การต่อสู้ในระบบรัฐสภาครั้งแรกของปรีดี พนมยงค์ เรื่องพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ พ.ศ. 2475

 

ภายหลังการอภิวัฒน์ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 รัฐธรรมนูญ การเลือกตั้ง และพรรคการเมือง คือกลไกพื้นฐานสำคัญของสถาบันการเมืองในระบอบรัฐธรรมนูญที่ดำรงอยู่ใต้หลักการประชาธิปไตยและหลัก 6 ประการ ซึ่งขณะนั้นรัฐบาลที่เกิดขึ้นจากการประนีประนอมระหว่างคณะราษฎรกับพระปกเกล้ารัชกาลที่ 7 ได้มีความพยายามในการวางหลักการและแนวคิดพื้นฐานของกลไกทางสถาบันการเมืองดังกล่าวโดยเฉพาะหลักการเลือกตั้ง ไม่เพียงแค่การวางระบบและกลไกเท่านั้น แต่สิ่งสำคัญที่ผู้แทนราษฎรชุดแรก 70 นายและคณะราษฎรได้เพาะบ่มและปลูกฝังคือ อุดมการณ์ประชาธิปไตยที่เป็นประโยชน์ต่อคนรุ่นใหม่และราษฎร

ท่ามกลางสารพัดถ้อยคำปราศรัยจากพรรคการเมืองต่างๆ ที่โอ้อวดสาดใส่ต่อกัน และสุ่มเสี่ยงต่อการขาดหลักการที่ดีในการเลือกตั้งทั่วไปในวันที่ 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2566 นั้น บทความนี้จึงขอเสนอการต่อสู้ของนายปรีดี พนมยงค์ ครั้งแรกในระบบรัฐสภาเรื่อง พระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในระหว่างเวลาที่ใช้บทบัญญัติฉะเพาะกาลในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 ซึ่งเป็นพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ฉบับแรกของสยาม แต่งานศึกษาประวัติศาสตร์การเมืองมักมองข้ามที่มาและสาระสำคัญแล้วไปศึกษาพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2476 ฉะบับที่ 2 กันมากกว่าและยังค้นพบหลักฐานชั้นต้นใหม่คือ คำแถลงการณ์ 18 ข้อว่าด้วยหลักการเลือกตั้งของนายปรีดี ในยามที่ถูกเนรเทศแต่ได้ส่งสารมาถึงรัฐบาลและประชาชน 

 

ฉากหลังทางประวัติศาสตร์และสาระสำคัญของพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ฉบับแรก

หลังการประชุมสภาผู้แทนราษฎรในวันที่ 3 ธันวาคม พ.ศ. 2475 เพื่อพิจารณาตัวบทของพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ฉบับแรกของสยามเสร็จสิ้นลง นายปรีดีและอนุกรรมการร่างฯ เป็นผู้มีส่วนสำคัญในการเสนอหลักการเลือกตั้งในกฎหมายฉบับนี้ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในที่ประชุมฯ ได้ลงมติรับรองเห็นชอบร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ โดยประกาศใช้เป็น พระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในระหว่างเวลาที่ใช้บทบัญญัติฉะเพาะกาลในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 ในราชกิจจานุเบกษา ณ วันที่ 21 ธันวาคม พ.ศ. 2475 เป็นพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ของสยามฉบับแรก ซึ่งระบุให้การเลือกตั้งในระบบทางอ้อม (indirect election) คือให้ผู้แทนหมู่บ้านเลือกผู้แทนตำบลแล้วจึงให้ผู้แทนตำบลไปใช้สิทธิลงคะแนนเสียงเพื่อเลือกผู้แทนราษฎร

 

 

สาระสำคัญของพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ฉบับแรก อยู่บนพื้นฐานของหลักการประชาธิปไตยในระบอบใหม่และเปิดโอกาสให้คนรุ่นหนุ่มสาวได้มีโอกาสใช้สิทธิทางการเมืองได้อย่างเต็มความสามารถโดยไม่ผูกขาดหรือผูกติดกับอายุตามแนวคิดในระบอบเก่าหรือระบบราชการ

 

1. หลักและวิธีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภทที่ 1 

วิธีการเลือกตั้งผู้แทนราษฎรแบบทางอ้อมโดยดำเนินการดังนี้

1. ราษฎรผู้มีสิทธิออกเสียงในตำบลสามารถเลือกตั้งผู้แทนตำบลได้ตำบลละหนึ่งคน
2. ผู้แทนตำบลในจังหวัดเลือกตั้งผู้แทนราษฎรจังหวัดละหนึ่งคน ถ้าจังหวัดใดมีพลเมืองเกินกว่าหนึ่งแสนคนให้เลือกตั้งผู้แทนราษฎรเพิ่มขึ้นอีกหนึ่งคน โดยเศษของหนึ่งแสนคนถ้าถึงครึ่งให้เป็นหนึ่งแสนคน

คุณสมบัติของผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง

มีสัญชาติเป็นไทยตามกฎหมาย 

(ก) ถ้าบิดาเป็นชาวต่างประเทศไม่ว่าจะแต่งงานกับมารดาโดยชอบด้วยกฎหมายหรือไม่ก็ตาม ต้องเป็นผู้ที่ได้เรียนหนังสือภาษาไทยจนสำเร็จประกาศนียบัตรชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 หรือได้รับราชการประจำการตามพระราชบัญญัติลักษณะเกณฑ์ทหารแล้ว หรือได้รับราชการประจำแผนกอื่นๆ ในตำแหน่งตั้งแต่เสมียนพนักงานขึ้นไปโดยมีเงินเดือนประจำไม่ต่ำกว่า 5 ปี

