บางเรื่องจากความคิดคำนึง

สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีได้พระราชนิพนธ์บทกวีภาษาฝรั่งเศส Réflexions ความคิดคำนึง[1] และทรงแปลเป็นความเรียง ทรงมิได้ตั้งพระราชหฤทัยแปลเป็นกลอนเปล่าจำนวน ๑๔ บท ได้แก่ แมงมุม, รุ่งอรุณ, ดอกไม้ดิน, เงาลึกลับ, ลำนำหญ้า,นกฮูก, ความไม่รู้, พระจันทร์, การกลับมา, กาลเวลาที่ผ่านเลย, เพลงจากใจเพื่อผู้อ่าน, ครั้งหนึ่งนานมาแล้ว, เดินตามรอยเท้าพ่อ และ แสงอาทิตย์อันแจ่มใส

นางวาณี พนมยงค์ สายประดิษฐ์ ขอพระราชทานพระราชานุญาตแปลเป็นภาษาไทย ๗ บท และแปลเป็นภาษาจีน ๑ บท คือ ‘Châteaux de sable’ อีก ๒๐ บท อาจารย์หวังเย่ พระอาจารย์ผู้ถวายพระอักษรภาษาจีนช่วง พ.ศ. ๒๕๒๘-๒๕๒๙ และสิงฮุ่ยหยู เป็นผู้แปล

ในการนี้ ได้ขอพระราชทานพระราชานุญาตนำบทแปลภาษาไทย ๗ บท และภาษาจีน ๑ บท ที่นางวาณี ผู้วายชนม์แปลถวาย มาลงพิมพ์ในหนังสืออนุสรณ์.

กษิดิศ อนันทนาธร
บรรณาธิการ
หนังสือที่ระลึกงานปลงศพ วาณี พนมยงค์ สายประดิษฐ์

เกร็ดประวัติ

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเล่าถึงการประพันธ์บทกวีนี้ว่า ในราว พ.ศ. ๒๕๑๔ อาจารย์บาแบงให้ยกตัวอย่างบทกวีเกี่ยวกับสภาพธรรมชาติในท้องนา แล้วให้แต่งเลียนแบบ แต่ต้องมีความคิดของตนเอง จึงทรงพระราชนิพนธ์บทร้อยกรอง “เลส์ ช็อง เดอ รีส์” (Les champs de riz) หรือ “นาข้าว” รับสั่งว่า “ตั้งใจบรรยายให้เหมือนกับภาพเขียน”

เกร็ดประวัติ

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระราชนิพนธ์บทกวีนี้ในเวลาใกล้เคียงกับที่ทรงประพันธ์ “Les champs de riz” หรือ “นาข้าว” เมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๔ ครูให้อ่านตัวอย่างคำประพันธ์ซึ่งมีแนวคิดเกี่ยวกับการรอคอย และให้แต่งบทกวีโดยใช้แนวคิดนี้เป็นแก่นเรื่อง (theme) รับสั่งถึงการพระราชนิพนธ์ว่า

“เมื่อตอนเล็กๆ เคยรู้จักชาวบ้านคนหนึ่ง วันๆ เอาแต่สูบฝิ่น แถมเอาลูกสาวมาขาย เพื่อเอาเงินไปซื้อฝิ่น พอมีเงินบ้างก็มาไถ่ตัวไป แล้วก็เอามาขายอีก จึงเกิดความคิดที่จะบรรยายภาพของชายคนนี้ ในขณะเดียวกันเพื่อให้เกิดความขัดแย้ง จึงกล่าวถึงความต้องการของหญิงชราที่ป่วยหนักและหิวโหยตั้งความหวังรอคอยอาหารและการดูแลเพื่อยังชีวิต อาหารเป็นสิ่งจำเป็นในการยังชีพ”

เกร็ดประวัติ

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี รับสั่งถึงบทกวีนี้ว่า “เขียนในราว พ.ศ. ๒๕๑๔ หรือ ๒๕๑๕ ไม่ได้จดไว้ เพราะตอนที่เขียนไม่ได้ตั้งใจให้เป็นบทกวี เขียนในรูปของความเรียงธรรมดา บรรยายทิวทัศน์บนภูพิงคราชนิเวศน์ในยามเช้า มองลงมาเห็นเมืองเชียงใหม่ เห็นแต่ม่านหมอกกระจายอยู่ตามหุบเขา ธรรมชาติงดงาม เงียบสงบ แสดงความพอใจในธรรมชาติความสุขที่อยู่คนเดียว

ความเรียงซึ่งกลายเป็นบทกวีไปแล้วนี้เขียนเลียนแบบความเรียงที่ชื่อ “เอิง ซัวร์ โดต็อน อา ปารีส์” (Un soir d’automne à Paris) ของอัลแบรต์กามูส์ (Albert Camus)”

