จดหมายถึงหลวงประดิษฐ์มนูธรรม และเงาะจากเมืองจันท์

คงมิได้เขียนเรื่องนี้ หาก ‘ณัฐธิดา ทองเกษม’ ไม่จุดประกาย หญิงสาวอาจจะชอบกินเงาะ ครั้นค้นเจอหลักฐานว่าด้วยผลไม้ลูกออกแดงๆ กับคณะราษฎร เธอเลยตื่นเต้นและเรียกผมไปอ่าน นั่นล่ะครับ ผมจึงพลอยล่วงรู้ข้อมูลใหม่ ทั้งยังฉุกคิด ถ้าลองนำมาบอกเล่าก็น่าจะสนุกมิน้อย

ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ประชาชนและกลุ่มกิจการต่างๆ พยายามติดต่อมายังคณะราษฎรเพื่อแสดงความจำนงจะมอบสิ่งของ ซึ่งมีอยู่มากมายหลายรูปแบบ เช่น ข้าวสารและน้ำแข็ง เป็นต้น

ภาพ: เหตุการณ์เปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475
ที่มา: หนังสือพิมพ์ สยามราษฎร์ ประจำวันจันทร์ที่ 4 กรกฎาคม พ.ศ. 2475

เดือนกรกฎาคมปีนั้น ทางคณะราษฎรได้รับจดหมายจากกองอัยการจังหวัดจันทบุรี เนื้อความว่า

ท้ายจดหมายลงนามอัยการจังหวัดจันทบุรี  ตัวลายมืออ่านยากทีเดียว ที่สายตาผมพอจะแกะได้คือ ‘ขุนพิพัฒน์กรณี’  ไม่แน่ใจว่าจะใช่จริงๆ หรือเปล่า เพียรสืบค้นชื่อดังกล่าวดู เพื่อมาดหมายจะยืนยันชัดเจน แต่ยังไม่พบเจอร่องรอย

ภาพ: ที่ว่าการเมืองจันทบุรี ช่วงทศวรรษ 2440
ที่มา: หอจดหมายเหตุแห่งชาติ จันทบุรี

กองอัยการจังหวัดจันทบุรีน่าจะมีความมักคุ้นกับ ‘หลวงประดิษฐ์มนูธรรม’ หรือ ‘นายปรีดี พนมยงค์’ มาก่อน จึงเจาะจงส่งจดหมายเรียนถึงผู้นำคณะราษฎรฝ่ายพลเรือนเป็นหลัก คงเพราะทำงานทางด้านกฎหมายเหมือนกัน ย่อมเคยประสานงานกันเนืองๆ

ฉะนั้น นอกเหนือจากกองอัยการจังหวัดจะสื่อสารความยินดีต่อความสำเร็จของคณะราษฎรที่เปลี่ยนแปลงการปกครองได้ราบรื่นแล้ว ยังเปี่ยมล้นน้ำใจส่งเงาะเมืองจันท์มาช่วยสนับสนุนจำนวนมากมายถึง 3,150 ผล

ภาพ: เมืองจันทบุรี เมื่อปี พ.ศ. 2473
ที่มา: teakdoor.com

“จันทบุรี” เป็นจังหวัดที่ผลไม้ขึ้นชื่อลือชา แม้เดิมทีเมืองจันท์หาได้มีผลไม้เฉพาะถิ่นโดดเด่นเท่าไหร่นัก แต่ชาวเมืองนี้หมั่นนำเอาพันธุ์พืชผลแปลกๆ จากแหล่งอื่นๆ มาทดลองปลูก ประกอบกับเป็นดินแดนที่สภาพภูมิประเทศและภูมิอากาศเหมาะแก่การทำสวน นับวันจึงทำให้ดกดื่นไปด้วยสวนผลไม้นานาชนิด

“เงาะเมืองจันท์” จริงๆ แล้วต้นตำรับมาจาก “เงาะบางยี่ขัน” ย่านสวนฝั่งธนบุรี  ซึ่งจะมีผลสีแดงอมเหลือง เนื้อล่อน รสชาติออกหวานอมเปรี้ยว เป็นเงาะชั้นดี ราคาแพง และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ทรงโปรดมาก ถึงกับทรงยกอากรสวนเงาะให้ชาวบ้านบางยี่ขัน