(ข) ถ้าเป็นคนที่แปลงสัญชาติมาเป็นไทยต้องมีคุณสมบัติอย่างใดอย่างหนึ่งตามที่กำหนดไว้ใน (ก) หรือได้อยู่ในราชอาณาจักรสยามเป็นเวลาติดต่อกัน นับแต่เมื่อได้แปลงสัญชาติมาแล้วไม่ต่ำกว่า 10 ปี

คุณสมบัติของผู้สมัครรับเลือกตั้ง 

นอกจากคุณสมบัติข้างต้นแล้วทางผู้สมัครรับเลือกตั้งเป็นผู้แทนตำบลหรือผู้แทนราษฎรต้องมีคุณสมบัติดังต่อไปนี้

(ก) มีอายุ 23 ปี บริบูรณ์แล้ว

(ข) ไม่เป็นบุคคลที่มีความประพฤติเสเพลเป็นอาจิณ หรือติดยาเสพติดให้โทษ

(ค) มีความรู้ตามที่ได้มีพระราชกฤษฎีกากำหนดไว้ 

(ง) ไม่เป็นบุคคลที่อยู่ในฐานะเหนือการเมืองตามรัฐธรรมนูญฉบับถาวร มาตรา 11

วันออกเสียงเลือกตั้งและการตรวจนับคะแนนเสียง

กรมการอำเภอจะกำหนดวันและสถานที่ออกเสียงเลือกตั้งโดยจะตั้งคณะกรรมการตรวจคะแนนออกเสียงตำบลละ 3 คน และกำหนดเวลาการออกเสียงเลือกตั้งเวลา 9.00 นาฬิกา ถึง 15.00 นาฬิกา โดยให้ผู้มีสิทธิออกเสียงไปแสดงตนต่อกรรมการตรวจคะแนนเสียงเพื่อให้กรรมการหมายไว้ในบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิออกเสียงว่าผู้นั้นมาออกเสียงแล้ว และให้ผู้มีสิทธิออกเสียงนำบัตรออกเสียงไปใส่ในหีบบัตรออกเสียงที่กรรมการการเลือกตั้งได้ติดหมายเลข และภาพของผู้สมัครรับเลือกตั้งไว้

ส่วนการตรวจนับคะแนนเสียงจะกระทำขึ้นเมื่อหมดเวลาการออกเสียงโดยให้กรรมการการเลือกตั้งฯ ดำเนินการตรวจคะแนนเสียงพร้อมกันด้วยการเปิดหีบบัตรออกเสียงครั้งละหนึ่งหีบแล้วให้ลงเลขหมายของหีบนั้นไว้บนบัตรออกเสียงทุกฉบับและนับคะแนน แล้วบันทึกรายงานไว้ว่าแต่ละหีบมีคะแนนเสียงเท่าใด เมื่อดำเนินการเสร็จให้เก็บบัตรออกเสียงไว้ในหีบเดิม ทั้งนี้ผู้สมัครรับเลือกตั้งคนใดได้คะแนนเสียงสูงที่สุดให้ถือว่าเป็นผู้แทนตำบลถ้าคะแนนเสียงเท่ากันให้ถือว่าผู้ที่มีอายุสูงกว่าเป็นผู้ได้รับเลือกตั้ง และในกรณีที่ศาลมีคำสั่งเพิกถอนสิทธิการเลือกตั้งของผู้มีคะแนนเสียงสูงสุด ให้ผู้ที่ได้คะแนนรองลงมาเป็นผู้แทนตำบล

ทั้งนี้กรมการอำเภอจะเก็บรักษาหีบบัตรออกเสียงไว้เป็นเวลา 3 ปี แต่ไม่เกินเวลาที่ผู้แทนตำบลนั้นอยู่ในตำแหน่ง

การประกาศรายชื่อผู้ได้รับเลือกตั้ง 

เมื่อกรรมการตรวจนับคะแนนเสียงเลือกตั้งได้ประกาศชื่อผู้ได้รับเลือกตั้งเป็นผู้แทนตำบลแล้ว ให้ส่งรายงานผลการเลือกตั้งไปยังกรมการอำเภอเพื่อส่งต่อให้แก่ผู้ว่าราชการจังหวัดภายในเวลา 10 วันนับตั้งแต่วันเลือกตั้งผู้แทนตำบล ซึ่งหากผู้ใดเห็นว่าการเลือกตั้งของผู้ที่ได้รับคะแนนสูงสุดมิเป็นไปโดยชอบให้ผู้นั้นมีสิทธิร้องคัดค้านต่อศาลในท้องถิ่นได้ หากศาลรับคำร้องแล้วให้รีบไต่สวนและวินิจฉัย แล้วถ้าจำต้องเพิกถอนสิทธิผู้รับเลือกตั้งเพราะเหตุมิชอบต้องแจ้งคำสั่งนี้ไปยังผู้ว่าราชการจังหวัดโดยเร็วและคำสั่งนี้ให้เป็นที่สิ้นสุด

2. หลักและวิธีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภทที่ 2

สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภทที่ 2 ในชั้นแรกมาจากพระราชกฤษฎีกาตั้งสมาชิกสภาฯ ประเภทที่ 2 ของพระมหากษัตริย์ตามรัฐธรรมนูญฉบับถาวร หากต่อมามีตำแหน่งว่างลงหรือต้องตั้งสมาชิกสภาฯ ให้เพิ่มจำนวนขึ้น หรือมีการปลดสมาชิกสภาฯ เพื่อลดจำนวนลงแต่ต้องคงจำนวนสมาชิกสภาฯ ประเภทที่ 2 ไว้เท่ากับสมาชิกสภาฯ ประเภทที่ 1 จะมีขั้นตอนดำเนินการคือ ให้อำนาจสมาชิกสภาฯ ประเภทที่ 2 ในเวลานั้นประชุมฯ เพื่อเลือกตั้ง หรือปลดลดจำนวนสมาชิกสภาฯ ได้ โดยสมาชิกสภาฯ ประเภทที่ 2 นี้จะอยู่ในตำแหน่งตลอดวาระที่ใช้บทเฉพาะกาลแห่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ฉบับ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 

