พลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ “คณะราษฎร” ทหารเรือหัวใจประชาธิปไตย

 

“...ในทรรศนะของข้าพเจ้า กล่าวตามภาวะทางการเมืองงานของคณะราษฎรสิ้นสุดยุติลง เมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน 2490 ซึ่งควรจะถือว่าคณะราษฎรต้องประสบความปราชัยทางการเมือง แต่ความรับผิดชอบในส่วนตัวบุคคลยังไม่สิ้นสุด เปรียบด้วยหนี้สินบุคคลชาวคณะราษฎรยังชำระหนี้ไม่หมด คงเป็นลูกหนี้ประชาชนอยู่จนกว่าประชาชนชาวไทยจะได้รับการปกครองระบอบประชาธิปไตยโดยสมบูรณ์ คุณกำลาภจากไปแล้ว คนอื่นที่ยังมีชีวิตอยู่ต้องรับสนอง

ชาวคณะราษฎรที่ยังมีชีวิตอยู่นับว่าเป็นผู้โชคดี ที่ได้เห็นผลงานของตนซึ่งช่วยกันสร้างสรรค์เอาไว้ ทิ้งปัญหาที่เป็นบทเรียนอันควรแก่การศึกษาวิจัยวิจารณ์กันหลายบทที่นับว่าสำคัญมี ‘ประเทศไทยได้เปลี่ยนแปลงการปกครองมาสู่ระบอบประชาธิปไตยนานหลายสิบปีแล้ว เพราะเหตุใดจึงยังมีความเห็นกันว่า เข้าไม่ถึงระบอบประชาธิปไตยที่แท้จริง’ อีกบทหนึ่ง ‘เพราะเหตุใด ประเทศไทยจึงยังอยู่ในฐานะที่เป็นประเทศด้อยพัฒนา ในทางการเมืองยังล้าหลังทั้งระบบเศรษฐกิจและสังคม’...”

พลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ[1]

 

 

คำโปรยข้างต้นคือคำรำลึกอุทิศโดย พลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ (นามเดิม ทองหล่อ)  แด่นายเรือเอกกำลาภ (นามเดิม กุหลาบ) กาญจนสกุล หนึ่งในสหายร่วมก่อการเปลี่ยนแปลงการปกครอง บทไว้อาลัยนี้มีความยาวขนาด 50 หน้าชื่อว่า “กุหลาบ เพื่อนตาย 24 มิถุนายน 2475” จัดพิมพ์ไว้ ภายในอนุสรณ์งานศพซึ่งนับเป็นบันทึกชิ้นประวัติศาสตร์อันฉายภาพได้อย่างละเอียดลออนับแต่ปฏิบัติการคณะราษฎรสายทหารเรือเมื่อก่อนย่ำรุ่งวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 จนถึงวันสิ้นสลายของคณะผู้ก่อการ ถือเป็นหนึ่งในบันทึกที่ “ต้องอ่าน” สำหรับนักประวัติศาสตร์การเมืองการปกครองแบบประชาธิปไตยของไทย

อย่างไรก็ตามภายในเจดีย์วัดพระศรีมหาธาตุ ณ ทุ่งบางเขน สถานที่ประดิษฐานอัฐิของเหล่าสมาชิกผู้ก่อการ 2475 กลับไม่พานพบรายนามของคณะราษฎรสายทหารเรือเรืองนามผู้นี้ บทความนี้จะนำพาผู้อ่านทำความรู้จักกับชีวิตนายทหารเรือหัวใจประชาธิปไตยท่านนี้ ตลอดจนตามรอยพิกัดปลายทางของสังขารชิ้นสุดท้ายของหนึ่งในผู้ได้ชื่อว่าเป็นที่มาของ “ซอยทองหล่อ” ว่ากลบฝังอยู่ ณ แห่งหนใด

 

 

 

