“จากปากน้ำ สู่ ปราการป้องแผ่นดิน” PRAKAN FESTIVAL 2024

 

 

สมุทรปราการ เมืองหน้าด่านสำคัญของทะเลไทย เป็นปราการด่านหน้าของเมืองอุตสาหกรรรม และศูนย์กลางการขนส่งที่สร้างการเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างมั่นคงของประเทศ มีประวัติศาสตร์สำคัญที่สารถูกจารไว้ในทุกหย่อมของป้อมปราการซึ่งมีอยู่ทั้งหมด 25 แห่งทั่วเมือง และในท่ามกลางจารึกร่องรอยของ ‘ประวัติศาสตร์บาดแผล’ แต่ปากน้ำแห่งนี้กลับเป็นพื้นที่ของงานศิลปะและวัฒนธรรมนำชุมชนบนวิถีที่มีอัตลักษณ์ของนักสู้ ด้วยศักยภาพเด่นจึงเป็นที่มาของโครงการ “Prakan Festival” และได้รับรางวัลระดับเอเชีย Asia Local and Traditional Art Festival of 2024 Awards จากสมาคมการจัดงานอีเวนท์และเทศกาลนานาชาติ หรือ International Festival & Event Association (IFEA)

การจัดงานครั้งล่าสุดเป็นปีที่ 2 เมื่อ 14-17 มีนาคม 2567 ที่ผ่านมา  “Prakan Festival 2024” นับเป็นการเปิดมิติใหม่ของการจัดงานเทศกาลระดับประเทศที่ยึดหลักการบริหารแบบพัฒนาประชากรและทรัพยากรเมืองอย่างยั่งยืน  ความสำเร็จครั้งนี้ของงานอยู่ภายใต้การดำเนินงานของ สสปน. ( สำนักงานส่งเสริม การจัดประชุมและนิทรรศการ (องค์การมหาชน) หรือ TCEB - Thailand Convention & Exhibition Bureau) ร่วมกับ มูลนิธิหุ่นสายเสมา ศิลปะเพื่อสังคม (SEMA Thai Marionette) กลุ่มศิลปินนักพัฒนาและเครือข่าย ที่สามารถสนองนโยบายขยาย ‘ยุทธศาสตร์ Soft Power’ ของรัฐบาลออกมาอย่างเป็นรูปธรรมชัดเจน ถือเป็นผลงานต้นแบบให้กับแผนต่อยอดฐานการสร้างงานของ TCEB ตลอด 5 ปีที่ผ่านมา ซึ่งนับเป็น 5 ปี แห่งการต่อสู้อย่างหนักเพื่อให้ทุกภาคส่วนเข้าใจและยอมรับในหลักการสำคัญอันเป็นกุญแจใหม่ที่จะไขไปสู่ประตูความสำเร็จ ด้วยยุทธศาสตร์ส่งเสริมงาน ‘เศรษฐกิจสร้างสรรค์’ (Creative Economy)[1] อันมีหัวใจปฏิบัติการสำคัญนั่นคืองานสร้าง “ระบบนิเวศสร้างสรรค์” (Constructive Ecosystem) ซึ่งมี ‘Festival Economy’ เป็นหนึ่งในกลไกสำคัญอันจะนำประเทศไทยไปสู่เวที ‘เทศกาลโลก’ 

 

 

20 ปี TCEB : 5 ปี Festival Ecomomy ผลักไทยไปสู่เวทีโลก[2]

นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2547 ที่ทาง TCEB - Thailand Convention & Exhibition Bureau ได้ถูกจัดตั้งให้เป็นศูนย์กลางบริการธุรกิจที่ใหญ่ที่สุดในเอเชีย ซึ่งเน้นสร้างผลงานสายการท่องเที่ยวเป็นหลัก ล่าสุดวันที่ 21 มีนาคม 2567 ณ โรงแรม The Coach สุขุมวิท 14  นายจิรุตถ์ อิศรางกูร ณ อยุธยา ผู้อำนวยการสำนักงานส่งเสริมการจัดประชุมและนิทรรศการ (องค์การมหาชน) ร่วมกับ 4 สมาคมพันธมิตร (สมาคมการค้าส่งเสริมการจัดมหกรรมและเทศกาลนานาชาติไทย (TIEFA) / สมาคมการค้าผู้จัดงานกีฬามวลชนไทย (TMPSA) / สมาคมเครือข่ายผู้สร้างสรรค์วิชาชีพสื่อบันเทิงไทย (TECNA) / สมาคมการค้าส่งเสริมอุตสาหกรรมและศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย (CAPT) ) แถลงข่าวถึง 5 ปี ของความสำเร็จที่ผ่านมา และทิศทางแผนเดินหน้าคว้าชัยก้าวต่อไปของ สสปน. ภายใต้แผนงาน ‘ระบบนิเวศสร้างสรรค์’ (Constructive Ecosystem) โดยมี 3 เสาหลักขับเคลื่อนเลื่อนไทยให้ก้าวต่อไปในเวทีโลก โดยมี “PRAKAN FESTIVAL” เป็นต้นแบบสำคัญเพื่อการพัฒนา Festival Economy ด้วยศักยภาพความเป็น Mice City[3] (เมืองที่มีคุณสมบัติเด่นด้าน ประวัติศาสตร์ ประเพณี วัฒนธรรม กิจกรรมที่แสดงถึงอัตลักษณ์ (Identity) , วิถีชีวิต (Lifestyle) และเศรษฐกิจ (Economic) บนพื้นฐานของการอยู่รวมกันอย่างยั่งยืนระหว่าง เมือง กับ ประชากร