 

 

การเมืองเรื่องการเลือกตั้งครั้งแรกหลังการประกาศใช้ พระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในระหว่างเวลาที่ใช้บทบัญญัติฉะเพาะกาลในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 เปิดฉากขึ้นหลังจากที่มีการเสนอร่างเค้าโครงการเศรษฐกิจของนายปรีดี เมื่อวันที่ 9 มีนาคม พ.ศ. 2475 (นับตามปฏิทินเดิม) นำไปสู่ข้อกล่าวหาว่าร่างเค้าโครงฯ ของนายปรีดีนั้นถือหลักเศรษฐกิจตามแบบประเทศที่ปกครองด้วยระบบคอมมิวนิสม์ กระทั่งนำไปสู่ข้ออ้างการยุบสภาผู้แทนราษฎรหรือการรัฐประหารโดยพระราชกฤษฎีกาฯ ครั้งแรกของสยามโดยพระยามโนปกรณ์นิติธาดา นายกรัฐมนตรีขณะนั้น เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 และส่งผลให้นายปรีดีต้องถูกเนรเทศออกจากสยามครั้งแรกในวันที่ 12 เมษายน ของปีเดียวกัน

ข้อถกเถียงเผ็ดร้อนเรื่องคุณสมบัติของผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งและผู้ลงสมัครรับเลือกตั้งระหว่างการร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ฉบับนี้และผลจากการถูกเนรเทศของนายปรีดีมีด้วยกันสองประการ คือ

ประการที่ 1 อายุของผู้ลงสมัครรับเลือกตั้งและผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง ซึ่งแรกเริ่มนายปรีดี และคณะอนุกรรมการฯ เสนอหลักการเลือกตั้งเรื่องคุณสมบัติของผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งไว้ให้พลเมืองที่อยู่ในสยาม 15 ปี และมีอายุ 20 ปีบริบูรณ์ มีสิทธิเลือกตั้งได้ ส่วนผู้มีสิทธิสมัครรับเลือกตั้งให้มีอายุ 23 ปี บริบูรณ์ โดยการกำหนดอายุ 20 ปีบริบูรณ์ให้มีสิทธิลงสมัครรับเลือกตั้งได้นั้นถือเอาอายุเป็นเกณฑ์ไม่ใช่กำหนดโดยอายุที่บรรลุนิติภาวะ แต่เมื่อผ่านการถกเถียงในการร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ในสภาผู้แทนราษฎรได้มีการลงมติตามรัฐธรรมนูญฉบับถาวรว่าให้ผู้สมัครมีอายุ 23 ปี หากต่อมารัฐบาลของพระยามโนปกรณ์นิติธาดาได้ประกาศใช้ พระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2476 ในวันที่ 14 มิถุนายน พ.ศ. 2476 จึงมีการเปลี่ยนแปลงหลักการสำคัญของคุณสมบัติผู้มีสิทธิลงสมัครรับเลือกตั้งให้มีอายุ 30 ปี ขึ้นไป โดยทางกองโฆษณาการของรัฐบาลประกาศเหตุผลว่าเนื่องจากมีการขยายอายุผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งจึงต้องขยายอายุผู้ลงสมัครรับเลือกตั้งไปด้วยและเหตุผลสำคัญคือ มองว่าผู้ที่อายุ 30 ปีมีความหนักแน่นในการทำงานเป็นผู้แทนราษฎรมากกว่า และ

ประการที่ 2 ข้อห้ามข้าราชการลงสมัครเป็นผู้แทนราษฎร ซึ่งพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในระหว่างเวลาที่ใช้บทบัญญัติฉะเพาะกาลในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 นั้น ไม่มีบทบัญญัติห้ามข้าราชการลงสมัครรับเลือกตั้งเป็นผู้แทนราษฎรโดยเด็ดขาด เพียงจำกัดการลงสมัครรับเลือกตั้งฯ ของข้าราชการไว้คือ ให้ลงสมัครฯ ได้ภายนอกพื้นที่รับราชการของตน แต่ใน พระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2476 ที่ประกาศใช้ภายหลังได้ระบุชัดว่าห้ามข้าราชการสมัครเป็นผู้แทนราษฎรด้วยเหตุผลว่าจะเสียความเที่ยงธรรม ทั้งนี้มีนักวิชาการทางประวัติศาสตร์การเมืองวิเคราะห์ในประเด็นนี้ว่า ข้อห้ามข้าราชการลงสมัครรับเลือกตั้งในพระราชบัญญัติการเลือกตั้งฯ ฉบับหลังเป็นเหตุผลทางการเมืองที่พระยามโนปกรณ์ต้องการตัดฐานเสียงของข้าราชการฝ่ายคณะราษฎรโดยเฉพาะข้าราชการในสมาคมคณะราษฎร

จากการที่รัฐบาลของพระยามโนปกรณ์นิติธาดาประกาศใช้ พระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2476 แทน พระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในระหว่างเวลาที่ใช้บทบัญญัติฉะเพาะกาลในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 ที่เรียกได้ว่ามีหลักคิดสำคัญมาจากนายปรีดี และคณะอนุกรรมการร่างฯ รวมทั้งเป็นฉบับที่มีการลงมติเห็นชอบให้ประกาศใช้ฯ บังคับจากเสียงข้างมากของสมาชิกสภาฯ แล้วทำให้นายปรีดีที่กำลังอยู่ระหว่างถูกเนรเทศได้ส่งคำชี้แจงและแถลงการณ์ 18 ข้อ เรื่องหลักการเลือกตั้งมาถึงการประชุมสภาผู้แทนราษฎรในวันอังคารที่ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2476