กำเนิด “ไอ้หนูหล่อ[2]” นายพลเรือร่างเล็กใจเหล็กเพชร

นายพลเรือท่านนี้เป็นคนริมคลองบางกอกน้อยโดยกำเนิด บิดามารดาคือ นายถมยา ขำหิรัญ และ นางหลุยส์ สุวรรณชีพ เด็กชายทองหล่อเติบโตขึ้นมาพร้อมกับนายทหารคณะราษฎรคนสำคัญอีกท่านคือ หลวงสังวรยุทธกิจ ( สังวร สุวรรณชีพ) ซึ่งมีศักดิ์เป็นญาติฝ่ายมารดา ทั้งคู่เกิดปีเดียวกันเมื่อ พ.ศ. 2444 โดยคุณหลวงเกิดเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม ด้านเด็กชายทองหล่ออ่อนเดือนกว่าชาตะเมื่อวันที่ 4 ตุลาคม สองเด็กชายมักพายเรือไปตามลำคลองบางกอกน้อยเพื่อไปเรียนที่โรงเรียนวัดศรีสุดารามด้วยกันตั้งแต่ปฐมวัย กระทั่งเมื่อเติบโตเป็นหนุ่มล้วนสามารถเข้าศึกษาต่อในโรงเรียนนายเรือ ทองหล่อ ขำหิรัญ จบการศึกษาเมื่อปี พ.ศ. 2468 และเริ่มเข้ารับราชการเป็นนายหมวดประจำกองร้อยที่ 3 กองพันพาหนะเมื่อปี พ.ศ. 2471 โดยมีความเจริญก้าวหน้าเป็นลำดับ

 

 

ร่วมเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475

ด้วยวัยเพียง 31 ปี นายเรือเอก ทองหล่อได้ตัดสินใจเข้าร่วมปฏิบัติการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อย่ำรุ่งวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ท่านได้บันทึกการตัดสินใจครั้งสำคัญนี้ในคำไว้อาลัยแด่หลวงสังวรยุทธกิจผู้เป็นน้าชายท่านนี้ไว้ว่า

“คุณหลวงไปพบที่สนามฝึกทหารด้านหลังกรมทหารเรือ ปรารภถึงสถานการณ์ของบ้านเมืองชวนให้ร่วมมือทำการเปลี่ยนแปลงการปกครองแผ่นดิน ไปสู่ระบอบประชาธิปไตยมีกษัตริย์อยู่ใต้กฎหมาย พิจารณาคำชักชวนเห็นว่ามีเหตุผลข้าพเจ้าก็ปลงใจด้วย สรวงสวรรค์เป็นใจดลบันดาลให้การร้องขอรับพระราชทานรัฐธรรมนูญ เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2475 มีผลสำเร็จลงด้วยความเรียบร้อย ไม่มีอุปสรรคให้เกิดความเสียหายอย่างใด” [3]

 

 

ทันทีที่ก่อการสำเร็จลุล่วงด้านการเมืองท่านได้รับตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภทที่ 2 สองวาระ คือ 28 กันยายน-8 ธันวาคม พ.ศ. 2476 และ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2476-9 ธันวาคม พ.ศ. 2489 ด้านการทหารดำรงตำแหน่งผู้บังคับกองร้อยที่ 2 กองพันนาวิกโยธิน กองชุมพลทหารเรือ เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2475 สร้างผลงานต่อเนื่องจนก้าวถึงจุดสูงสุดในตำแหน่งรักษาราชการผู้บัญชาการกรมนาวิกโยธิน (นับเป็นผู้บัญชาการกรมนาวิกโยธินคนแรก)[4]และรักษาราชการนายทหารฝ่ายเสนาธิการสถานีทหารเรือสัตหีบ ตั้งแต่วันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2482 (กองทัพเรือจัดตั้ง “กรมนาวิกโยธิน” ขึ้นวันนี้เป็นครั้งแรก)[5] ถึงวันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2485 ท่านได้วางรากฐานการพัฒนาและการศึกษาของนาวิกโยธินให้มีการจัดหน่วยคล้ายกองทัพบกจัดหายุทโธปกรณ์อันทันสมัย ขยายหน่วยเป็นกรมนาวิกโยธิน และเป็นผู้บัญชาการกองพลจันทบุรีร่วมรบโรมรันในสงครามอินโดจีนเมื่อปลายปี พ.ศ. 2483 ขณะครองยศเป็นนาวาตรี

