คิดถึง อ.ป๋วย

 

“แม้ในท่ามกลางความมืดมิด จุดอันสว่างเจิดจ้าก็ย่อมมีได้เสมอ”

 

ท่านคณะกรรมการนักศึกษา
คณะเศรษฐศาสตร์, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

ในการเขียนถึง ดร.ป๋วย อึ๊งภากรณ์ ตามที่คณะกรรมการแสดงความประสงค์ไปนั้น ผมคงจะเขียนอะไรไม่ได้มาก และมันก็คงจะต้องกล่าวถึงสิ่งซึ่งซ้ำๆ ซากๆ กับข้อเขียนบางชิ้นที่ผมเพิ่งจะเขียนเกี่ยวกับ ดร.ป๋วยฯ ไปแล้วเมื่อไม่นานมานี้เอง

การที่กล่าวว่าคงจะเขียนอะไรไม่ได้มากนั้น ประการแรกทีเดียวก็คือมีเวลาน้อย ซึ่งผมหมายความถึงว่า ในการเขียนถึง ดร.ป๋วยฯ โดยมีเวลาให้เขียนเพียงไม่กี่วันนั้นอย่างดีที่สุดก็ได้แต่เพียงเขียนจากความทรงจำในฐานะแห่งเพื่อนคนหนึ่ง ประการที่สองก็คือ

เหตุการณ์ในชีวิตและผลแห่งพฤติการณ์เท่าที่ ดร.ป๋วยฯ ได้ผ่านมาและได้บำเพ็ญไว้ให้แก่ชาติบ้านเมืองก็รู้สึกว่าดูจะเป็นเหตุการณ์และเป็นพฤติกรรมซึ่งมีผู้ทราบกันอย่างแพร่หลายกว้างขวาง ซึ่งในจำนวนบุคคลที่ทราบเหล่านี้ก็ไม่ต้องสงสัยละ ว่าจะต้องมีไม่น้อยเหมือนกันที่พยายามจะลืมหรือมิฉะนั้นก็พยายามไม่พูดถึงทั้งๆ ที่สมควรแก่การพูดและโอกาสก็อำนวยให้พูด

คนประเภทนี้ เมื่อกาละแห่งชีวิตได้ล่วงมาจนถึงช่วงนี้ ผมรู้สึกว่าออกจะมีเยอะแยะจริงๆ ในบ้านเมืองของเรา หรือโดยเฉพาะอย่างยิ่งในวงการของพวกที่ถือตนเองว่าเป็นปัญญาชน มันเป็นสิ่งซึ่งฟังดูน่าเศร้า แต่ถึงอย่างไรมันก็เป็นความเศร้าที่หวานมาก

เพราะอะไรผมจึงกล่าวว่ามันเป็นความเศร้าที่หวาน? คำตอบก็มีง่ายๆ และไม่ต้องใช้ภูมิปัญญาอะไรเลย นั่นคือ ภายใต้ความมืดมิดและอับเฉา, ความอิจฉาริษยา ความเห็นแต่แก่ตนเองอย่างร้ายกาจ และความเขยอะขยะนานาประการซึ่งครอบคลุมอยู่อย่างหนาและหนักนี้ อย่างน้อยที่สุดชีวิตและพฤติการณ์ของ ดร.ป๋วยฯ ก็มีครุวนาประหนึ่งแสงสว่างอันจัดจ้าจุดหนึ่งในท่ามกลางความเลวร้ายอันมืดมิดนั้น

ดังนั้น สำหรับผู้ที่รู้จักคิดแม้เพียงสักนิดเดียวก็ไม่เป็นที่สงสัยเลยว่าเขาจะต้องสำนึกได้ว่าความหวานอันกระจ้อยร่อยน้อยนิดเป็นความโอชะน่าพิสมัยอย่างไร หรือความสุกสว่างเพียงจุดเล็กๆ ท่ามกลางความมืดมิดผืนมหึมามหาศาลนั้นเป็นความสุกสกาว และยังให้ผู้ที่ไม่เสียขวัญเกิดความหวังอย่างไร