 

คำชี้แจงของนายปรีดี พนมยงค์ เรื่องพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ พ.ศ. 2475 และแก้ข้อแถลงของรัฐบาลพระยามโนปกรณ์นิติธาดา

 

 

 

ในรายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ครั้งที่ 9/2476 (วิสามัญ) ของวันอังคารที่ 1 สิงหาคม พุทธศักราช 2476 ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม เวลา 16.15 นาฬิกา ซึ่งมีสมาชิกมาประชุม 48 นาย หลังเปิดประชุมสภาฯ และแจ้งระเบียบวาระเแล้วทางนายเล้ง ศรีสมวงศ์ กล่าวว่า

 

“ก่อนที่จะอภิปรายกัน ขอเสนอข้อความตามหนังสือที่หลวงประดิษฐ์มนูธรรมได้เขียนถึงสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ซึ่งมีข้อความซึ่งจะอ่านให้ที่ประชุมฟังดั่งต่อไปนี้”

 

 

นายเล้งได้รับคำชี้แจงมาจากนายปรีดีให้ฝากแถลงในที่ประชุมสภาผู้แทนราษฎรรวมทั้งสิ้น 18 ข้อ ซึ่งเป็นหลักฐานชั้นต้นใหม่เรื่องหลักการเลือกตั้งและยังแสดงถึงการต่อสู้ในระบบรัฐสภาของนายปรีดีครั้งแรกอีกด้วย ทั้งนี้ผู้เขียนขอนำเสนอทั้งสาระสำคัญและหลักฐานชั้นต้นฉบับสมบูรณ์ไว้ท้ายบทความชิ้นนี้อย่างครบถ้วน

 

 

นายปรีดีได้กล่าวชี้แจงที่มา ตั้งคำถาม และตั้งข้อสังเกตถึงการแก้ไขพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ พ.ศ. 2475 ฉบับแรกต่อพระยามโนปกรณนิติธาดาว่า

 

“พระราชบัญญัติใหม่นี้ได้แก้ไขพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๔๗๕ ในข้อความสําคัญโดยที่พระยามโนฯ กับพวกได้นําเอาข้อความที่ตนเถียงแพ้ ในขณะที่ร่างพระราชบัญญัติกับที่ตนจำนนในทางปฏิบัติมาใส่ไว้เกือบทั้งสิ้น

พระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๔๗๕ นั้น สภาผู้แทนราษฎรได้เป็นผู้ลงมติและเป็นส่วนหนึ่งซึ่งสืบเนื่องมาแต่รัฐธรรมนูญ (มาตรา ๖๔ (๒)) การที่จะยอมถือตามความเห็นของพระยามโนฯ กับพวกโดยที่พระราชบัญญัติใหม่ได้ออกโดยคณะรัฐมนตรีตามพระราชกฤษฎีกา ไม่ใช่ตามรัฐธรรมนูญนั้น ย่อมเห็นได้ประจักษ์แจ้งว่าเป็นการไม่สมควรอย่างยิ่ง

การเลือกตั้งถือว่าเป็นสารสําคัญในทางการเมือง ในบางประเทศการเลือกตั้งเป็นส่วนหนึ่งแห่งรัฐธรรมนูญ และเราก็เคยมีบทบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งไว้ในรัฐธรรมนูญฉะบับชั่วคราว ดั่งนี้จึ่งเห็นว่ากฎหมายการเลือกตั้งไม่ใช่เป็นกฎหมายธรรมดา หรือเป็นกฎหมายอันจะยอมให้คณะรัฐมนตรีแก้ไขได้ตามพอใจเพื่อหาพวกพ้องของตน ฉะนั้นอย่างน้อยที่สุดก็ควรได้รับความวินิจฉัยอย่างละเอียดของสภาผู้แทนราษฎร

ข้าพเจ้าจําได้ว่า เมื่อได้ร่างพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๔๗๕ เสร็จแล้ว พระยามโนฯ ได้นําร่างนั้นไปถวายพระมหากษัตริย์ ให้ทอดพระเนตร ครั้นแล้วพระยามโนฯ ได้มาบอกกับข้าพเจ้าว่า พระมหากษัตริย์ทรงชมเชยข้าพเจ้าว่า ร่างกฎหมายนี้ทรงเห็นว่าเป็นหลักประชาธิปไตย (เดโมเครติก) แท้ๆ และทรงรับสั่งว่า จะไม่ทรงทักท้วงเลยแม้แต่ตัวอักษรเดียว

ดั่งนี้ก็ย่อมเห็นแล้วว่าพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๔๗๕ นี้ ได้รับความเห็นดีไม่ฉะเพาะผู้แทนของราษฎรเท่านั้น แม้แต่พระมหากษัตริย์ก็ทรงโปรดปราน

แต่เหตุไฉนรัฐบาลอันมีพระยามโนฯ เป็นนายกจึ่งได้จัดการแก้พระราชบัญญัตินี้เสียเล่า?” (เน้นตัวหนาโดยผู้เขียน) 

 

คำชี้แจงข้างต้นของนายปรีดีแสดงถึงการเมืองเรื่องพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ฉบับแรกของนายปรีดีและอนุกรรรมการฯ ฝั่งคณะราษฎร และฉบับของพระยามโนปกรณ์นิติธาดา และชนชั้นนำกับสมาชิกสภาฯ ที่สนับสนุนรัฐบาลในเวลานั้นที่ได้จัดทำขึ้นใหม่ภายหลัง โดยนายปรีดีเสนอสมมติฐานของสาเหตุที่แก้ไขพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ พ.ศ. 2475 ไว้ว่า 

