‘คุณปาล พนมยงค์’ เป็นบุตร ฯพณฯ รัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค์ กับ ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ปี พ.ศ. 2500 คุณปาล พนมยงค์ ได้มาอุปสมบท ณ พัทธสีมาวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ โดยท่านผู้หญิงพูนศุขผู้เป็นมารดาได้นำไปมอบฝากถูกต้องตามระเบียบและพระธรรมวินัยทุกประการ ข้าพเจ้าเป็นพระอุปัชฌายะ ครั้นอุปสมบทแล้วพระภิกษุปาลก็ได้พักศึกษาปฏิบัติพระพุทธศาสนาอยู่ ณ วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ จนกระทั่งลาสิกขา
สมเด็จพระพุฒาจารย์ (อาจ อาสภมหาเถระ) เมื่อครั้งดำรงสมณศักดิ์เป็นพระพิมลธรรม กับพระปาล และโยมมารดา
เหตุที่พระภิกษุปาล พนมยงค์ ไปอุปสมบท ณ ที่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ เพราะข้าพเจ้าได้มีโอกาสรู้จักมักคุ้นกับ ฯพณฯ รัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค์ ตลอดถึงญาติพี่น้องของท่านที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยามาเป็นเวลายาวนาน คือเมื่อ พ.ศ. 2475 เจ้าประคุณสมเด็จพระวันรัต เขมจารีมหาเถร วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ เมื่อท่านดำรงตำแหน่งเจ้าคณะมณฑลอยุธยา พระคุณท่านได้กรุณาส่งข้าพเจ้าไปทำกิจพระศาสนาที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยาเพื่อเป็นหูเป็นตาแทนพระคุณท่าน โดยให้ไปพักจำพรรษาอยู่ที่วัดสุวรรณดารารามอันเป็นพระอารามหลวงชั้นพิเศษ
ข้าพเจ้าได้อยู่ทำกิจพระพุทธศาสนาสนองพระคุณพระอุปัชฌายะที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยาถึง 16 ปี คือตั้งแต่ พ.ศ. 2475 ถึง พ.ศ. 2491 จึงได้ย้ายกลับมาอยู่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์
ในระยะกาลที่ข้าพเจ้าบำเพ็ญศาสนกิจอยู่ที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยานั้นก็ได้มีความรู้จักมักคุ้นกับบรรดาญาติพี่น้องของ ฯพณฯ รัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค์ และเมื่อ ฯพณฯ รัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค์ ขึ้นไปตรวจราชการที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ท่านก็ถือโอกาสไปเยี่ยมวัดและเยี่ยมพระตามธรรมเนียมของท่านผู้เป็นพุทธศาสนิกชนเสมอ ประกอบด้วยเวลานั้นเป็นเวลาที่เริ่มทำการพัฒนาปรับปรุงพื้นที่ภายในบริเวณกำแพงกรุงศรีอยุธยาขึ้นใหม่ ด้วยผลแห่งการพัฒนาปรับปรุงครั้งกระนั้น ดังที่ปรากฏเห็นอยู่ทุกวันนี้ เช่น ตัดถนนหนทางขึ้นใหม่สร้างที่ทำงานของรัฐบาลขึ้นใหม่ทั้งหมด เป็นต้น
ข้าพเจ้าได้ทราบว่า ฯพณฯ รัฐบุรุษอาวุโส ได้สั่งบัญชาผู้ว่าราชการจังหวัดพระนครศรีอยุธยาในสมัยนั้นไว้เป็นความลับว่า ถ้าการพัฒนาปรับปรุงตรงไหนไปถูกที่วัดร้างให้ไปปรึกษาหารือข้าพเจ้าก่อน และครั้งหนึ่ง ฯพณฯ รัฐบุรุษอาวุโส ได้กรุณาพูดต่อหน้าข้าพเจ้าเองว่า พระคุณท่านเป็นผู้มี “กิฟท์” อยู่ ซึ่งควรจะได้ไปศึกษาดูการงานในต่างประเทศเพื่อถ่ายทอดมาพัฒนาบ้านเมืองของเรา ฯลฯ เมื่อข้าพเจ้าได้มีความรู้จักมักคุ้นกับ ฯพณฯ รัฐบุรุษอาวุโส ฉันใด ก็ย่อมมีความรู้จักมักคุ้นกับท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ฉันนั้น ฯลฯ
ด้วยเหตุดังกล่าวมาโดยสังเขปนี้ เป็นปัจจัยให้ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ได้นำคุณปาล พนมยงค์ ผู้เป็นบุตรที่รัก ไปมอบถวายให้ทำการอุปสมบทในพระพุทธศาสนาดังกล่าวมาแล้ว