“ต้นทุนทางวัฒนธรรมที่เป็นหัวใจหลักในการขับเคลื่อนจัดงานเทศกาล เป็นนโยบายที่เกี่ยวเนื่องสอดคล้องกับนโยบาย  Soft Power ของรัฐบาลโดยตรง โดยเฉพาะ Festival Economy มี  ขอบเขต เป้าหมาย การดำเนินงาน มีที่มาคือทาง TCEB  ได้ขับเคลื่อนพัฒนาและยกระดับเทศกาลนานาชาติให้เป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรมและอุตสาหกรรม MICE[4] (อุตสาหกรรมสร้างสรรค์งาน Event)  มาตั้งแต่ปี 2562 เหตุผลหลักในการขับเคลื่อนเรื่องนี้เพราะเราเชื่อว่า MICE  ในฐานะที่เป็น platform การพัฒนาด้านเศรษฐกิจ ในเรื่องเทศกาลก็ถือเป็น platform ได้เช่นกัน เหตุผลหลักคือ รูปแบบ งานเทศกาลของโลกจะมีลักษณะที่เปลี่ยนไปหลังเกิดโควิด เรื่องการจัด MICE  จะมีความเป็น Business Event มากขึ้น มีการมองหารูปแบบในการจัดงานใหม่ ๆ  ที่ผสมผสานทั้งในเรื่องของ องค์ความรู้ ธุรกิจ รวมถึง ความบันเทิงเข้าด้วยกัน TCEB ในฐานะที่เป็น Trend Center ในการจัดงาน เราจึงเล็งเห็น Landscape ที่เปลี่ยนไป

งานเทศกาลที่ประสบความสำเร็จในต่างประเทศหลายแห่งมักเริ่มจากงานดนตรี สู่การเน้นนำแนวความคิดใหม่และเทคโนโลยีใหม่ ๆ กลายเป็นเวทีรวมตัวของอุตสาหกรรม เพื่อแลกเปลี่ยนความรู้ประสบการณ์ จนล่าสุดมีการรวมตัวของกลุ่ม Startup[5] ในเรื่องเทคโนโลยีระดับโลก ที่สามารถสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจได้อย่างมหาศาล ควบคู่ไปกับเรื่องท่องเที่ยวด้วย TCEB จึงได้เตรียมความพร้อม โมเดลในการทำงานเกิดจากประสบการณ์ที่ทำเรื่อง MICE มากว่า 20 ปี และเราได้ร่วมงานกับกลุ่มคนในพื้นที่ (แบบ MICE CITY) เป็นการร่วมสร้างระหว่าง TCEB ร่วมกับตั้งแต่ผู้ว่าจนลงไปในชุมชน และผู้จัดงาน เมื่อมารวมตัวกันแล้วทำให้ได้เห็นว่าสิ่งที่พวกเราต้องการร่วมกันคือ LEGACY  3 ด้านด้วยกัน คือ เศรษฐกิจ สังคม และ สิ่งแวดล้อม”

 

 

“การเปิดตัว Festival Economy เมื่อ 5 ปีก่อน (2563) หลังฝ่าฟันโควิดด้วยกันมาทั้ง 4 สมาคม (TIEFA , TMPSA , TECNA และ CAPT) ก็ยังร่วมกันทำงานต่อ คือผู้ที่อยู่ทั้งเบื้องหน้าและเบื้องหลังของการจัดเทศกาลของประเทศไทย มี 5 กลุ่มธุรกิจ Soft Sectors (Business Sectors)[6] ประกอบด้วย

1. Art and Culture
2. Creative & Lifestyle
3. Entertainment
4. Mass Participation Sports[7]
5. Innovation 

 

ทั้ง 5 ส่วนไม่ได้มีวัตถุประสงค์ที่มุ่งเรื่องการท่องเที่ยวเพียงอย่างเดียว แต่เพื่อพัฒนาสินค้าและบริการใน Sector ต่าง ๆ ของตัวเอง ซึ่งเราเห็นแล้วว่าเป็นคุณค่าที่จะพัฒนาได้เร็ว กระจายทุกพื้นที่ ไปสู่ชุมชน งานเทศกาลเหล่านี้จึงมีส่วนผสานหลายรูปแบบไม่ว่าจะเป็น ธุรกิจบันเทิง ประชุมสัมมนา MICE เข้าด้วยกันโดยแบ่งกลุ่มเป้าหมายที่อยู่ในภาคนั้น ๆ ทำให้แม้แต่ในช่วงโควิดก็สามารถดำเนินการได้ ทั้ง online และ onsite”

 

 

“ช่วงแรก ในระยะเวลา 5 ปีที่ผ่านมา สมาคมทั้ง 4 สร้าง Eco System ได้พอสมควร  มีความพร้อมในการยกระดับงาน ทำให้เราต้องวางแผนที่จะดำเนินร่วมกันต่อไปเราได้สนับสนุนในส่วน Festival Owner ไปแล้วกว่า 100 งาน สามารถสร้าง Economic Impact ได้ถึง 50,000 ล้านบาท ก้าวต่อไปเรากำลังเข้าสู่ระยะที่ 2 Festival Economy ขยายผลการพัฒนาในลักษณะ Business Elements ของเทศกาลที่พร้อมต่อยอดควบคู่ไปกับการพัฒนาประสบการณ์สร้างสรรค์ การพัฒนาบุคลากร และการสร้าง Eco System ในเรื่องเครือข่ายเทศกาลทั้งในและต่างประเทศ ประกอบไปด้วย 3 ส่วน ที่เป็นหัวใจหลัก คือ