ระยะเดียวกันนี้เองที่รัฐบาลของนายกรัฐมนตรีหลวงพิบูลสงครามได้ประกาศนโยบายรัฐนิยมจึงได้เปลี่ยนชื่อจาก “ทองหล่อ” เป็น “ทหาร” นามสกุลเดิม “ขำหิรัญ” โดยรัฐบาลในสมัยนั้นให้เหตุผลว่า “ชื่อนั้นจะต้องตรงตามบุคลิกภาพ และเพศของบุคคลนั้น ชายจะต้องชื่อเป็นชายหญิงจะต้องชื่อเป็นหญิง เช่น ชายชื่อประหยัดศรี ต้องเปลี่ยนเป็นประหยัดศอ หรือกุหลาบเปลี่ยนเป็นกำลาภ เป็นต้น”

ระหว่างสงครามมหาเอเชียบูรพารับหน้าที่เป็นนายทหารติดต่อประสานงานและร่วมงานกับแม่ทัพใหญ่สมัยนายกรัฐมนตรีนายควง อภัยวงศ์ เมื่อเกิดภาวะคับขันในวันที่ 10 กันยายน พ.ศ. 2487 ระยะเดียวกันนี้ท่านยังได้รับตำแหน่งรักษาราชการแทนอธิบดีกรมการค้าภายในกระทรวงพาณิชย์ขณะเดียวกันยังควบหน้าที่รัฐมนตรีสั่งราชการแทนรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์จนสิ้นสุดสงครามใหญ่นี้[6]รวมถึงการเข้าร่วมปฏิบัติการใต้ดินเสรีไทยที่นำมาสู่ความภาคภูมิใจจนนำมาใส่ไว้ในชีวประวัติว่า “ร่วมงานในขบวนการเสรีไทยกอบกู้เอกราชของชาติไทยระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2”[7]

 

 

ขบถ 2 ครั้ง “วังหลวง” และ “แมนฮัตตัน”

ชีวิตนายทหารร่างเล็กใจใหญ่ผู้นี้ถือว่ามีสีสันและยืนหยัดอยู่บนหลักการประชาธิปไตยเมื่อเกิดการล่วงรัฐธรรมนูญด้วยการรัฐประหาร 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490[8] พลเรือตรี ทหารเป็นผู้คุ้มครองปกป้องนายปรีดี ณ ฐานทัพเรือสัตหีบ จนเมื่อนายปรีดี พนมยงค์ พยายามกลับมาช่วงชิงอำนาจคืนภายใต้ชื่อ “ขบวนการประชาธิปไตย” แต่ต้องพ่ายแพ้จนถูกตราชื่อว่า “กบฏวังหลวง”เมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2492 ครั้งนั้นพลเรือตรีทหารได้มีส่วนร่วมยืนหยัดต่อสู้กับนายปรีดี[9]แต่ต้องประสบชะตากรรมร่วมกันเมื่อเกิดการประนีประนอมกันซึ่งเท่ากับการยอมรับความพ่ายแพ้จากฝ่ายทหารเรือโดยปริยายทั้ง ๆ ที่กำลังคุมความได้เปรียบ  พลเรือตรีทหารได้จารึกถึงการปราชัยครั้งนั้นอย่างเจ็บช้ำไว้ว่า