ในวิวรรตการของชาติไทยเราแต่ละยุคแต่ละสมัยย่อมจะมีบุคคลในลักษณะเดียวกันกับ ดร.ป๋วยฯ ตลอดมา ซึ่งอาจจะมีภูมิปัญญาสูงต่ำระดับกว่ากันบ้าง แต่เมื่อว่าถึงเจตนาการที่เขาได้บำเพ็ญให้แก่ชาติบ้านเมือง ได้พยายามปรับแก้ความไม่เป็นธรรมในสังคม ได้มุ่งมั่นที่จะเปลี่ยนสถานะของพวกที่ตกอยู่ในภาวะเสียเปรียบอันเป็นส่วนข้างมากให้หมดความเสียเปรียบไป หรือลดระดับความเสียเปรียบลงอย่างมากที่สุดเท่าที่จะมากได้ ฯลฯ เหล่านี้ ถ้าหากจะกล่าวอย่างสรุปแล้วก็เป็นเจตนาการที่มิได้แตกต่างอะไรกันเลย ปราศจากบุคคลประเภทนี้เสียแล้วชาติของเราจะอยู่กันมาได้หรือ?

 

 

ผู้ทรงอำนาจแต่ละยุคแต่ละสมัย ผู้มีวาสนาสูงส่งแต่ละกาละ มักจะทึกทักว่าชาติของเราต้องอาศัยเขา รอดตัวมาได้เพราะเขา แล้วก็พยายามใช้วิธีโฆษณาชวนเชื่อปลุกเสกความคิดอันเป็นเท็จสิ้นเชิงนั้นๆ จนแทบจะกลบหูผู้คนทั้งหลายทั้งในทางกว้างและในทางลึก

แต่แล้วตามความจริงแท้ๆ หรือนัยหนึ่งตามความถูกถ้วนเล่า เป็นอย่างไร?

โดยวิวรรตการแห่งชาติไทยของเราก็ยืนยันให้เห็นประจักษ์อยู่ทนโทแล้วว่าบุคคลประเภทนั้นมาแล้วก็ไป นอกจากจะเสพย์สุขอันล้นหล้าและตักตวงความได้เปรียบเหนือมวลชนอย่างพิลึกกึกกือแล้วก็ยังหว่านพืชแห่งความมดเท็จตอแหลเพื่อหลอนหลอกชนรุ่นหลังไว้อย่างเพียบแประเสียอีกด้วย

 

ถึงอย่างไร ท่ามกลางความน่าเศร้านี้มันก็ยังมีความหวาน

ถ้าหากจะเทียบดูง่ายๆ ว่า ในวิวรรตการของชาติไทยนับตั้งแต่ยุคสมัยแห่งการสร้างบ้านแปลงเมืองมานี้ใครที่จะโง่คิดเทียวหรือว่าชาติของเราได้รอดตัวมาเพราะเพียงแต่อาศัยฝีมือของคนชั้นนำเพียงหยิบมือเดียว ซึ่งพอสร่างศึกแต่ละครั้งแต่ละคราวผู้ที่ถือตัวว่าเป็นชนชั้นนำเหล่านั้นก็ต่อกรกันวุ่นวายเพื่อแย่งซึ่งอำนาจและครองความเอาเปรียบ

สามัญชนทั้งหลายทั้งปวงซึ่งก็ได้เข้าปกป้องชาติบ้านเมืองล่ะ, พอเสร็จศึกเขาหายไปเสียข้างไหนหรือ? จะหายไปไหน นอกจากกลับไปทำมาหากินเพื่อเลี้ยงปากเลี้ยงท้องเลี้ยงลูกเลี้ยงเมียและหลานเหลนโหลน ซึ่งก็เห็นได้ชัดๆ ว่าเมื่อกล่าวโดยสรุปแล้วก็เพื่อชาตินั้นเอง เพียงพวกเขามิได้ค้านที่จะกล่าวอ้างและพวกเขารำคาญที่จะเข้าร่วมขบวนการต่อกรเพื่อแย่งชิงอำนาจและแย่งชิงความได้เปรียบเหนือชุมชนร่วมชาติเท่านั้นเอง คิดอย่างถึงที่สุด, พวกเขาก็ปลงใจจะตกลงไปเป็นเหยื่อของพวกที่แย่งชิงอำนาจกันอย่างอุตลุดทั้งๆ เขาอาจจะมิได้มีสำนึกเลย

