเสรีไทยได้ในปลายเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2485

ชีวิตในสหราชอาณาจักร ภาพจากอัลบัมของ หม่อมหลวง จิรายุ นพวงศ์
ที่มา: อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ฯพณฯ ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์

ผู้ที่เป็นสื่อกลางระหว่างกลุ่มนักเรียนไทยในอังกฤษกับรัฐบาลอังกฤษ คือ หม่อมเจ้าศุภสวัสดิ์ วงศ์สนิท สวัสดิวัตน์ (เรียกกันสั้น ๆ ว่า “ท่านชิ้น” พระเชษฐาของสมเด็จพระนางเจ้ารําไพพรรณี พระบรม ราชินีในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว) รัฐบาลอังกฤษตกลงรับนักเรียนไทยในอังกฤษเข้าเป็นทหาร ในกองทัพอังกฤษ แล้วส่งไปประจําการในกองกําลัง 136 (Force 136) ที่จะจัดตั้งขึ้นในอินเดียเกี่ยวกับการรบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ในเดือนกรกฎาคม กองกําลัง 136 ยังอยู่ในระหว่างจัดตั้งกองทัพ อังกฤษจึงรับเสรีไทย เข้าทํางานอยู่ในหน่วย Pioneer Corps ในฐานะเป็นพลทหารของกองทัพอังกฤษที่ต้องทํางานหนัก เช่น งานขุดมันฝรั่ง ปอกมันฝรั่ง ทําความสะอาดโรงอาหาร ที่พัก หรือแม้แต่ล้างส้วมก็ต้องทํา

ในต้นเดือนกันยายน คณะทหารเสรีไทยเหล่านี้ได้เข้าค่ายฝึกที่จัดขึ้นโดยเฉพาะ และต่อจากนั้นได้ รับยศเป็นนายทหารอังกฤษ ต่อมาในกลางเดือนมกราคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เสรีไทยเหล่านี้รวม ๓๖ คน กับ ทหารอังกฤษอีก 4,000 คน ได้ลงเรือสินค้าของบริษัทเดินเรือเนเธอร์แลนด์ชื่อ Sibayak (คณะเสรีไทย เรียกว่าเรือ "ศรีพยัคฆ์”) ออกเดินทางไปยังบอมเบย์ประเทศอินเดีย ขึ้นพักบนบกเป็นระยะ ๆ ใช้เวลาเดิน ทางทั้งสิ้น 100 วัน (แต่ที่ต้องรอนแรมอยู่ในเรือในท้องทะเลนั้นประมาณ 70 วัน) นอกจากจะต้อง เผชิญกับอากาศหนาวจัดและเมาคลื่นแล้ว ยังเสี่ยงที่จะถูกเรือดําน้ําของเยอรมนีโจมตีอีกด้วย

เมื่อถึงอินเดียแล้ว หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์ และเสรีไทยอีก 3 คน ได้รับมอบหมายให้ทํางาน ด้านข่าวสาร สังกัดกระทรวงการสนเทศ มีสํานักงานที่กรุงนิวเดลี งานนี้เป็นงานหนักต้องเรียกเสรีไทยมาเพิ่มอีก 3 คน ทํางานเกี่ยวกับการประมวลข่าวสารในประเทศไทยทั้งหมด หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์ ได้เล่าถึงงานประมวลข่าวสารไว้ในเรื่อง “เสรีไทย คุณหญิงสุภาพ ยศสุนทร” ดังนี้

คลังภาพขณะปฏิบัติงานเสรีไทย
ที่มา: อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ฯพณฯ ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์

ระยะหลัง ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์ ต้องเดินทางมาทํางานในศรีลังกา และสิงคโปร์ งานที่ต้องทําเป็นงานประเภทเดียวกัน

ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์ ได้รับยศร้อยเอกแห่งกองทัพบกอังกฤษ เช่นเดียวกับ ทหารเสรีไทยสายอังกฤษอีกหลายคน หลังจากญี่ปุ่นเซ็นสัญญาสงบศึกแล้ว ก็ได้เดินทางเข้าประเทศไทย พร้อมกับกลุ่มนายทหารอังกฤษในช่วงวันสันติภาพ ต้นปี พ.ศ. 2489 ร้อยเอก หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์ ได้เดินทางกลับไปอังกฤษเพื่อปลดประจําการ แล้วเข้าศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์จนสําเร็จการศึกษา หลังจากนั้นจึงเดินทางกลับประเทศไทย

ปรีดี พนมยงค์ ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ เป็นประธานในพิธีสวนสนามเสรีไทย วันที่ 25 กันยายน 2488 โดยมี ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช นายกรัฐมนตรี ยืนอยู่แถวหลัง

หมายเหตุ :

• บทความชิ้นนี้มีการปรับปรุงชื่อโดยกองบรรณาธิการ สถาบันปรีดี พนมยงค์จาก “บทบาทงานเสรีไทย” เป็น “จากนักเรียนทุน สู่ศัตรูแห่งชนชาติของอังกฤษ: บทบาทงานเสรีไทยของ ม.ล.จิรายุ นพวงศ์”โดยตีพิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2547

อ้างอิง:

• อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ฯพณฯ ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงจิรายุ นพวงศ์ ป.จ., ม.ป.ช., ม.ว.ม. องคมนตรี ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันพุธ ที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2547,(กรุงเทพฯ: สถาบันพัฒนาคุณภาพวิชาการ),หน้า 62-65.