“เหตุการณ์เมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2492 อุบัติขึ้นความเด็ดเดี่ยว จริงจังของคุณหลวง (สังวรยุทธกิจ-ผู้เขียน) ผลักดันให้แสดงตัวชัดถึงความจงรักภักดีต่อทหารเรืออย่างบริสุทธิ์ใจเป็นที่น่าเสียดายท่านกลับถูกมองดูไปเสียในทางตรงข้าม

ความไม่จริงจังลังเลของกำลังฝ่ายตรงข้ามกับรัฐบาลพาไปสู่ความล้มเหลว ทหารเรือยอมรับคำประนีประนอมด้วยความเขลาพาให้เกิดความวิบัติทั้งทหารเรือและพวกเสรีไทยบางส่วน”[10]

ต่อมาอีก 2 ปี พลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ ถูกกล่าวหาว่าอยู่เบื้องหลังการก่อการจลาจลเมื่อบ่ายวันที่ 29 มิถุนายน พ.ศ. 2494 ในปฏิบัติการจับกุมตัวนายกรัฐมนตรีคือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นตัวประกันในเรือหลวงศรีอยุธยาเป็นระยะเวลากว่า 30 ชั่วโมง เหตุการณ์ครั้งนั้นถูกเรียกว่า “กบฏแมนฮัตตัน”[11] ซึ่งส่งผลให้นายพลเรือท่านนี้ต้องหลบหนีไปกบดานที่ปราณบุรี จ.ประจวบคีรีขันธ์ จนกระทั่งถูกจับกุมตัวในปีถัดมาเมื่อวันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2495[12] ลูกประดู่ขาลุยผู้นี้ถูกจองจำเป็นระยะเวลาครึ่งทศวรรษและได้รับนิรโทษกรรมเมื่อต้น พ.ศ. 2500 ด้วยวาระที่รัฐบาลจัดงานเฉลิมฉลอง 25 พุทธศตวรรษ

 

 

พบ “ปรีดี” ที่เมืองจีน กลับไทยเผชิญวิบากกรรมครั้งสอง

ภายหลังได้รับอิสรภาพไม่นาน จอมพล ป. พิบูลสงคราม ถูกลูกน้องคนสนิทคือจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ก่อรัฐประหารโค่นล้มเมื่อเย็นวันที่ 16 กันยายน พ.ศ. 2500 เมื่อรัฐบาลจัดการเลือกตั้งทั่วไปในวันที่ 15 ธันวาคมปลายปีเดียวกันนั้น พลเรือตรีทหารตัดสินใจลงเลือกตั้งท้องที่จังหวัดธนบุรีในนามพรรคประชาธิปัตย์และได้รับเลือกเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครั้งแรก  ทว่าในปีถัดมาขณะดำรงตำแหน่ง ส.ส. ก็ถูกจับกุมอีกครั้งในข้อหาคอมมิวนิสต์หลังเดินทางกลับจากเยี่ยมเยือนสหภาพโซเวียตและจีน ทริปนั้นพลเรือตรี ทหารได้มีโอกาสเยี่ยมเยียนนายปรีดีโดยว่า

“พลเรือตรีทหาร ขำหิรัญ ได้แวะเยี่ยมคารวะ ฯพณฯ ปรีดี พนมยงค์ ท่านต้อนรับด้วยความดีใจอย่างเห็นได้ชัดในฐานะเพื่อนร่วมกระบวนการต่อสู้ตั้งแต่เปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 เป็นต้นมา ท่านยังระลึกถึงเมืองไทยด้วยจิตใจจดจ่อและห่วงใจ หลังจากนั้นได้เลยไปเยี่ยมเรือเอกวัชรชัย ชัยสิทธิเวช ซึ่งพักอยู่คนละเมือง”