1. มุ่งประมูลสิทธิ์การจัดงานที่มีศักยภาพระดับโลกเข้ามาในประเทศไทย เราเห็นแล้วว่ารัฐบาลก็เอาจริงเรื่องนี้ เพื่อเป็นการปักหมุดให้ประเทศไทยในเวทีโลกว่าเราคือ Festival Center ของ Asia และจะเป็นเวทีที่ให้คนไทยได้เข้ามามีส่วนร่วม สร้างแรงบันดาลใจ สร้างเครือข่ายของคนในอุตสาหกรรม Soft Sectors (Business Sectors)   ทั้งในและต่างประเทศเข้าด้วยกัน ในรูปแบบ Quick Win ที่เราพยายามดึงงานและสร้างงาน
2. Business  Festival หลังโควิดเราค้นพบหลังจากที่ทำโครงการ ‘Mice for Site’ ว่า ผลกระทบทางเศรษฐกิจมีผลต่อ การพัฒนาทางด้าน AI  ความยั่งยืนด้าน SDGs  ฯลฯ ในความเปลี่ยนแปลงของโลก Mice Industry ก็เปลี่ยน payer ที่หายไปในช่วงโควิดก็ไม่น้อย แต่ก็มี  payer ใหม่ ๆ ขึ้นเยอะ ลักษณะงานก็เปลี่ยนไป เพราะฉะนั้น เราจึงเชื่อว่าเราจะมุ่งในการสนับสนุน Business  Festival เพราะใน  Festival ต้องมี Business เข้ามา คือสิ่งที่เราต้องพยายามสร้าง เพราะนั่นคือที่มาของการพัฒนาเศรษฐกิจ
   
   ตัวอย่างงานใหม่ล่าสุดคือ FINTECH[8] (งานเทคโนโลยีทางการเงินยุคใหม่ที่ใหญ่ที่สุดในโลก )  ในเอเชียเขาเลือกประเทศไทยแทนที่จะเลือกประเทศจีน เพราะเขาเห็นเขาเชื่อ เพราะเขาได้มาสัมผัสแล้วรู้ว่าสามารถดึงดูดคนได้มากกว่า “MONEY 20/20 ASAI”[9] งานจัด 23 -25 เมษายน 2567 ณ ศูนย์ประชุมฯ สิริกิติ์เป็นการรวมตัวของผู้เชี่ยวชาญด้านการเงิน และ Startup มากกว่าสองหมื่นคน ที่มีรูปแบบลักษณะการจัดไม่ใช่ Convention แต่เหมือน  Exhibition หรือ Mega Event ที่ใช้เทคโนโลยีใหม่เข้ามาช่วยเยอะมาก เป็นงานในแนวที่ TCEB จะมุ่งไป อยู่ในส่วน Business  Festival ของ Festival Economy
3. Festival Academy ตรงกับนโยบายรัฐบาลทาง TCEB ดำเนินการด้าน training พัฒนาศักยภาพด้าน Industry การสนับสนุนพันธมิตรในการทำกิจกรรม เช่น Festival Creative Lab ที่เพิ่งจัด เราถือว่าการสร้างเครือข่ายระหว่างผู้จัดงานในประเทศต่างประเทศ เชิญเกาหลีมาร่วมงาน ผมเชื่อว่าเป็นทิศทางที่เราจะทำต่อไป คนที่ lead คือทางสมาคมที่เราพร้อมสนับสนุน (TIEFA , TMPSA , TECNA และ CAPT)

โครงการทั้งสามเสาหลักเป็นรากฐานที่ TCEB ให้ความสำคัญ เพื่อทำให้ระบบนิเวศหรือ Constructive Ecosystem ของการจัดเทศกาล ให้สอดรับกับแนวความคิดการจัดเทศกาลของโลก ถือว่าจะช่วยในการทำ Networking เครือข่าย ส่งเสริมในการสร้างบุคลากร ทำงานใกล้ชิดกับหน่วยงานที่กำลังจะเกิดขึ้น พร้อมทำงานกับทุกหน่วยงานในการที่จะเดินหน้าตามแนวทาง พร้อมที่จะรับฟังคำแนะนำต่าง ๆ พร้อมจะเป็น platform ในการพัฒนา Festival ไปด้วยกันครับ”

 

 

Festival Academy : Art Education

TCEB มีหน่วยที่ดูแลงานทั่วประเทศในแต่ละภาค คัดและประเมินศักยภาพความเป็นไปได้โดยจะต้องหาดีเอ็นเอของโจทย์ให้เจอ (DNA legacy คือ อัตลักษณ์ที่เมื่อได้รับการสถาปนาแล้วจะกลายเป็นมรดกเมืองได้ด้วย) การจัดงานครั้งที่สองได้จับประเด็นเด่นเรื่อง ‘รศ. 112’  ประวัติศาสตร์การเสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงของไทย เพราะสมุทรปราการมีป้อมปราการอยู่ทั่วเมือง 25 ป้อม แต่ไม่เป็นที่ประจักษ์ในคุณค่าทางประวัติศาสตร์ของแผ่นดิน นิมิตร พิพิธกุล ได้เข้าศึกษาและออกแบบงานทั้งหมด โดยเอาป้อมปราการมาเป็น ‘ตัวเอก’ ในการเล่าเรื่อง ป้อมผีเสื้อสมุทร ที่อยู่ภายใต้การดูแลของกองทัพเรือจึงกลายเป็น Start Model  ความเป็น Festival Owner มีผลต่อการทำงานที่จะง่ายมากกว่าการขึ้นตรงต่อจังหวัด ทั้งมีอิสระในการคิดสร้างสรรค์งาน ไปจนถึงการจัดสรรแบ่งส่วนงบประมาณ จึงมีกองทัพเรือเป็นเจ้าของโครงการ โดยมี มูลนิธิหุ่นสายเสมา เป็นผู้ออกแบบและพัฒนางาน หลักการคือ สร้างสรรค์ให้เป็นเทศกาลประจำหน่วยงาน จนถึงประจำเมือง จากนั้นทางมูลนิธิฯ ส่งมอบให้เป็นมรดกของเมืองต่อไป