ก็แหละพระภิกษุปาลนั้นได้ตั้งใจศึกษาและปฏิบัติตามระเบียบของวัดมหาธาตุยุวราช รังสฤษฎิ์อย่างเคร่งครัด นอกจากได้รับการศึกษาและปฏิบัติตามระเบียบแล้ว ข้าพเจ้าก็เอาใจใส่ในเธอเป็นพิเศษ เพื่อหวังที่จะช่วยประคับประคองเธอให้ได้รับการศึกษาและการปฏิบัติโดยสมควรแก่อัตภาพ และเพื่อให้เธอได้รับมรดกของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไปเป็นที่พึ่งพิงอิงอาศัย ทั้งในปัจจุบันและอนาคตต่อๆ ไป
สิ่งที่ข้าพเจ้าได้สนใจยกเอามาพร่ำสอนพระภิกษุปาลเสมอนั้น คือ เรื่องมารดาบิดาผู้ให้กำเนิด ว่าท่านทั้งสองเป็นบุคคลที่ลูกๆ ทั้งหลายพึงเอาใจใส่เคารพบูชาเป็นพิเศษ เพราะบุคคลผู้ที่จะมอบชีวิตจิตใจและร่างกายให้เป็นสมบัติของลูกๆ ได้นั้นมีบุคคล 2 คน คือมารดากับบิดาเท่านั้น บุคคลอื่นแม้สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงประทานสมบัติสิ่งนี้ให้มิได้
คนเรานี้นั้น ถ้าไม่มีมารดาบิดาทั้งสองนี้แล้วก็ไม่มีโอกาสได้เกิดเป็นคน เพราะเหตุนั้น สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงได้ทรงยกย่องมารดาบิดาทั้งสองไว้หลายสถาน เช่นทรงยกย่องว่ามารดาบิดาเป็น พระพรหมของบุตร เพราะท่านเป็นผู้มีเมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขาในบุตร เป็น บุพพเทวดาของบุตร เพราะมารดาบิดาไม่ถือความผิดพลาดในบุตร เหมือนพระอรหันต์ซึ่งเป็นวิสุทธิเทวดาไม่ถือความผิดพลาดของปุถุชนทั้งหลาย ที่กระทำความพลั้งพลาดให้ท่าน, เป็น บุพพาจารย์ของบุตร เพราะมารดาบิดานั้นทำหน้าที่อบรมสั่งสอนบุตรของตนในเบื้องต้นก่อนกว่าอาจารย์ทั้งหลายจำพวกอื่น, และเป็น อาหุเนยยบุคคลของบุตร เพราะเป็นผู้อันบุตรทั้งหลายจะพึงเคารพบูชา เมื่อไม่เคารพบูชาดูหมิ่นดูแคลนแล้วก็จะไม่เจริญรุ่งเรืองงาม และย่อมจะได้รับภัยพิบัติมีประการต่างๆ เป็นต้น ถ้าบุตรทั้งหลายได้เคารพบูชามารดาบิดาอย่างแน่นหนามั่นคงตลอดไปก็จะมีความสุขความเจริญอย่างสมบูรณ์ตลอดกาลนาน
นอกจากนี้ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสยกย่องมารดาบิดาไว้เป็นบุคคลที่มีพระคุณมากแก่บุตรทั้งหลายอย่างหาสิ่งเปรียบมิได้ ดังที่ตรัสไว้ว่าบุตรทั้งหลายผู้มีความเคารพรักมารดาบิดาของตนอย่างที่สุด พร้อมทั้งมีความเพียบพร้อมทุกประการ แล้วช่วยเชิดชูบิดาให้ทรงดำรงตำแหน่งเป็นองค์พระมหากษัตริย์ ช่วยเชิดชูมารดาให้ดำรงตำแหน่งเป็นองค์สมเด็จพระบรมราชินี แม้ว่าบุตรทั้งหลายจะได้ช่วยเชิดชูยกย่องมารดาบิดาถึงเพียงนี้ก็ยังไม่เท่าเทียมคุณของมารดาบิดาที่มีอยู่ในบุตร ดังนี้เป็นต้น
พระภิกษุปาลนั้นนับอยู่ในจำพวกพระภิกษุที่ว่านอนสอนง่าย ถึงแม้เธอจะได้กำเนิดในตระกูลสูงก็ไม่ได้ยึดถือชาติตระกูลมาเป็นเครื่องปิดทางธรรมปฏิบัติของตน มุ่งหน้าศึกษาและตั้งใจปฏิบัติด้วยความเคารพคารวะเป็นอย่างดีจนตลอดถึงกาลลาสิกขา เมื่อเธอสึกหาลาเพศบรรพชิตไปก็เป็นที่อาลัยอาวรณ์ของบรรดาเพื่อนสหธรรมมิกทั้งหลายโดยทั่วกัน
ขณะนี้ คุณปาล พนมยงค์ ได้ถึงแก่กรรมจากไปแล้ว แต่เมื่อวันที่ 9 กันยายน 2524 ตามยถากรรมของเธอ ขอตั้งกุศลจิตอธิษฐาน ขออำนาจวิปากกุศลผลบุญที่ข้าพเจ้าได้บำเพ็ญไว้แล้วจงสำเร็จเป็นเครื่องอุดหนุนเกื้อกูลคุณปาล พนมยงค์ ในสัมปรายภพนั้นๆ ด้วยเทอญ
พระพิมลธรรม
วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์
วันที่ 30 กันยายน 2524
ที่มา: พระพิมลธรรม. อนุสรณ์ คุณปาล พนมยงค์ ผู้สัทธิวิหาริกรุ่น 2500, ใน, อนุสรณ์นายปาล พนมยงค์ คำไว้อาลัยกับประวัติ และ สังคมปรัชญาเบื้องต้น, 2525, น.16-19
