บทความ

สุนทรพจน์ของนายปรีดี พนมยงค์หรือหลวงประดิษฐ์มนูธรรม ทางวิทยุกระจายเสียงเมื่อวันที่ 27 มิถุนายน พ.ศ. 2478 ซึ่งยุคนั้นยังถือเป็นวันฉลองรัฐธรรมนูญ

ในช่วง 14 ปีภายใต้การนำของท่าน ดร.ปรีดี ระบอบรัฐธรรมนูญของไทยได้ก้าวหน้าขึ้นมาก หากไม่มีการปฏิวัติรัฐประหารมาขัดจังหวะ การเมืองไทยก็คงจะมีเสถียรภาพและประสิทธิภาพมากกว่านี้

นายวิเชียร เพ่งพิศ ยกคำอธิบายของนายปรีดี พนมยงค์ ในหนังสือ 'คำอธิบายกฎหมายปกครอง' ซึ่งเขียนไว้ตั้งแต่ก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครอง มาอธิบายความเป็นไปในการร่างรัฐธรรมนูญที่นายปรีดีมีส่วนเกี่ยวข้อง

อย่าสร้างสังคมเกินจริงโดยไม่สอดคล้องกับวัฒนธรรมการเมืองไทย และทำอย่างไรให้พลังทางการเมืองที่มีอยู่หลากหลายดำรงอยู่ด้วยกันได้โดยที่ไม่ทำลายสังคมไทย

คุณค่าของรัฐธรรมนูญทั้ง 3 ฉบับนั้นควรค่าแก่การศึกษา แต่อย่างไรก็ดี เวลาเราศึกษารัฐธรรมนูญในเชิงประวัติศาสตร์ เราต้องไม่ลืมว่า บริบททางสังคมประวัติศาสตร์ไม่เหมือนกัน

เป็นที่ทราบกันดีว่า นายปรีดี พนมยงค์ ได้เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในรัชกาลที่ 8 ด้วยเหตุผลทางการเมืองที่ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 เมื่อญี่ปุ่นบุกไทยแล้ว ไม่ต้องการให้นายปรีดีมีบทบาททางการเมือง แต่ก็ไม่อยากให้ประชาชนไม่พอใจ จึงผลักดันรัฐบาลไทยให้นายปรีดีเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์

ผมเองอยากเสนอว่าให้เรียกยุคสมัย 2476 ถึง 2490 ว่าเป็น 'Regency Era' หรือยุคสมัยแห่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ 15 ปี หลาย ๆ คนอาจจะนึกถึงเรื่องราวต่าง ๆ แต่สำหรับผมแล้วก็จะมีตัวละครที่โดดเด่น ก็คือ ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์หลาย ๆ ท่าน

ปฐมรัฐธรรมนูญฉบับนี้นั้นเป็นรัฐธรรมนูญที่อาจารย์ปรีดีได้ร่างขึ้นด้วยตนเอง รัฐธรรมนูญได้บรรจุไว้ซึ่งความคิดและความใฝ่ฝันของนักกฎหมายหนุ่มคนหนึ่งในขณะนั้น

อนุสรณ์ ธรรมใจ กล่าวถึงข้อค้นพบในงานวิจัย (Key Finding) ที่น่าสนใจ 12 ประการ จากการศึกษาจากงานวิจัยเรื่อง พัฒนาการของระบบทุนนิยม กลุ่มทุนและผู้ใช้แรงงานในสมัยรัชกาลที่ 7 ซึ่งทำร่วมกับ ธำรงศักดิ์ เพ็ชรเลิศอนันต์

บางส่วนจากปาฐกถานำของผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อนุสรณ์ ธรรมใจ ประธานกรรมการบริหารสถาบันปรีดี พนมยงค์ เรื่อง "รัฐธรรมนูญประชาชน: ทางออกจากวิกฤตการณ์เศรษฐกิจและการเมืองในระยะเปลี่ยนผ่าน"