สถาบันปรีดี พนมยงค์ ขอเชิญชวนทุกท่านร่วมรับชมคลิปวิดีโออันทรงคุณค่าทางประวัติศาสตร์ บันทึกบางส่วนจากปาฐกถาครบรอบ 50 ปี ประชาธิปไตยไทย โดยรัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค์ ณ สมาคมนักเรียนไทยในประเทศฝรั่งเศส เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2525 หนึ่งปีก่อนท่านจะถึงแก่อสัญกรรม
ในวาระสุดท้ายของชีวิต ปรีดี พนมยงค์ ยังคงตั้งคำถามถึงความหมายที่แท้จริงของ “ประชาธิปไตย” และ “รัฐธรรมนูญ” ในสังคมไทย พร้อมฝาก 3 ประเด็นสำคัญให้ขบคิด เพื่อให้การแก้ไขรัฐธรรมนูญนำไปสู่ประชาธิปไตยที่จับต้องได้ และเป็นประโยชน์ต่อประชาชนทุกคนอย่างแท้จริง
1. นิยาม “ประชาธิปไตย” สำคัญไฉน?
ปรีดี ตั้งคำถามถึงความจำเป็นในการหาคำจำกัดความของ “ประชาธิปไตย” ให้ชัดเจน เพื่อเป็นหลักในการร่างรัฐธรรมนูญ มิใช่ พูดกันไปคนละทาง หรือ ตีความกันตามอำเภอใจ ท่านเน้นย้ำว่า ประชาธิปไตยที่แท้จริงคืออำนาจของปวงชน ที่ต้องคำนึงถึงสิทธิ เสียง และการมีส่วนร่วมของประชาชนทุกคน อย่างเท่าเทียม (Égalité)
2. แก้ไขรัฐธรรมนูญ: แค่ตัวหนังสือ หรือ ต้องใช้ได้จริง?
ปรีดี ชี้ให้เห็นว่าการแก้ไขรัฐธรรมนูญต้องคำนึงถึงทั้ง “นิตินัย” และ “พฤตินัย” คือไม่ใช่แค่เขียนกฎหมายสวยหรู แต่ต้องมั่นใจว่าสามารถนำไปปฏิบัติได้จริง โดยคำนึงถึงบริบททางสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง ท่านยกตัวอย่างสิทธิในการเลือกตั้ง ที่แม้กฎหมายจะรับรองสิทธิ ให้ทุกคน แต่ในทางปฏิบัติ คนจนอาจเข้าไม่ถึงโอกาสนี้ เนื่องจากข้อจำกัดทางเศรษฐกิจ
3. เรียนรู้จากอดีต: รัฐธรรมนูญ ฉบับ 2489 ต้นแบบประชาธิปไตยเต็มใบ?
ปรีดี เสนอให้ศึกษารัฐธรรมนูญฉบับ 2489 ของคณะราษฎร ที่ให้วุฒิสภามาจากการเลือกตั้ง ซึ่งเป็นหลักการประชาธิปไตย ที่เคยถูกนำมาใช้ในอดีต ท่านเห็นว่า การเรียนรู้จากอดีตเป็นสิ่งสำคัญในการร่างรัฐธรรมนูญ เพื่อหลีกเลี่ยงข้อผิดพลาด และสร้างประชาธิปไตยที่ยั่งยืน
บทความนี้ จึงชวนผู้อ่านร่วมทบทวนความหมายของประชาธิปไตย และแสวงหารัฐธรรมนูญที่เป็นประโยชน์ต่อคนทุกคนอย่างเท่าเทียม นอกจากนี้ ยังชวนตั้งคำถามถึงกระแสเรียกร้องให้แก้ไขรัฐธรรมนูญ “ครึ่งใบ” ให้เป็นประชาธิปไตย “เต็มใบ” โดยหยิบยกข้อสังเกตอันแหลมคมของ ปรีดี พนมยงค์ ต่อประเด็นดังกล่าว ซึ่งท่านชี้ให้เห็นถึงความคลุมเครือของคำว่า “ครึ่งใบ” และ “เต็มใบ” พร้อมตั้งคำถามถึงนิยามที่แท้จริงของรัฐธรรมนูญฉบับประชาธิปไตย รวมถึงความเป็นไปได้ในการนำไปปฏิบัติจริง ท่านยังเน้นย้ำถึงความสำคัญของกระบวนการร่างรัฐธรรมนูญที่ต้องอาศัยทั้งความรู้ความสามารถ ทุนทรัพย์ และความเข้าใจในหลักการทางกฎหมายอย่างลึกซึ้ง
ถอดรหัสประชาธิปไตย เพื่อรัฐธรรมนูญที่คนจนมีสิทธิมีเสียง
ต่อเนื่องจากข้อสังเกตเรื่องรัฐธรรมนูญ “ครึ่งใบ” ปรีดี พนมยงค์ ยังตั้งคำถามถึง ความหมายที่แท้จริงของ “ประชาธิปไตย” ในสังคมไทย ท่านชี้ให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างรัฐธรรมนูญกับการรัฐประหาร ที่วนเวียนซ้ำรอย พร้อมตั้งคำถามถึงวิธีการที่จะหยุดยั้งวงจรการฉีกรัฐธรรมนูญ และให้พิจารณาถึงความเป็น “โมฆะ” ของรัฐธรรมนูญที่มาจากการรัฐประหาร ทั้งในทาง “นิตินัย” และ “พฤตินัย”
สำคัญที่สุด ปรีดี พนมยงค์ เน้นย้ำว่ารัฐธรรมนูญต้องพิทักษ์เสียงของประชาชนทุกคน โดยเฉพาะคนยากจน ท่านเสนอให้แก้ไขรัฐธรรมนูญเพื่อเปิดโอกาสให้คนจนมีสิทธิมีเสียง เลือกผู้แทนของตนเองเข้ามาเป็นรัฐบาลอย่างแท้จริง
ข้อคิดของ ปรีดี พนมยงค์ จึงเป็นเครื่องเตือนใจ ให้คนไทยตระหนักถึงความสำคัญของรัฐธรรมนูญ ที่ต้องยึดโยงกับหลักการประชาธิปไตย และสามารถนำไปใช้ได้จริงในสังคมไทย
อ่านถอดบทปาฐกถาฉบับเต็มได้ที่นี่: https://pridi.or.th/th/content/2023/05/1529
เนื้อหาที่เกี่ยวข้อง