ก่อนคณะของพลเรือตรีทหารจะกลับประเทศไทยไม่กี่วันจอมพลสฤษดิ์ได้ก่อการรัฐประหารตัวเองเมื่อวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2501  ดังนั้นทันทีพลเรือตรีทหารเดินทางกลับเข้าประเทศไทยก็ถูกสันติบาลควบคุมตัวดำเนินคดีด้วยข้อหาคอมมิวนิสต์  ระหว่างเผชิญความอยุติธรรมครั้งหลังนี้ สุวัฒน์ วรดิลก เขียนถึงขณะใช้ชีวิตร่วมกันในคุกลาดยาวครั้งนั้นว่า

“เมื่อเช้า พล.ร.ต.ทหาร ขำหิรัญ มาแวะหาฉันที่ห้อง ปรกติท่านมาเสมอสัปดาห์หรือ 2 สัปดาห์ครั้ง เพราะท่านชอบน้ำชาจีนที่ฉันชงให้ท่านกิน กินน้ำชาแล้ว ท่านก็ขัดสมาธิ 2 ชั้นห้อยแว่นสายตาไว้ที่ดั้งจมูก สนทนาเรื่องต่าง ๆ ให้ฉันฟัง ส่วนมากเป็นเรื่องการทำงานของท่านก่อนจะออกจากราชการงานที่ท่านดูประทับใจและภูมิใจมาก ก็คือ การสร้างฐานทัพเรือสัตหีบให้เจริญรุ่งเรืองมาได้ทุกวันนี้

นายพลทหารเป็นคนที่มีระเบียบเรียบร้อยสมกับที่ได้มารับการอบรมมาจากราชนาวี อย่างที่เคยเล่าให้แม่ฟังมาแล้ว เรือนขังที่ท่านอยู่นั้นท่านถือเสมือนเรือรบของท่าน วันเว้นวันท่านจะต้องจ้างพวกนักโทษยาเสพติดเข้ามาล้างถูทำความสะอาด ผู้ต้องขังที่อยู่เรือนขังเดียวกับท่านหลายคนต้องร่วมกันรักษาความสะอาดไปด้วยกับท่านเพราะกระดากใจ ไปไหนต่อไหนภายในคุกท่านจะสวมกางเกงขาสั้นสีกากี (น้ำตาล) เสื้อยืดคอกลมแขนสั้นสีขาวเป็นประจำ ปากคาบบุหรี่ตะพานโพเอาไว้ บุหรี่ดับท่านก็ยังคาบอยู่ นึกได้จึงจุดเสียที…

นอกจากผลงานที่ท่านสร้างให้กองทัพเรือในอดีตและพูดถึงพรรคประชาธิปัตย์ที่ท่านสังกัดอยู่อีกผู้หนึ่งที่ท่านยกย่องอยู่เสมอทั้ง ๆ ที่ท่านเป็น สส. พรรคประชาธิปัตย์ ก็คือ อาจารย์ปรีดี พนมยงค์ ซึ่งใคร ๆ ก็รู้ว่า ขมิ้นกับปูน กับ นายควงฯ และ หม่อมเสนีย์ฯ”[13]

 

“ลูกประดู่หัวใจประชาธิปไตย” ส.ส. ของประชาชน

ทองใบ ทองเปาด์ บันทึกไว้ว่าพลเรือตรีทหาร ขำหิรัญ พ้นจากการกักกันครั้งนั้นราวปี พ.ศ. 2505[14]ระหว่างนั้นรัฐบาลเผด็จการยังตั้งคณะร่างรัฐธรรมนูญอยู่ พลเรือตรีทหารได้รับเลือกเป็นสมาชิกสภาเทศบาลธนบุรีในปี 2511[15]ครั้นเมื่อรัฐธรรมนูญที่ได้รับการเขียนยาวนานสุดนับจากปี พ.ศ. 2501 ที่ทำให้พลเรือตรีทหารพ้นจากสถานะ ส.ส. ครั้งแรกดำเนินการแล้วเสร็จเมื่อกลางปี พ.ศ. 2511 พลเรือตรีทหารได้รับการการเลือกตั้งเข้าสู่สภาผู้แทนราษฎรอีกครั้งในปีถัดมาเมื่อ พ.ศ. 2512 และเมื่อหลังเหตุการณ์ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 ภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับใหม่ท่านก็ยังคงชนะการเลือกตั้งอีกครั้งในปี พ.ศ. 2518 ซึ่งเป็นครั้งสุดท้ายของชีวิต