วิวรรตการของความหวานอันกระจ้อยร่อยท่ามกลางความหวานทะมึนทึนมีมาดังนี้ยุคแล้วยุคเล่า

กล่าวโดยฐานะทางภูมิปัญญาและโอกาส ดร.ป๋วยฯ น่าจะเป็นคนหนึ่งหรือหน่วยหนึ่งในบุคคลจำพวกที่ตักตวงความเอาเปรียบทั้งหลายได้ และก็จะได้อย่างอย่างล้นเหลือเสียด้วย แต่ ดร.ป๋วยฯ ได้กำหนดชีวิตของเขามาแบบนั้น และทรรศนะของเขาก็เป็นคนละทิศคนละทางกับวีถีอันนั้น ตรงกันข้าม, ดร.ป๋วยฯ กลับพยายามอย่างเต็มเรี่ยวเต็มแรงที่จะปรับแก้ความไม่เป็นธรรมทั้งหลายในสังคม, พยายามสร้างสรรค์สิ่งซึ่งจะเป็นประโยชน์สุขแก่คนทั้งปวงเป็นส่วนรวม ชีวิตและการบำเพ็ญกรณีย์ตามพฤติการณ์ที่กำหนดเป็นหลักไว้เช่นนี้เองที่ส่งผลให้ ดร.ป๋วยฯ กลายเป็นแกะสะอาดในท่ามกลางแกะโสโครก กลายเป็นทำนบที่จะคอยสะกัดกั้นการเอารัดเอาเปรียบในสังคมผู้เต็มไปด้วยเล่ห์กระเท่ห์ หรืออย่างน้อยก็เป็นสมุนของบุคคลจำพวกนั้นโดยไร้สำนึกเนื่องจากจิตใจตกเป็นทาสแห่งการโฆษณาชวนเชื่อนานาประการ นานาวิถีเสียแล้ว

ในที่สุด ดร.ป๋วยฯ ก็ไม่อยู่ในวิสัยที่จะตั้งถิ่นฐานในชาติบ้านของที่เขาถือกำเนิด, เติบโต, และต่อสู้มาเพื่อความอยู่รอดหลายยุคหลายสมัย ซึ่งในหลายๆ ระยะเขาก็ได้ให้ชีวิตของเขาแก่ชาติแล้ว แต่บังเอิญมันไม่ตายเท่านั้นเอง

 

 

ผมได้มีโอกาสไปเยี่ยมเยียน ดร.ป๋วยฯ ชั่วระยะสั้นๆ ณ กรุงลอนดอน เมื่อเดือนพฤษภาคมที่แล้วมานี้ บ้านที่เขาเช่าอยู่เป็นบ้านเล็กๆ แบบเดียวกับห้องเช่าแถวเวิ้งบ้านหม้อในสมัย 50 ปีที่แล้ว เป็นอาคารสองชั้น แล้วก็มีที่ดินแปลงย่อมๆ ขนาด 12 หรือ 16 ตารางเมตรอยู่หน้าบ้านเพื่อปลูกไม้ดอก แต่บริเวณนั้นเงียบสงบดี สภาพทางร่างกายก็ปรากฏว่าแขนขวาของเขาใช้การอะไรไม่ได้เนื่องจากเส้นโลหิตฝอยในสมองด้านซ้ายแตก มือขวาลีบลงไปแล้วนิดหน่อย