หลักการทำงานของ TCEB โครงการที่เป็นกิจกรรมทางสังคมจะสอดรับไปกับ  Festival Economy ที่ไม่ใช่ (trade) event (ซึ่งเน้นการจัดงานโดยไม่ได้มีแนวคิดต่อเนื่องเรื่องการศึกษาและพัฒนาแบบยั่งยืนแต่อย่างใด) จึงเป็นที่มาของ Trend โลก ที่เน้นพัฒนาองค์ความรู้คู่ไปกับการขยายกลุ่มเศรษฐกิจชุมชน และความบันเทิง PRAKAN FESTIVAL 2 # 2024 คือโครงการระยะยาวที่ถูกสร้างขึ้นเพื่อดำเนินงานผสานนโยบายสร้างสรรค์การเรียนรู้จากเทศกาลสู่ชุมชนอย่างเป็นรูปธรรมชัดเจนและต่อเนื่อง ในแนว Art Education แก่ประชากรในวงกว้างที่ไม่ใช่เพียงภายในจังหวัดสมุทรปราการเท่านั้น แต่หมายรวมถึงผู้ที่สนใจใฝ่รู้ทั่วไปทั้งไทยและต่างประเทศ ผ่านนิทรรศการและงานศิลปะการแสดงในแนว Live Exhibition ที่เน้นการรับสารอย่างเข้าถึงแบบ Immersive Theatre

 

 

 Festival Economy มีระยะพัฒนางาน 3 ปี

• ปีแรกหาข้อมูล จัดการเนื้อหา  บริหารทรัพยากร
• ปีที่สองสร้างเครือข่าย ขยาย Showcase
• ปีที่สามสนับสนุนพันธมิตรในการทำกิจกรรมร่วมกัน

ปราการ เฟสติวัล 2 จึงเป็นระยะที่มุ่งสร้างเครือข่ายขยายผล โดย มูลนิธิหุ่นสายเสมา และเครือข่ายกลุ่มศิลปินนักพัฒนา นำโดย นิมิตร พิพิธกุล ศิลปินดีเด่นรางวัล “ศิลปาธร”  สาขาศิลปะการแสดง ปี 2550 (กระทรวงวัฒนธรรม) นักบริหารงานวัฒนธรรมต่างตระหนักถึงศักยภาพของศาสตร์ละครเวทีที่มีพลังสูงต่อการสื่อสาร และงานพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ ให้เติบโตไปพร้อมกับโอกาสในการฝึกฝนจากประสบการณ์ตรง จึงเปิดโกาสให้เยาวชน นักเรียน นักศึกษา ในเขตจังหวัดสมุทรปราการ เข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งของอาสาสมัครรักเรียนรู้ ทั้งในงานบริหารจัดการ และศิลปินนักแสดง โดยเฉพาะละครเวทีที่มีเจตนารมณ์ให้ผู้ชมซึมซับรับสารอย่างใกล้ชิด งานจึงถูกสร้างสรรค์ขึ้นบนสถานที่จริงทางประวัติศาสตร์ของเมือง ซึ่งยังคงเป็นประวัติศาสตร์ที่มีชีวิตอยู่ในชุมชน ให้ร่วมเป็นส่วนหนึ่งของการแสดงด้วยบทบาทของ ‘ตัวเอก’ ทั้งในนิทรรศการมีชีวิต (Live Exhibition) และในละครนอกเวทีแนว Documentary Theatre ที่รังสรรค์ใหม่ทั้งหมดรวม 4 เรื่อง เปิดแสดงบนพื้นที่จริง 4 จุด ของเมืองสมุทรปราการ

 

 

“ สมุทรปราการ นิทรรศการมีชีวิต Live Exhibition ”

PRAKAN FESTIVAL 2 2024 ต้นแบบงานนิทรรศการสร้างสรรค์แนวใหม่ Live Exhibition สัมผัสประสบการณ์การเที่ยวท่องล่องชมรูปแบบงานแสดงศิลปะ-การแสดงสด ทุกจุดและทุกรายการสร้างสรรค์ด้วยหลักการของ  Festival Academy บนพื้นที่แห่งการเรียนรู้ร่วมกัน ในสถานที่จริงทางประวัติศาสตร์ โดยไม่มีค่าใช้จ่าย ตลอด 4 วันเต็ม 14-17 มีนาคม 2567

จุดที่ 1. Live Exhibition ปราการแห่งการสร้างสรรค์ พิพิธภัณฑ์ทหารเรือ (Naval Museum) จับรถไฟฟ้า BTS จากใจกลางกรุงเทพฯ ตรงสู่ชานเมืองสมุทรปราการจนสุดสาย ปลายทางคือที่ตั้งของโรงเรียนนายเรือ ศูนย์กลางการจัดงาน Prakan Festival 2024 ที่ถูกปรับเป็นลานกิจกรรม ห้องเสวนา โรงละคร ฯลฯ