กล่าวโดยสรุปในแง่สถานะสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ในสมัยคณะราษฎรพลเรือตรีทหาร ขำหิรัญ ดำรงตำแหน่ง ส.ส. ประเภท 2 ระหว่าง พ.ศ. 2476-2489 และเมื่อพ้นยุคผู้นำคณะราษฎรแล้ว ยังสามารถชนะการเลือกตั้งทั่วไปอีก 3 วาระในนามพรรคประชาธิปัตย์ คือปี พ.ศ. 2500, พ.ศ. 2512 และ พ.ศ. 2518

ในการอาสาเป็นผู้แทนราษฎรครั้งสุดท้ายเมื่อการเลือกตั้งวันที่ 26 มกราคม พ.ศ. 2518 พลเรือตรีทหารด้วยวัย 74 ปีได้แสดงมูลเหตุจูงใจต่อการสมัครลงเลือกตั้งทั่วไปไว้ว่า

“ด้วยสำนึกในภารกิจของคณะราษฎร์ที่ยังค้างอยู่รวมทั้งภาระหน้าที่ของคนไทยผู้รักชาติและมีความปรารถนาอันแรงกล้าที่จะให้มีระบอบการปกครองเป็นประชาธิปไตย และเพื่อขจัดความเสื่อมทราม ความบกพร่องผิดพลาดทางการเมือง”

 

 

สาธุชน “ตัวตาย แต่ชื่อยัง”

พลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ มีรูปร่างที่คนไทยเรียกว่า “สันทัด” หน้าตาคมคาย พูดน้อย แต่ทรงภูมิปัญญา น่าเชื่อถือ มีความรู้ทางการทหาร การเมือง และพระพุทธศาสนา ไปวัด รักษาศีลห้า ฟังธรรมที่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหารทุกวันธรรมสวนะ มีบ้านที่ท่านให้ชื่อว่า “ทับขุนพล” หมายถึงกระท่อมของขุนพลผู้กล้าหาญ[16]

เมื่อถึงปัจฉิมวัยพลเรือตรีทหารสมาทานตนเป็นชาวพุทธที่เคร่งครัด “...นอกจากวันธรรมสวนะ ท่านยังเจียดเวลาไปเรียนธรรมที่วัดมหาธาตุฯ อย่างสม่ำเสมอ ท่านชอบศึกษาธรรมของท่านพุทธทาส...” และท้ายสุดได้อุทิศร่างกายเป็น “อาจารย์ใหญ่” ให้กับโรงพยาบาลศิริราช พลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ นายพลทหารเรือชาว “คณะราษฎร” ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2524  จบชีวิตด้วยวัย 81 ปี อนุสรณ์งานศพถูกจัดพิมพ์ร่วมกับผู้บริจาคร่างท่านอื่น ๆ ตามธรรมเนียมของโรงพยาบาล ดังปรากฏข้อความท่อนหนึ่งว่า

“อาจารย์ใหญ่ท่านนี้คือพลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ ท่านเป็นผู้หนึ่งในคณะเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 และเป็นนักการเมืองที่มือสะอาด มีความซื่อสัตย์สุจริต...” [17]

อัฐิของนาวิกโยธินท่านแรกบุรุษร่างเล็กใจใหญ่ไม่ได้ถูกบรรจุอยู่เคียงข้างกับเหล่าสหายผู้ก่อการ 2475 ที่วัดพระศรีมหาธาตุฯ แต่กลับเลือกที่จะประดิษฐานร่วมกับภริยา ณ วัดเครือวัลย์ ฝั่งธนบุรีอันเป็นวัดประจำของชาวลูกประดู่