เกร็ดประวัติ

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี รับสั่งว่า “แต่งตอนอยู่ชั้น ม.ศ. ๕ ราว พ.ศ. ๒๕๑๕ ไม่ได้จด พ.ศ. ไว้ เพราะไม่ได้คิดว่าเป็นบทกวีแต่งแบบความเรียง เอาแนวคิดว่าฝันถึงยุคพ่อขุนรามคำแหง แทรกความคิดว่าคนมีความสำคัญเท่ากัน ควรทำหน้าที่ของตนให้ดีที่สุดเพื่อชาติบ้านเมือง”

เกร็ดประวัติ

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ประทับพระราชหฤทัยบทร้อยกรองที่ชื่อ “สำเภา” ซึ่งทรงพระราชนิพนธ์เมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๕ ในคราวที่ทรงเป็นเจ้าภาพเทศน์มหาชาติกัณฑ์กุมาร ที่วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ในปีต่อมา (๒๕๑๖) ทรงเข้าศึกษาที่คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ด้วยความชื่นชอบในบทร้อยกรองนี้ จึงทรงนำ แนวคิดมาประพันธ์เป็นบทกวีภาษาฝรั่งเศส รับสั่งว่า “แต่งตอนอยู่ปี ๑ ลา แปร์แฟกซิยง (La Perfection) ในบทกวีนี้ใช้ในความหมายถึง บารมี หรือ นิพพาน คำนี้แปลตามศัพท์ว่า ความดีพร้อม”

เกร็ดประวัติ

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระราชนิพนธ์บทกวีนี้ใน พ.ศ. ๒๕๑๖ ช่วงเวลาใกล้เคียงกับที่ทรงประพันธ์บทกวีชื่อ “เลอนาวีร์” (Le navire) หรือ “เรือ” ทรงเล่าว่า

“ตอนที่เขียนคิดถึงการอบรมเด็กเรื่องความรักหรือความเมตตา เมื่อยังเยาว์ สอนให้เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ในแวดวงพี่น้องเพราะเป็นพวกพ้องของตนพอโตขึ้นรู้ความ สังคมของเด็กกว้างขึ้น ต้องรู้จักรักและช่วยเหลือเพื่อนร่วมชาติ เป็นหน้าที่ของพลเมืองดี เมื่อเติบโตเป็นผู้ใหญ่อายุมากขึ้น แวดวงของชีวิตยิ่งกว้างขึ้น ต้องมีความคิดเป็นผู้ใหญ่ ไม่ควรที่จะให้ใครต้องมานั่งสั่งสอนอีกต่อไป มโนธรรมต้องเตือนตนเองอยู่เสมอว่า จะต้องมีจิตใจกว้างขวาง มีเมตตากรุณาต่อมนุษยชาติทั้งมวล

ในการแต่งนั้นเล่นคำว่า ‘les tiens’ (เล เตียง) ในความหมาย ‘พวกพ้อง’ แต่มีระดับในการสื่อความต่างกัน ในตอนแรกหมายถึงพี่น้อง (เซอร์-soeurs, แฟรร์-frère) ขยายมาเป็นเพื่อนร่วมชาติ (กงปาตริย็อตส์-compatriotes) แล้วขยายกว้างขึ้นมาเป็นมนุษยชาติ (ออมส์-Hommes) แต่ละบทจึงจบด้วยประโยคที่ว่า Car ils sont certainement les tiens เพราะพวกเขาคือพวกพ้องของเจ้า”

เกร็ดประวัติ

บทกวีนิพนธ์นี้ทรงแต่งพระราชทานพระสหายคนหนึ่งเมื่อไปเรียนต่อต่างประเทศ ต้นฉบับจริงที่มีภาพการ์ตูนฝีพระหัตถ์ด้วย ได้สูญหายไปเสียแล้วระหว่างการขนย้ายข้าวของกลับบ้าน แต่ทรงพบต้นร่างบทกวีนี้ในสมุดบันทึก จึงพระราชทานให้นำ มาเผยแพร่ในการพิมพ์ ความคิดคำนึง ครั้งใหม่นี้ ทรงเล่าว่า “เป็นจินตนาการจากชีวิตวัยเด็กที่เราชอบไปเล่นหาดทราย ก่อเจดีย์ทราย คิดกันไปว่าเป็นปราสาทและมีสมบัติต่างๆ ฝนทำท่าจะตก เด็กๆ ก็วิ่งหลบฝน ทิ้งปราสาททรายให้น้ำซัด ปราสาททรายนั้นไม่ถาวร คลื่นหาดและสายฝนอยู่ยืนนานแล้ว แต่ความเป็นเพื่อนของเราคงอยู่นิจนิรันดร์”