การเขียนหนังสือต้องใช้มือซ้าย ซึ่งก็แปลว่าต้องหัดใหม่ เขียนภาษาไทยแต่ละตัวก็เข้าใจว่าต้องใช้เวลาประมาณหนึ่งนาที หรือ ครึ่งนาที ดร.ป๋วยฯ พูดไม่ได้ แต่ฟังคนอื่นพูดรู้เรื่องหมด ทั้งพยายามรักษาสุขภาพส่วนอื่นๆ ไว้จนแลดูว่าสมบูรณ์ ซึ่งทั้งนี้ก็น่าจะเนื่องจากความเข้าใจต่อโลกและการอ่านโลกออกของ ดร.ป๋วยฯ เองเป็นสำคัญ ทั้งสายตาและอากัปกิริยาต่างๆ ตลอดระยะเวลาประมาณหนึ่งชั่วโมงที่เรา ‘ส่งภาษา’ กันนั้น ความเศร้าหรือความเสียใจใดๆ มิได้ฉายออกมาให้สังเกตได้เลยแม้แต่นิดเดียว

ผมขอถือโอกาสนำเอาเรื่องส่วนตัวเท่าที่ได้ปรารภแก่ ดร.ป๋วยฯ ไปในโอกาสที่ได้ไปเยี่ยมเยือนเขานั้น โดยเขียนใส่ในสมุดบันทึกของเขาสั้นๆ ว่า “...ยังไม่รู้ว่าจะมีโอกาสมาเยี่ยมอีกเมื่อใดหรือไม่ก่อนที่เราจะตายจากกัน สำหรับงานของชาติบ้านเมืองคุณก็ได้ทำให้มามาก ถือเสียว่าทำให้ได้แค่ไหนก็แค่นั้น…”

เมื่อ ดร.ป๋วยฯ อ่านแล้ว เขาก็ยิ้ม นัยน์ตาแสดงความปีติอย่างเห็นได้ชัด ยิ้มนั้นเป็นยิ้มของความหวานแห่งชีวิต ไม่มีปัญหาเลยในข้อนั้น

เห็นจะเขียนได้เพียงเท่านี้เอง

จากผม,
สุภา ศิริมานนท์

 

รำลึกถึงปูชนียบุคคล

๏ อโหประเทศไทยในยุคนี้
คุณธรรมความดีไปป่าช้า
อำนาจอำมหิตอสรพิษนานา
คลั่งบ้าเพ้อเจ้ออำเภอใจ ฯ

๏ คนส่วนมากไม่มีศาสนา
ถืออัตตากิเลสสามเป็นใหญ่
ทหารตำรวจคือเจ้าเมืองไทย
เผด็จการไพร่ฟ้าหน้าจมดิน ฯ

๏ อยุติธรรมนำสังคมถ่อย
ต่ำต้อยสันติสุขทุกสิ่งสิ้น
อาวุธความเท็จสถุลทมิฬ
รุมกินทวยราษฎร์ทั้งชาติมลาย ฯ

๏ ปีศาจเศรษฐกิจแต่โลภมาก
ตัณหาอยากอำนาจบ่ขาดหาย
กระดูกเจ็ดโคตรเรียรายกระจาย
ยังหื่นกระหายหิวฉิวดิน ฯ

๏ อเนจอนาจเสียชาติชื่ออธิปไตย
ทวยราษฎร์เป็นใหญ่จบสูญสิ้น
เลือดน้ำตาจะบ่าไหลริน
อาบกินทุกโคตรประชาธิปไตย ฯ

 

 

ที่มา : สุภา ศิริมานนท์, แม้ในท่ามกลางความมืดมิด จุดอันสว่างเจิดจ้าก็ย่อมมีได้เสมอ. คิดถึง อ.ป๋วย คนดีที่เหลืออยู่. (ม.ป.ท.: ม.ป.พ., ม.ป.ป.), น. 23-25.

หมายเหตุ

• คงอักขระวิธีสะกดตามเอกสารต้นฉบับ
• บทความชิ้นนี้ไม่ปรากฏปีที่คุณสุภา ศิริมานนท์เขียนขึ้น แต่พบว่าบทความชิ้นนี้ได้เคยตีพิมพ์ลงใน มติชนสุดสัปดาห์ ปีที่ 6 ฉบับที่ 2136 ประจำวันที่ 8 มกราคม 2527