 

“...ทั้งนี้มีเหตุเป็น ๒ นัย

๑. เพื่อเลิกล้างการกระทําของข้าพเจ้าเสียทั้งหมด เพราะพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๔๗๕ นั้น ข้าพเจ้าเป็นผู้ยกร่างขึ้นปรึกษาในคณะอนุกรรมการ

ทั้งนี้จะเห็นได้จากคําแถลงการณ์ของรัฐบาลว่า

“๑. พระราชบัญญัตินี้ในชั้นต้นคิดจะทําเป็นพระราชบัญญัติใหม่ ทั้งมวล...แต่เมื่อได้พิจารณาดูรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยามแล้วก็เห็นว่าจะทําเช่นนั้นไม่ถนัด เพราะมาตรา ๖๔ (๒) แห่งรัฐธรรมนูญ พูดเจาะจงว่าการเลือกตั้งสมาชิกประเภทที่สองนั้นจะได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๔๗๕

ดั่งนี้ รัฐบาลอันมีพระยามโนฯ เป็นนายกได้แสดงออกมาเองว่าตนต้องการทําเป็นพระราชบัญญัติใหม่ แต่มีรัฐธรรมนูญขวางอยู่…”

 

นายปรีดีชี้ว่านัยแรกไม่ใช่สาเหตุสำคัญที่ตนห่วงใยนักแต่เหตุที่ต้องส่งคำชี้แจงนี้เพราะตนเองเป็นห่วงสิทธิของพลเมืองสยามในการเลือกตั้ง 

 

“แต่ข้อนี้ไม่ใช่ของสําคัญอันใดนัก ข้าพเจ้าไม่ประสงค์ที่จะมีทิษฐิมานะให้ใช้พระราชบัญญัติที่ข้าพเจ้าร่าง ที่ข้าพเจ้าเป็นห่วงก็คือสิทธิของพลเมืองการทํากันตรงไปตรงมาซึ่งสงสัยเป็นนักหนาว่าพระยามโนฯ จะได้จัดการวางแผนในการหาเสียงข้างมากไว้อย่างไร” 

 

ส่วนสาเหตุที่นายปรีดีเสนอสมมติฐานอีกสองข้อได้แก่ ข้อ ๒. เพื่อหาเสียงข้างมากทางฝ่ายพระยามโนปกรณ์นิติธาดา และข้อ ๓. ในพระราชบัญญัติใหม่นี้มีวิธีทางที่พระยามโนฯ จะใช้วิธีหาเสียงข้างมากทางเจ้าหน้าที่มหาดไทย หลายประการ

 

 

และนายปรีดีได้ส่งต่อคำชี้แจงและข้อแถลงมาถึงรัฐบาลของพระยามโนกรณ์นิติธาดา อีกจำนวน 18 ข้อที่มีสาระสำคัญเกี่ยวกับหลักการเลือกตั้งอันเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อการศึกษาจุดตั้งต้นของสถาบันการเมืองในระบอบรัฐธรรมนูญ โดยคำแถลงการณ์ของนายปรีดีนี้ยังมีชีวิตชีวาและสะท้อนบริบทของประวัติศาสตร์การเมืองในเวลานั้นไว้อย่างละเอียด ดังต่อไปนี้

 

หลักการเลือกตั้งเรื่องสัดส่วนจำนวนผู้แทนราษฎรและการรวมจังหวัดหรือการแบ่งเขตการเลือกตั้ง 

 

 

“แถลงการณ์ข้อ ๒-๓ การรวมจังหวัดโดยจะจํากัดจํานวนสมาชิกให้น้อยลงนั้นข้าพเจ้าเคยชี้แจงให้พระยามโนฯ ทราบหลายครั้งว่าจะลดไปให้ยิ่งกว่าที่จะเป็นไปตามพระราชบัญญัติ พ.ศ. ๒๔๗๕ ไม่ได้เพราะเหตุว่า

ก. การรวมจังหวัดหนึ่งเข้ากับจังหวัดหนึ่งในการเลือกตั้งนั้น ผลมีว่าผู้ว่าแทนซึ่งอยู่ในจังหวัดที่มีพลเมืองมากกว่าย่อมจะได้เปรียบ เช่นการรวมจังหวัดอ่างทองเข้ากับจังหวัดพระนครศรีอยุธยานั้น ผู้แทน ซึ่งอยู่ในจังหวัดพระนครศรีอยุธยาซึ่งมีพลเมืองมาก มีผู้แทนตําบลมากย่อมได้เปรียบกว่า การรวมกันนี้เกือบมีผลเท่ากับยุบผู้แทนของจังหวัดอ่างทองเสียเท่านั้นเอง เป็นการทําอย่างมีอุบาย ถ้าใครมองไม่ถึงก็เห็นว่าพระราชบัญญัติที่แก้ไขใหม่นั้นไม่กระทบกระทั่งถึงจังหวัดที่มีพลเมืองน้อยต้องรวมกับจังหวัดที่มีพลเมืองมาก

ส่วนการขยายจํานวนพลเมืองเป็นสองแสนคน ต่อผู้แทนคนหนึ่งนั้นก็เป็นเงาตามตัวกับการรวมจังหวัดตามพระราชบัญญัติเดิมนั้น ได้กําหนดไว้หนึ่งแสนต่อผู้แทนหนึ่งคนก็กําหนดไว้มากอยู่แล้ว ในบางประเทศพลเมืองห้าหมื่นคนต่อผู้แทนหนึ่งคนเสียอีก” 

 

