เกร็ดประวัติศาสตร์

ในวาระ 120 ปีแห่งชาตกาลของกุหลาบ สายประดิษฐ์ หรือศรีบูรพา นักคิดนักเขียนผู้ยิ่งใหญ่ บทความนี้ได้นำเสนองานเขียนด้านพุทธศาสนาของศรีบูรพาคือ อุดมธรรม มีการจัดพิมพ์ในช่วงที่ผู้ประพันธ์ยังมีชีวิตอยู่เพียงเล่มเดียว

ในวาระชาตกาลพระยาพหลพลพยุหเสนา ขอเสนอข้อมูลใหม่ของพระยาพหลฯ เรื่องตรวจราชการยังภาคอีสานเมื่อ พ.ศ. 2476 โดยมุ่งทำความเข้าใจสภาพท้องถิ่นและหาแนวทางการแก้ไขปัญหาทางเศรษฐกิจของราษฎรตามหลัก 6 ประการ

สมเด็จพระสังฆราช (ปลด กิตฺติโสภโณ) ผู้เป็นพระอาจารย์ของพระยาพหลพลพยุหเสนา ผู้นำคณะราษฎร และอภิวัฒน์สยาม 2475 ที่ไม่เพียงเปลี่ยนแปลงการเมืองเพียงเท่านั้น แต่รวมถึงการเปลี่ยนแปลงพุทธศาสนาตามหลักประชาธิปไตย

ไทยสามารถรอดพ้นจากสถานะประเทศผู้แพ้สงครามด้วยยุทธศาสตร์ทางการเมืองและการทูตอันซับซ้อน ผ่านบทบาทของขบวนการเสรีไทย และการใช้ประโยชน์จากดุลอำนาจระหว่างประเทศโดยเฉพาะความขัดแย้งระหว่างอังกฤษกับสหรัฐอเมริกา

บทสุดท้ายของบันทึกและบทขยายความของป๋วย อึ๊งภากรณ์ เกี่ยวกับปฏิบัติการสำคัญในขบวนการเสรีไทย อาทิ เป็นผู้ติดต่อกับขบวนการเสรีไทยในประเทศกับอังกฤษ การทำงานร่วมกับบุคคลสำคัญ และภารกิจทางการเมืองภายหลังสงคราม

บันทึกปฏิบัติการเสรีไทยของป๋วย อึ๊งภากรณ์ ขณะฝึกในอินเดีย และมีภารกิจสำคัญคือ ติดตั้งสถานีวิทยุเพื่อติดต่อกับสหประชาชาติในไทย ท้ายที่สุดได้เดินทางจากอินเดียเข้าสู่ไทยแล้วถูกจับกุมได้ภายหลังการโดดร่มลงสู่แผ่นดิน

25 มีนาคม 2434 ในวาระก่อตั้งกระทรวงยุติธรรมได้เสนอพัฒนาการนับจาก พ.ศ. 2434 จนถึงปัจจุบันโดยสะท้อนให้เห็นว่ากระทรวงยุติธรรมไทยยังไม่เชื่อมโยงกับประชาชนและข้อมูลจากดัชนีนิติธรรมยังชี้ถึงข้อจำกัดเชิงโครงสร้าง

ป๋วย อึ๊งภากรณ์ บันทึกถึงเสรีไทยสายอังกฤษที่ยึดมั่นในสันติภาพ และได้เข้าร่วมกับกองทัพอังกฤษเพื่อกู้ชาติโดยเป็นพลทหารในหน่วย Pioneer Corps (หน่วยเสรีไทยสายอังกฤษ)จนได้รับความไว้วางใจจากกองทัพอังกฤษและพันธกิจสำเร็จ

ป๋วย อึ๊งภากรณ์ เล่าประสบการณ์และการก่อตั้งเสรีไทยสายอังกฤษในสมัยสงครามโลก ครั้งที่ 2 รวมทั้งเสนอให้เห็นอุดมคติเพื่อชาติและราษฎรของเสรีไทย นอกจากนี้ยังระบุชื่อบุคคลสำคัญในขบวนการเสรีไทยในห้วงเวลานั้น

ซ่ง ชิงหลิง นักปฏิวัติและนักต่อสู้เพื่อประชาธิปไตยและสิทธิสตรีจีน เธอสานต่ออุดมการณ์ของซุน ยัตเซ็น ทั้งในทางการเมืองและยกระดับสถานะสตรีจีน ความขัดแย้งทางอุดมการณ์ของเธอและครอบครัวสะท้อนบทบาทสตรีจีนสมัยใหม่ที่มีความกล้าหาญ