• ศึกษางานออกแบบนาวาสยาม ความหมายแห่งเรือรบหลวงโบราณ (งานออกแบบสร้างเรือพระราชพิธี)
• การแห่เรือพยุหยาตราชลมารค กับอุปกรณ์ยุทธนาวีของไทยในอดีต
• การแสดงแสงสีสุดคลาสสิคกับครั้งแรกของ พิพิธภัณฑ์ทหารเรือ ในแบบ Night Live Museum  
  • บรรยายพิเศษเรื่อง “ประวัติศาสตร์ธงชาติไทย”
  • การแสดง Documentary Theatre เรื่อง “นาวาแห่งปราการ”
  • การแสดงละคร “ขอให้การพายเรือของเจ้าเที่ยวนี้ … จงเป็นเที่ยวสุดท้าย” 2 รอบ บ่ายบนตึกเย็นฉ่ำ รอบค่ำตากลมกลางลานสราญใจ
  • หนังกลางแปลงคัดสรร สาร สัมพันธ์กับเมืองเขื่อนขันธ์โดยตรง
  • Street Art Show - ชมการแสดงละครใบ้ / ร่วมร้องเพลงบรรเลงสด (โดย Artist  ชื่อดังของจังหวัดสมุทรปราการ Ta Lent Show Theatre )
  • Street Art_DRU ทุกวัยร่วมวาดระบายสีเล่าเรื่องเมืองสมุทรปราการ บนผืนผ้ายาวกว่า 10 เมตร ​(โดยศิลปินกลุ่ม DRU > Art & Design ศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี)
  • "Dream of Prakan" ร่วมแสดงผลงานศิลปะการออกแบบอย่างมีส่วนร่วม​ (Participatory Art) กิจกรรมระบายสีกล่อง ‘ป้อมปราการในฝัน’ ตามจินตนาการ​ที่ได้รับแรงบันดาลใจ​มาจาก​รูปทรงของ "ป้อมปราการ" นำมาคิดตีความใหม่ ให้เร้าจินตนาการ​และเข้าถึงผู้ร่วมกิจกรรมมากขึ้น​

 

 

ปราการเฟสติวัล เปิดกิจกรรมให้ชาวสมุทรปราการช่วยกันเล่าเรื่องเมืองปราการ ผ่านชุดความคิดที่ออกแบบโดย  นิมิตร พิพิธกุล ซึ่งมีผู้กำกับมือขวาคู่ใจคือ ศุภวัฒน์ หงษา (มหา-ซ้ายสุด) ชาวเมืองสมุทรปราการ เป็นกวีนักเขียนบท, ผู้กำกับละครเวที ซีรีส์ ภาพยนตร์ โฆษณา งานนี้ท่านมหาฝึกลูกศิษย์ลูกหา โรงเรียนป้อมนาคราชสวาทยานนท์ (Pomnakarachsawatyanon School)  มาโชว์ความสามารถด้วยละครเวที 2 เรื่อง  ("ขอให้การพายเรือของเจ้าเที่ยวนี้…จงเป็นเที่ยวสุดท้าย" (นักเรียนล้วน) , "นาวาแห่งปราการ")   จัดแสดงทั้ง 2 พื้นที่ (ป้อมผีเสื้อสมุทร และพิพิธภัณฑ์ทหารเรือ)

ในการแสดง Night Museum ณ พิพิธภัณฑ์ทหารเรือ ช่วงหนึ่งของการแสดง Night live exhibition มีการกล่าวถึง พระสมุทรเจดีย์ ที่ผู้ชมจะต้องเดินผ่านจุดนั้น คุณสมพงษ์ หงษา (บิดาของ ครูมหา ผู้กำกับการแสดงชุดนี้)  ท่านได้นำภาพที่วาดด้วยตนเองมาเป็นหนึ่งในองค์ประกอบของการแสดงด้วย เมื่อการแสดงจบลงคุณสมพงษ์ได้ตัดสินใจมอบภาพวาดนี้ให้กับ พิพิธภัณฑ์ทหารเรือ โดยมีท่าน ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์ฯ น.อ. สมควร สุกดิษฐ์ (เสื้อขาว) เป็นผู้รับมอบ และได้สัญญาว่าจะนำไปขึ้นทะเบียนและจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์เป็นสมบัติชาติ ท่านมหากล่าวอย่างภูมิใจว่า

“เทศกาลนี้ไม่ใช่แค่ผมกับเด็ก ๆ ที่ได้มีโอกาสมาทำละครกัน แต่ยังเป็นพื้นที่ให้พ่อผมและใครก็ได้อีกมากมาย มามีพื้นที่แสดงออกทางศิลปะร่วมกัน นำไปสู่การผูกสัมพันธ์กันด้วยศิลปะ งานดี ๆ แบบนี้ควรจะเกิดขึ้นทุกปีใช่ไหมครับ”

 

 

จุดที่ 2. ป้อมผีเสื้อสมุทร ปราการมั่นคงดำรงธงชาติสยาม

• บรรยายพิเศษก่อนการแสดง “กว่าจะมาเป็นธงชาติไทย” จาก พิพิธภัณฑ์ธงชาติไทย เรียนรู้ผังธงโบราณของ ANDRIVEAU-GOUJON ที่มีการพิมพ์ ‘ธงช้างเผือก’ ธงชาติสยามที่เก่าแก่ที่สุดในประวัติศาสตร์ อายุกว่า 187 ปี
• ศึกษาเบื้องหลังสารคดี “ธงช้างเผือก” ธงชาติสยามผืนเดียวในประวัติศาสตร์ ที่ถูกฝรั่งเศสยึดไปในฐานะผู้พ่ายแพ้ในสงคราม “Franco-Siamese War 1893” หรือในภาษาไทยเรียกว่า “วิกฤตการณ์ ร.ศ. 112” ปัจจุบัน ธงช้างเผือก ผืนดังกล่าวได้ถูกแขวนไว้ที่ Église Saint-Louis-des-Invalides กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส
• จัดแสดง นิทรรศการภาพวาดประวัติศาสตร์ “วิกฤตการณ์ รศ. 112”   จากภาพวาด สู่ความทรงจำ และการจำลองเหตุการณ์ประวัติศาสตร์ให้ปรากฏมีชีวิต Live Exhibition ปราการ
• Live Exhibition การแสดง “จากปากน้ำสู่ปราการ” จากประวัติศาสตร์บาดแผลแม้ผ่านมานานกว่าร้อยปีเรื่องราวยังไม่เคยเลือนเคลื่อนจากความทรงจำของคนไทย ป้อมนี้มี “ปืนเสือหมอบ” คือคุณปู่ปืนใหญ่ 3 ใน 10 กระบอก (อีก 7 กระบอก อยู่ที่ป้อมพระจุลจอมเกล้าฯ) ประทับเด่นเป็นสง่า สร้างมาจากพระคลังข้างที่ของ รัชกาลที่ 5 พระราชทานมาเพื่อปกป้องแผ่นดินใน ‘วิกฤตการณ์ ร.ศ 112’ คุณปู่เสือหมอบร่วมแสดงบทบาทสำคัญในเหตุการณ์สู้รบด้วย