หลักการเลือกตั้งเรื่องสัญชาติและอายุในคุณสมบัติของผู้สมัครรับเลือกตั้งและผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง

 

 

“คำแถลงการณ์ข้อ ๔ ในตอนต้นเป็นการเล่นถ้อยคำกันมากกว่า (ประดุจการร่างกฎหมายที่ต้องเสียเวลาชักช้าเพราะถ้อยคําเหล่านี้ เช่น ที่ ซึ่ง อัน ผู้)

ในตอน ๒ ดูเป็นห่วงผู้แปลงชาติเป็นนักหนา การอยู่ในพระราชอาณาจักร์หมายความว่าอยู่อย่างมี Residence ควรเป็นเวลาติดต่อกัน มิฉะนั้นบุคคลที่เป็นผู้เดินทางไปๆ มาๆ เช่นพวกเดินทางในการค้า “Voyageur de commerce” ที่มีมาอยู่ในสยาม ๓ เดือนแล้ว ออกนอกสยาม ๓ เดือน ดั่งนี้ก็จะนับเวลาติดต่อกันได้จึ่งเห็นว่าไม่ต้องระวังคนแปลงชาติให้มากเกินควรไป ควรระวังพวกท่องเที่ยวไปๆ มาๆ ให้มาก

ในตอน ๓ ที่อธิบายเรื่องขยายอายุผู้ออกเสียงจาก ๒๐ เป็น ๒๕ นั้นรัฐบาลไม่ได้ชี้แจงเหตุเลยว่าเหตุใดจึ่งขยายอายุสูงกว่าการบรรลุนีติภาวะตามธรรมดาตัวอย่างที่อ้างก็เลือกเอาแต่ประเทศที่ Favourable กับตน และชอบเอาอย่างเด็นมาร์ค ตัวอย่างที่อ้างมีเด็นมาร์ค ไอซแลนด์ (เมืองขึ้นเด็นมาร์ค) ฮังการี ลีทุเอเนีย นอรเวย์ เนเดรลันด์ แต่ประเทศส่วนมากนอกจากนี้ที่เขาถืออายุบรรลุนีติภาวะ ทําไมไม่อ้างมาบ้าง ดูเป็นการเลือกเอาตามชอบใจ”

 

นายปรีดีให้ความสนใจต่อเรื่องการขยายอายุในพระราชบัญญัติการเลือกตั้งฯ ฉบับใหม่ของพระยามโนปกรณ์นิติธาดาค่อนข้างมาก

 

“ข้าพเจ้าเห็นว่าเมื่อบุคคลบรรลุนีติภาวะแล้วก็ควรมีเสียงในการเมืองเพื่อป้องกันประโยชน์ของเขา การที่ขยายอายุขึ้นไปเช่นนี้ เพราะรัฐบาลเดิมเห็นว่า คนรุ่นหนุ่มไม่เลื่อมใสในพวกของตน จึ่งจำต้องหาผู้มีอายุสูง

การกําหนดอายุนี้เป็นการกําหนดเอาตามชอบใจ มีหลักเกณฑ์อันใดที่คนมีอายุ ๒๐ ปีจะไม่สามารถออกเสียงในการเลือกตั้ง และจำต้องเอาคนมีอายุ ๒๕ ปีขึ้นไป การเลือกตั้งผู้แทนตําบลไม่ใช่เป็นการลำบากยากนักหนาจนถึงกับจะต้องเอาคนอายุมากๆ มาเป็นผู้ออกเสียง คนอายุ ๒๐ ปีก็สามารถออกเสียงเลือกตั้งได้ และสามารถเลือกเฟ้นได้ว่าใครสมควรเป็นผู้แทนตําบลของเขาการเลือกในเมืองไทยมี ๒ ชั้น ฉะนั้น ภาระในการเมือง ในการเป็นปากเสียงของราษฎรตกอยู่ที่ผู้แทนตําบลที่ติดต่อโดยตรงกับผู้แทนราษฎร

ในประเทศที่เขากําหนดอายุสูงกว่าอายุบรรลุนีติภาวะธรรมดานั้น เขามีการเลือกตั้งชั้นเดียว คือราษฎรเลือกผู้แทนราษฎรโดยตรงซึ่งต่างกับของเราจะเอามาเทียบกันไม่ได้ รัฐบาลเดิมมองดูกฎหมายด้านเดียวที่จะเป็นประโยชน์แก่ตน หาใช่ทุกด้านอันจะเป็นประโยชน์แก่พลเมืองไม่”

 

และสนับสนุนคนอายุน้อยให้มีสิทธิด้วยเหตุผลสำคัญว่า “ฉะนั้นจึ่งเห็นควรว่าต้องถือตามอายุบรรลุนีติภาวะ คือเอาอายุ ๒๐ ปี เป็นเกณฑ์เปิดโอกาสให้คนรุ่นหนุ่มที่มีความหวังดีต่อชาติไม่แพ้คนที่มีอายุกว่า ๒๕ ปี ออกเสียงเลือกผู้แทนตําบลของเขาได้” และอธิบายต่อไว้ว่า 

 

 

“คําแถลงการณ์ข้อ ๕ ในตอนต้นที่ขยายอายุผู้แทนจาก ๒๓ ปีเป็น ๓๐ ปีนั้น ข้าพเจ้าเห็นควรว่าท่านสมาชิกจะต้องคัดค้านอย่างเต็มที่เพราะเหตุที่รัฐบาลอ้างว่า “จะได้ผู้ที่มีความหนักแน่นและคุ้นเคยกับการงานมากขึ้นเข้ามาเป็นผู้แทนราษฎร”