ภาพ: สวนเงาะบางยี่ขันบนภาพจิตรกรรมฝาผนังในพระอุโบสถวัดบางยี่ขัน
ที่มา: www.nairobroo.com

ทว่า เมื่อชาวสวนนำเมล็ดหรือกิ่งตอนของเงาะบางยี่ขันมาปลูกที่จันทบุรี โดยเฉพาะที่อำเภอขลุง ดินแดนแห่งสวนผลไม้ พลันงอกงามกลายเป็นเงาะพันธุ์ใหม่ ลักษณะผลค่อนข้างจะออกมาทางสีชมพูสด เนื้อหวานกรอบ ชาวบ้านเรียกขานติดปากว่า “เงาะพันธุ์หมาจู” เนื่องจากมีขนยาวสวยคล้ายๆ ขนหมาจู  จนเริ่มโด่งดังนับแต่ปลายทศวรรษ 2460 เป็นต้นมา

ควรกล่าวด้วยว่า สืบเนื่องจากปัญหาเศรษฐกิจภายในประเทศเริ่มตกต่ำมาตั้งแต่ต้นทศวรรษ 2460 มิหนำซ้ำ ยังเผชิญน้ำท่วมและภาวะฝนแล้ง สร้างความเดือดร้อนยากเข็ญให้ชาวเกษตรกรเหลือเกิน ยิ่งการทำนาปลูกข้าวก็ได้รับผลกระทบหนัก พ้นกลางทศวรรษ ทางกระทรวงมหาดไทยจึงมอบหมายเจ้าพนักงานปกครองตามท้องถิ่นเทศาภิบาลมณฑลต่างๆ พยายามช่วยส่งเสริมการหาเลี้ยงชีพของราษฎรให้มีความเป็นอยู่ดีขึ้น บรรเทาความอัตคัดขัดสน ซึ่งที่จังหวัดจันทบุรีนั้น เกษตรกรผู้ทำนาข้าวต้องทุกข์ทนเพราะผลผลิตข้าวเสียหายจากน้ำท่วมขัง ส่วนเกษตรกรผู้ปลูกพริกไทยเจอวิกฤตจากการที่พริกไทยราคาตกต่ำ เลยคิดจะเปลี่ยนไปทำสวนปลูกพืชอย่างอื่นแทน ซึ่งเกษตรกรชาวอำเภอขลุงได้เปลี่ยนมาทำสวนปลูกเงาะ

ภาพ: อำเภอขลุง จังหวัดจันทบุรีในอดีต
ที่มา: เพจ ขลุงนิยม

ช่วงที่กองอัยการจังหวัดจันทบุรีส่งเงาะจำนวนมากโขมายังคณะราษฎรภายหลังการอภิวัฒน์มาสู่ระบอบรัฐธรรมนูญในปี พ.ศ. 2475 จึงถือเป็นการส่งผลไม้สำคัญยิ่งและเป็นเอกลักษณ์ประจำเมืองมาเป็นของกำนัล

เรื่องเงาะเมืองจันท์กับคณะราษฎร  อาจเป็นเพียงเกร็ดเล็กๆ ในหน้าประวัติศาสตร์ไทย หากแต่ก็สะท้อนให้เห็นถึงความตื่นตัวของประชาชนตามหัวเมืองต่างจังหวัดที่มีต่อการเปลี่ยนแปลงการปกครองสยามในคราวนั้น

เอกสารอ้างอิง

• หจช.สร. 0201.16/20 ผู้มีชื่อให้สิ่งของและเงินแก่คณะราษฎร (พ.ศ. 2475) กาญจนาคพันธุ์. คอคิดขอเขียน. พระนคร : บำรุงสาส์น, 2513
• นฤมล มานิพพาน. การปลูกและการขยายพันธุ์เงาะ ไม้ผลเศรษฐกิจสร้างรายได้ ทางเลือกธุรกิจที่น่าสนใจในการลงทุน. กรุงเทพฯ: เพชรกะรัต, 2549
• สยามราษฎร์. (4 กรกฎาคม 2475)

หมายเหตุ: 

• คำสะกดในจดหมายถึงหลวงประดิษฐ์มนูธรรมคงตามต้นฉบับเดิม
• จัดรูปแบบอักษรโดยบรรณาธิการ