 

 

จุดที่ 3. อุทยานการเรียนรู้และหอชมเมืองวิวปากน้ำสมุทรปราการ ที่นี่ไม่มีปราการแห่งการเรียนรู้ 15-17 มีนาคม 2567 ชมฟรี ทั้งชาวไทยและต่างชาติ

• ชุมชนป้อมปราการ และ พิพิธภัณฑ์หอชมเมือง เล่าเรื่องเหตุการณ์ รศ. 112 และประวัติศาสตร์เมืองสมุทรปราการผ่านการติดตามเส้นทางแผนที่เมืองสมุทร หมุดหมายปราการด้วยมิติการจัดงานแบบนิทรรศการมีชีวิต (Live Exhibition) ที่นำพาย้อนเวลากลับไปสู่ช่วงสำคัญในอดีตในนิทรรศการ "ร้อยเป็นเรื่องเมืองปากน้ำ" ปากน้ำเมื่อนานมา ปรากฏเป็นปราการ  ปราการป้อมแผ่นดิน นำเสนอผ่านเทคโนโลยีล้ำสมัยเหมือนอยู่ในเหตุการณ์จริง
• การแสดงแบบสวมบทบาทจำลองในแนว Documentary Theatre เรื่อง "นาวาแห่งปราการ" ตัวละครจากประวัติศาสตร์นำพาไปสู่ช่วงเวลาที่สำคัญในอดีต ศึกยุทธนาวีระหว่างสยามและฝรั่งเศส ที่ไทยต้องจำใจยอมสละดินแดนบางส่วนพร้อมเงินถุงแดงเพื่อปกป้องเอกราชของชาติ

 

 

จุดที่ 4. ร่วมฉลองวาระครบรอบ 60 ปี เมืองโบราณ พิพิธภัณฑ์กลางแจ้งแห่งสยามประเทศ ด้วย Live Exhibition พิพิธภัณฑ์มีชีวิต

• การแสดง Live Exhibition “ปราการสืบสาน”   ประวัติศาสตร์แห่ง ศรีอโยธยา ย้อนเวลา ณ พระที่นั่ง (จำลอง) สรรเพชรปราสาท อันเคยใช้เป็นสถานที่ประกอบพิธีสำคัญของราชสำนัก และเป็นที่รับแขกบ้านแขกเมืองของพระมหากษัตริ
• ร่วมรับประสบการณ์ในพิธีรับขวัญต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง สดับรับฟัง กาพย์เห่เรือ เจ้าฟ้าธรรมธิเบศไชยเชษฐ์สุริยวงศ์ ( เจ้าฟ้ากุ้ง) , การบรรเลงรับขวัญ ระบําราชสํานักอยุธยาท่ามกลางท้องพระโรงโอ่โถงสง่างาม
• จําลองบรรยากาศท่าน้ํานานาชาติ ณ ตลาดน้ําเมืองโบราณเป็นสถานีหอการค้าของชาวฮอลันดา ที่ปากแม่น้ําเจ้าพระยาในสมัยกรุงศรีอยุธยา มีการยกย่องในหมู่ชาวฮอลันดาว่าเป็นเมือง "นิวอัมสเตอร์ดัม" (New Amsterdam)
• วิถีชีวิตและการค้าขายของเมืองปากน้ำสมัยกรุงศรีอยุธยา ชม-ชิม เครื่องคาวหวาน ตระการตาอาหารท้องถิ่นชาวสมุทรปราการ

 

 

จุดที่ 5. ปราการพิทักษ์รักษ์สิ่งแวดล้อม ชุมชนบ้านขุนสมุทรจีน

• ศึกษานิทรรศการมีชีวิต ‘จดหมายเหตุขุนสมุทรจีน’ จากอดีตสู่ปัจจุบัน ‘จากพิพิธภัณฑ์สู่โบสถ์จม’ เรียนรู้ประวัติศาสตร์เรื่องราวความเป็นมาของชุมชนบ้านขุนสมุทรจีน
• ล้อมวงเล่าจากประสบการณ์ชาวสมุทรปราการ บ้านขุนสมุทรจีน “การปรับตัวเพื่อความอยู่รอด และปกป้องแผ่นดินผืนสุดท้าย”  อันเป็นปราการด่านหน้าที่เห็นประจักษ์แก่ตากับภาพ ‘โบสถ์จมน้ำแห่งบ้านขุนสมุทรจีน’ ชุมชนเล็ก ๆ ซึ่งเป็นที่กล่าวขานไปทั่วโลก ถือเป็นนิทรรศการมีชีวิตที่สื่อสารเรื่องราวรูปธรรมชัดเจน คือผลกระทบจากภาวะโลกร้อน
• ประดิษฐกรรมชุมชนลดโลกร้อน ชมกระบวนการผลิตอิฐปูพื้นจากขยะพลาสติค ความพยายามลดปัญหาการย่อยสลายที่ต้องใช้เวลานานกว่า 450 ปี ผ่านภูมิปัญญาและงานบริหารจัดการของท้องถิ่นโดย ‘ชุมชนขุนสมุทรจีน’

 

 

Highlight : Live Exhibition “จากปากน้ำสู่ปราการ”