ข้อนี้ข้าพเจ้าเห็นว่าไม่จริงเสมอไปเลย ผู้ใหญ่ที่มีอายุมากเช่นพระยามโนฯ มีความหนักแน่นเพียงใด มีการจองเวรเพียงใด คนที่มีอายุ ๒๓ ปี หนักแน่นกว่าผู้ใหญ่ก็มีถมไป

ใครเป็นผู้ชี้ขาดว่าคนอายุต่ำกว่า ๓๐ ปีมีความหนักแน่นน้อยกว่าคนที่มีอายุกว่า ๓๐ ปี

ทั้งนี้เป็นการพูดเอาข้างเดียว ผู้ใหญ่ก็ซัดเด็กว่าไม่หนักแน่น เด็กก็ซัดผู้ใหญ่ว่าไม่หนักแน่น ถ้าปล่อยต่างคนต่างซัดกันเช่นนี้แล้วเป็นการไม่ยุตติธรรมอย่างยิ่ง และเห็นว่าจะเอาอายุมาเป็นเครื่องวัดความหนักแน่นไม่ได้ ข้าพเจ้าและท่านสมาชิกคงเห็นมามากว่า คนอายุกว่า ๓๐ ปี ไม่หนักแน่นมีเพียงใด คือ คนที่หูเบา เชื่อง่าย โกรธง่ายเหล่านี้บางที เป็นนิสสัยที่ติดตัว จะอายุเท่าใดๆ ก็ไม่หาย ฉะนั้นเห็นว่าการจะหนักแน่น หรือไม่นี้เป็นข้อเท็จจริงมากกว่าที่จะกําหนดโดยอายุตามอําเภอใจ ควรปล่อยให้ผู้ออกเสียงเลือกตั้งดีกว่า กล่าวคือ ถ้าใครไม่หนักแน่นก็คงไม่มีใครออกเสียงเลือกตั้ง

ส่วนการที่ว่าคนอายุกว่า ๓๐ ปี คุ้นเคยกับการทำงานมากนั้น ข้าพเจ้าก็ยังสงสัยถ้าคนอายุ ๓๐ ปี พึ่งเริ่มทำงานเมื่ออายุ ๒๙ ปี และคนอายุ ๒๓ ปี เริ่มทํางานแต่ ๑๘ ปี ดั่งนี้ใครจะคุ้นเคยการงานมากกว่ากัน การคุ้นเคยการงานในที่นี้อาจหมายถึงงาน Routine ประจําวันซึ่งแม้แต่คนที่พึ่งเริ่มทํางานก็ทําได้ โดยถือหลักว่าเดิมทำมาอย่างไรก็ตามไปอย่างนั้น ข้าพเจ้าเห็นว่ารัฐบาลเดิมกําหนดอายุเช่นนี้ตามอําเภอใจ และเปลี่ยนหลักการเลือกตั้งเสียใหม่หมดประสงค์วางเข็มไปในทางพวก Conservaturs หมด…”

 

การอธิบายของนายปรีดีเรื่องความสามารถในทางการเมืองและการลดอายุผู้สมัครรับเลือกตั้งและผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งแสดงถึงนัยการเมืองตามหลักความเสมอภาคของราษฎรหรือในภาษาการเมืองร่วมสมัย ณ ปัจจุบันคือ “คนเท่ากัน” ก็น่าจะพิจารณาไปในทางนั้นได้

 

“หลักเดิมของพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๔๗๕ นั้น เราถือตาม “ความสามารถในการเมือง” คือ เมื่อผู้ใดสอบไล่หรือแสดงความสามารถในการเมืองได้ก็ควรเป็นผู้แทนราษฎรได้ เขาเหล่านั้นจะเป็น พวก Conservaturs หรือไม่ ไม่เป็นของสําคัญ เราต้องฟังเสียงข้างมากเป็นเกณฑ์ ส่วนการงานประจําวันนั้นมีเจ้าหน้าที่ประจําปฏิบัติอยู่แล้ว ตามหลักเดิมนั้นประสงค์ให้ผู้แทนราษฎรมีหูตาสว่าง ไม่ถูกหลอกเล่นง่ายๆ เหมือนพระยามโนฯ เที่ยวหลอกลวงว่าข้าพเจ้าเป็นคอมมิวนิสต์ ผู้ที่รู้ในการเมืองจริงเช่นรู้ว่าคอมมิวนิสต์ที่แท้จริงคืออะไร? ก็ทราบได้

อนึ่งข้าพเจ้าขออ้างเหตุผลอันเด็ดขาดทีเดียวว่า การปกครองแบบรัฐธรรมนูญนี้เป็นของใหม่สําหรับคนไทย ไม่ว่าคนอายุกว่า ๓๐ ปีหรือต่ำกว่าย่อมอยู่ในระดับอันเดียวกัน คนอายุกว่า ๓๐ ปี ผู้ใดจะอ้างว่าตนเคยคุ้นเคยกับการงานเช่นนี้มากกว่าคนอายุต่ำกว่า ๓๐ ปีไม่ได้ เพราะรัฐธรรมนูญเราพึ่งได้มีมา ๑ ปีกว่าๆ นี้เอง ขอให้สังเกตการประชุมของเราในสภาฯ ซึ่งมีท่านอายุกว่า ๓๐ ปีหลายคน แต่ท่านก็ยอมรับว่าเป็นของใหม่ด้วยกันทั้งนั้น

เหตุฉะนั้นการกําหนดอายุเช่นนี้เป็นการไม่ยุตติธรรมอย่างยิ่ง”....ควรถืออายุตามเดิม”