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้าง ‘ป้อมผีเสื้อสมุทร’ ขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2362 ตั้งอยู่ทางทิศใต้ขององค์พระสมุทรเจดีย์ ต้องเดินเท้าเข้าไปทางท่าวิบูลย์ศรีที่ใช้ประมาณ 20 นาที เพื่อไปยังจุดแสดงงาน ผ่านสะพานเหล็กสูงมุ่งป่าชายเลน ทักทายเรือชาวเล ลมเย็นโชยชื่นให้ตื่นใจก่อนไปเปิดประสบการณ์กับการท่องเที่ยววิถีใหม่ ในเหตุการณ์ประวัติศาสตร์ “รศ. 112” Live Exhibition ชมการแสดงเรื่อง “จากปากน้ำสู่ปราการ” ท่ามกลางฉากทัศน์ต่างๆ ที่ถูกสร้างสาน เล่าเรื่องผ่านบทบาทจำลองของบุคคลสำคัญในเหตุการณ์ ร่วมเดินติดตามการแสดงไปยังพื้นที่ต่าง ๆ  ของ ‘นิทรรศการมีชีวิต’ สัมผัสเรื่องราวย่างใกล้ชิดเสมือนได้ร่วมอยู่ในเหตุการณ์จริง (Immersive Theatre) ในห้วงเวลาแห่งการเผชิญหน้ากับข้าศึกกลางป่าชายเลนลึก ณ ปราการป้อมแผ่นดิน ปากน้ำสมุทรหมุดหมายแห่งปราการ ….

 

 

‘วิกฤตการณ์ ร.ศ 112’ เมื่อ 13 กรกฎาคม พ.ศ 2436 เวลา 18.15 น. ฝรั่งเศสเคลื่อนทัพเรือปิดน่านน้ำไทยป้อมพระจุลจอมเกล้า เริ่มยิงเตือนด้วยนัดทิ้งเปล่าไม่บรรจุหัวกระสุน แต่เรือรบฝรั่งเศสยังไม่หยุด จึงยิงนัดที่สามและสี่ กระสุนตกข้างเรือเพื่อย้ำเตือน แต่ไม่ได้ผลเรือฝรั่งเศสชักธงขึ้นยอดเสาแล้วกระหน่ำยิงตอบมาเป็นร้อยนัดยังป้อมพระจุล แต่ไทยไม่ถอยให้กับยุทโธปกรณ์ที่เหนือกว่า ทหารเรือโดนคร่าชีวิต 8 คน บาดเจ็บ 40 คน จากนั้นฝรั่งเศสยื่นข้อเสนอกดดันหวังหั่นแผ่นดิน

• ให้สยามยอมรับว่าดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง และเกาะต่างๆ ในลำน้ำนี้เป็นของฝรั่งเศส  ไทยต้องเพิกถอนสิทธิเหนือดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขงและเกาะต่างๆตั้งแต่ภาคเหนือของลาวไปจนถึงพรมแดนเขมร
• ให้ไทยรื้อถอนด่านทั้งหมดบนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขงให้เสร็จภายใน 1 เดือน 3. ให้ไทยจัดการปัญหาทุ่งเชียงคำ เมืองคำพวน และความเสียหายที่เรือรบฝรั่งเศสและชาวฝรั่งเศสได้รับจากการปะทะกัน
• ต้องถอนกำลังทหารออกไปภายใน 1 เดือน และจ่ายค่าปรับรวม 3 ล้านฟรังก์ ร.5 ทรงจำยอมแม้โทรมนัสหนักเพื่อรักษาผืนแผ่นดินส่วนใหญ่ของสยาม (แผ่นดินไทยในวันนี้) รวมถึงเงินถุงแดงที่ ร.3 มีพระราชดำริให้เก็บไว้เป็นทุนสำรองยามบ้านเมืองวิกฤติ  วิกฤตินี้จึงเป็นการรวบรวมเงินแผ่นดินและเงินถุงแดง จนมากพอต่อการฝ่ากรงเล็บแห่งการล่าอาณานิคมครั้งนั้นมาได้

 

 

ใน‘วิกฤตการณ์ รศ. 112’ ป้อมผีเสื้อสมุทร ได้ทำการยิงต่อสู้ร่วมกับ ป้อมพระจุลจอมเกล้า เมื่อครั้งที่เรือรบฝรั่งเศสแล่นฝ่าน่านน้ำล่วงล้ำอธิปไตยเข้ามาโจมตี แต่ไทยไม่อาจต้านทานได้ ส่งผลให้ต้องเสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงให้กับฝรั่งเศส ต่อมาในปี พ.ศ 2480 ได้สร้างอาคารเพิ่มขึ้นมาเป็นคลังเก็บทุ่นระเบิดที่ได้รับมาจากประเทศเดนมาร์ก และในปี พ.ศ 2518 ได้เปลี่ยนมาเป็นอาคารคลังยุทโธปกรณ์เก็บวัตถุระเบิดและดอกไม้เพลิง (จุดแสดงงาน) ปัจจุบันอยู่ในการดูแลของกรมสรรพาวุธทหารเรือ

 

 

การแสดง Live Exhibition “จากปากน้ำสู่ปราการ” 

รูปแบบของ live Exhibition ได้มีการออกแบบสร้างสรรค์ขึ้นครั้งแรก ณ ป้อมผีเสื้อสมุทร สมุทรปราการ ในปี 2023 ได้นำมาสู่การจัดงาน เทศกาล ปราการเฟสติวัล (Prakan Festival) จังหวัดสมุทรปราการ เป็นที่มาของการได้รับรางวัล Asia Local and Traditional Art Festival of 2024 Awards จาก IFEA (International Festivals and Events Association) ด้วยรูปแบบเทศกาลงานสร้างสรรค์แนวใหม่ Live Exhibition ‘สมุทรปราการ นิทรรศการมีชีวิต’ จัดแสดงวันละ 3 รอบ รวม 3 วัน 14-17 มีนาคม 2567 “จากปากน้ำสู่ปราการ”เป็นส่วนหนึ่งของงานจัดนิทรรศการในรูปแบบ Living history ที่ผู้ชมจะได้ร่วมเข้าไปอยู่ในการจำลองเรื่องราวประวัติศาสตร์ ‘วิกฤตการณ์ รศ.112’ ผ่านการชมแบบ walking theatre โดยร่วมออกเดินติดตามการแสดงไปยังพื้นที่ต่าง ๆ ในบริเวณใกล้กับ อาคารคลังพัสดุวัตถุระเบิด (จุดที่ 1 เป็นที่ตั้งกองบัญชาการงานนำเสนอ) ทั้งหมดแบ่งออกเป็น 4 จุด (4 องค์ของละครเวที)

พื้นที่จัดแสดงงานที่ 1   จากภาพวาดสู่ความทรงจำ

พื้นที่จัดแสดงงานที่ 2   ห้วงเวลาแห่งการเผชิญหน้า

พื้นที่จัดแสดงงานที่ 3   ปราการป้องแผ่นดิน

พื้นที่จัดแสดงงานที่ 4   ปากน้ำสมุทร หมุดหมายแห่งปราการ

การแสดงงานมีช่วงระยะเวลาต่อเนื่องวันละ 3 รอบ ก่อนการเข้าชมแต่ละรอบในแต่ละพื้นที่จะมีสัญญาณการเป่าแตรเข้าประจำการของทหารเรือดังขึ้น เพื่อขอให้ผู้ชมเข้าถึงพื้นที่จัดงาน ร่วมรับประสบการณ์การอย่าง เข้าใจ เข้าถึง อย่างลึกซึ้ง พร้อมเพรียง และต่อเนื่อง (Immersive Theatre) ประวัติศาสตร์จึงมีชีวิต

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ละครสามแนว สามเรื่อง “ขอให้การพายเรือของเจ้าเที่ยวนี้…จงเป็นเที่ยวสุดท้าย” (นักเรียนล้วน) , “นาวาแห่งปราการ” (นักเรียนร่วมกับนักแสดงมืออาชีพ) และ “จากปากน้ำสู่ปราการ” (นักแสดงมืออาชีพร่วมกับทหารเรือ) ศิลปะการแสดงทั้งสามเรื่องนี้ถูกใช้เป็นเครื่องมือสื่อสารประกอบการสร้างงานบูรณาการร่วมกันในรูปแบบของนิทรรศการแนวใหม่ “Live Exhibition” สร้างสรรค์โดยไม่มีเกณฑ์วัดเพื่อจัดรางวัลหรือแบ่งชั้นการทำงาน มีเพียงปณิธานเพื่อพัฒนาลูกหลานของสมุทรปราการให้เติบโตเต็มตามวุฒิภาวะของแต่ละคน ด้วยประสบการณ์จากกิจกรรมการทำงานใน ‘เทศกาลปราการฯ’ อย่างคนที่มีอุดมการณ์ ‘สร้างบ้านแปลงเมือง’ ปรารถนาเป็นฟันเฟืองเพื่อความรุ่งเรืองประเทืองประเทศตามแบบประเภทของพลเมืองตื่นรู้ (Active Citizen) โดยมีผู้นำให้การสนับสนุนอย่างถูกทิศตามแนวทางของ Festival Economy ในปีหน้า (2025)/2568 สามหน่วยงานหลักทั้ง มูลนิธิหุ่นสายเสมา  พิพิธภัณฑ์ทหารเรือ และ TCEB  ยังคงเป็นเสาหลักให้นักพัฒนาทุกสาขาได้มาร่วมกันสร้างสานต่อยอดจากฐานที่ก่อไว้ให้มั่นคงยิ่งขึ้น และต่อเนื่องไปในทุกปีอย่างมีเป้าหมาย เพื่อขยายเจตจำนงดำรงอธิปไตยของคนไทยในการ ‘ปกบ้านป้องเมือง’ ร่วมกันต่อไปทั้งในปัจจุบันและอนาคต.

 

 

เพลง “สุดแผ่นดิน”[10]
คำร้อง-ทำนอง :  ส.ต.พรเลิศ สารานิยคุณ
บรรเลงโดย ดุริยางค์กองทัพบก

 

สุดดินคือถิ่นน้ำ เขตคามไทยสุดแนว
เราถอยไปไม่ได้อีกแล้ว
ผืนดินสิ้นแนว ทะเลกว้างใหญ่
ชาติไทยในเก่ากาล ถูกเขารานย่ำใจ
เคยเสียน้ำตามากเพียงไหน
เสียเนื้อเลือดเท่าไร ชาวไทยจำได้ดี
เราถอยมาอยู่แสนไกล รวมเผ่าไทยอยู่อย่างเสรี
พระสยามทรงนำโชคดี
ผืนดินถิ่นนี้ คือแผ่นดินทอง
ไม่มีที่แห่งไหน ให้ไทยไปจับจอง
เราถอยไปไม่ได้พี่น้อง
ใครคิดมาแย่งครอง ผองไทยจงสู้ตาย.

 

ขอขอบคุณ ภาพ และ วีดิทัศน์ โดย พิพิธภัณฑ์ทหารเรือ (NAVAL MUSEUM)

ขอขอบคุณ ภาพ และ วีดิทัศน์ โดย PRAKAN FESTIVAL 2024

ขอขอบคุณ ผู้ประพันธ์บทละคร “จากปากน้ำสู่ปราการ” โดย นิมิตร พิพิธกุล

 

---