ด้วยเหตุจากการยึดตามหลักเลือกตั้งในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2475 คำชี้แจงเรื่องหลักการเลือกตั้งของนายปรีดี พนมยงค์ ที่ส่งผ่านมายังสภาผู้แทนราษฎรข้างต้น และการอภิปรายของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรบางส่วนเรื่องความไม่เที่ยงธรรมต่อหลักประชาธิปไตยและไม่เป็นคุณูปการต่อราษฎรจึงส่งผลให้มีการแก้ไขพระราชบัญญัติการเลือกตั้งและประกาศใช้เป็นพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2476 ฉะบับที่ 2 เมื่อวันที่ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2476 โดยข้อเปลี่ยนแปลงสำคัญคือ ให้ผู้มีสิทธิอออกเสียงเพื่อเลือกตั้งผู้แทนตำบลมีอายุ 20 ปีบริบูรณ์ และผู้มีสิทธิลงสมัครรับเลือกตั้งผู้แทนตำบลมีอายุ 23 ปีบริบูรณ์ดังพระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งฯ ฉบับแรก

การต่อสู้ในระบบรัฐสภาครั้งแรกเรื่องหลักการเลือกตั้งของนายปรีดี พนมยงค์ เรียกว่าประสบความสำเร็จในระดับหนึ่งและพิจารณาความสำเร็จนั้นได้ว่ามาจากการเมืองในระบบรัฐสภาที่มีปัจจัยสำคัญคือ รัฐบาลและสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรร่วมยืนยันและยืนหยัดตามหลักการประชาธิปไตยในรัฐธรรมนูญเพื่อเรียกร้องสิทธิพลเมืองให้แก่ราษฎรสยามอันเป็นหัวใจในการอภิวัฒน์ของคณะราษฎร

 

ภาคผนวก : หลักฐานชั้นต้น 

 

หมายเหตุ : คงอักขระและวิธีการสะกดตามต้นฉบับ

ภาพประกอบ : ราชกิจจานุเบกษา สถาบันปรีดี พนมยงค์ พิพิธภัณฑ์รัฐสภา และสำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร

เอกสารชั้นต้น :

• ราชกิจจานุเบกษา, พระราชบัญญัติว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในระหว่างเวลาที่ใช้บทบัญญัติฉะเพาะกาลในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475, ประกาศในราชกิจจานุเบกษา วันที่ 21 ธันวาคม 2475, เล่ม 49, หน้า 554-572.
• ราชกิจจานุเบกษา, พระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2476, ประกาศในราชกิจจานุเบกษา วันที่ 14 มิถุนายน 2476, เล่ม 50, หน้า 337-354.
• ราชกิจจานุเบกษา, พระราชบัญญัติการเลือกตั้ง พ.ศ. 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2476 ฉะบับที่ 2, ประกาศในราชกิจจานุเบกษา วันที่ 12 สิงหาคม 2476, เล่ม 50, หน้า 435-452.
• สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. รายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ครั้งที่ 44 (สมัยสามัญ) วันเสาร์ที่ 3 ธันวาคม พุทธศักราช 2475 ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม,
• สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. รายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ครั้งที่ 45 (สมัยสามัญ) วันเสาร์ที่ 3 ธันวาคม พุทธศักราช 2475 ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม, 
• สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. รายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ครั้งที่ 8 (สมัยวิสามัญ สมัยที่หนึ่ง) วันจันทร์ที่ 31 กรกฎาคม พุทธศักราช 2476 ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม, 
• สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. รายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ครั้งที่ 9 (สมัยวิสามัญ สมัยที่หนึ่ง) วันอังคารที่ 1 สิงหาคม พุทธศักราช 2476 ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม,  
• สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. รายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ครั้งที่ 10 (สมัยสามัญ สมัยที่หนึ่ง) วันพฤหัสบดีที่ 3 สิงหาคม พุทธศักราช 2476 ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม, 

หนังสือภาษาไทย :

• กองการโฆษณา, แถลงการณ์เรื่องการเลือกตั้งผู้แทนราษฎร พุทธศักราช 2476 (ม.ป.ท.: ม.ป.พ., 2476)
• ทิพวรรณ เจียมธีรสกุล, ปฐมทรรศน์ทางการเมืองของปรีดี พนมยงค์ (กรุงเทพฯ: คณะกรรมการดำเนินงานฉลอง 100 ปี ชาตกาล นายปรีดี พนมยงค์ รัฐบุรุษอาวุโส ภาคเอกชน, 2544)
• ธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์, 2475 และ 1 ปีหลังการปฏิวัติ (กรุงเทพฯ: สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และมูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, 2543)
• ปรีดี พนมยงค์, แนวความคิดประชาธิปไตยของปรีดี พนมยงค์ พิมพ์ครั้งที่ 2 (กรุงเทพฯ: มูลนิธิปรีดี พนมยงค์, 2552)

วารสาร :

• ธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์ (มิถุนายน 2531). “การเมืองไทยในระบบสภาผู้แทนราษฎร : การเลือกตั้งครั้งแรก พ.ศ. 2476: ตอนที่หนึ่ง.” ศิลปวัฒนธรรม, 9 (8), 62-85.
• ธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์ (กรกฎาคม 2531). “การเมืองไทยในระบบสภาผู้แทนราษฎร : การเลือกตั้งครั้งแรก พ.ศ. 2476: ตอนที่สอง.” ศิลปวัฒนธรรม, 9 (9), 68-76.

วิทยานิพนธ์ :

• วิเชียร เพ่งพิศ, “แนวความคิดทางกฎหมายรัฐธรรมนูญของปรีดี พนมยงค์,” (วิทยานิพนธ์ นิติศาสตรมหาบัณฑิต คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2559)

สื่ออิเล็กทรอนิกส์ :

• ภูริ ฟูวงศ์เจริญ. (2564). การเลือกตั้งทั่วไปครั้งแรกของสยาม : บ่อเกิด โครงสร้างเชิงสถาบัน และปฏิกิริยาทางสังคม.