 

 

ปริศนาชื่อ “ซอยทองหล่อ”

เล่ากันว่านามเดิมของผู้บัญชาการกรมนาวิกโยธินคนแรกนี้

“...ได้กลายมาเป็นชื่อ ‘ซอยทองหล่อ’ ถนนสุขุมวิท หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 สงบ เพราะย่านนี้ในสมัยสงครามเคยมีบาร์ญี่ปุ่นตั้งอยู่ในเส้นทางสายตะวันออก เขตรับผิดชอบของทหารเรือ” [18]

อย่างไรก็ตาม ยังมีข้อมูลอีกแห่งหนึ่งซึ่งกล่าวถึงที่มาของชื่อ “ซอยทองหล่อ”  ไว้ภายในหนังสืออนุสรณ์งานศพคุณทองหล่อ ทองบุญรอด บันทึกไว้ว่า ชื่อซอยทองหล่อมาจากชื่อ “ทองหล่อ ทองบุญรอด” ซึ่งเกิดเมื่อ พ.ศ. 2439 เสียชีวิตเมื่อ พ.ศ. 2515 มีชีวิตอยู่ในช่วงเวลาใกล้เคียงกับทหาร ขำหิรัญ (ทองหล่อ ขำหิรัญ) ข้อมูลส่วนนี้ปรากฏในอนุสรณ์งานศพว่า ผู้วายชนม์มาจัดสรรที่ดิน ทำอสังหาริมทรัพย์ จนใช้ชื่อผู้จัดสรรเรียกถนนชื่อ “ซอยทองหล่อ” [19]

 

 

ป.ล. บุตรีพลเรือตรีทหารกับผู้ว่าฯ ชัชชาติ

พลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ สมรสครั้งแรกกับนางสาวแฉล้ม ดิษฐ์สำอาง ให้กำเนิดธิดา 3 คน ต่อมาได้แต่งงานใหม่มีบุตรชาย 2 คนและบุตรหญิงอีก 1 คน ทั้งนี้ หนึ่งในธิดาของนายทหารเรือคณะราษฎรผู้นี้คือพยาบาลผู้ทำคลอดนายชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานครคนปัจจุบัน โดยในวันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2565 ขณะผู้ว่าฯ ท่านนี้ลงพื้นที่ย่านบางกอกน้อย ได้เดินผ่าน ‘นันทอุทยานสโมสร’ กองทัพเรือ  ระหว่างเดินเท้าในตรอกหลังวัดลครทำ ใกล้โรงพยาบาลธนบุรี มีผู้สูงวัย 2 รายเข้ามาพูดคุย รายหนึ่งอายุถึง 94 ปี โดยกล่าวว่า ตนคือลูกของ ‘พลเรือตรี ทหาร ขำหิรัญ’ นายชัชชาติอุทาน ‘โอ้โห!’ พร้อมกล่าวว่า เป็นบุคคลในตำนาน ได้ยินชื่อมานานแล้ว นอกจากนี้ ยังระบุว่า น้องสาวของตนเป็นผู้ ‘ทำคลอด’ นายชัชชาติมากับมือ เมื่อวันที่ 24 พฤษภาคม พ.ศ. 2509 [20]

อนึ่ง ทายาทพลเรือตรีทหารยังมอบหนังสือ ‘ด้วยเกียรติและศักดิ์ศรี: พลเรือตรี ทหาร (ทองหล่อ) ขำหิรัญ’ เขียนโดย เฉลิมวงษ์ มากนวล และเฉลิม มากนวล หน้าปกเป็นภาพของพลเรือตรีทหารในวัยหนุ่ม ซึ่งมีอนุสาวรีย์ทหารนาวิกโยธิน ที่หน่วยบัญชาการนาวิกโยธิน ณ ค่ายกรมหลวงชุมพร อ.สัตหีบ จ.ชลบุรี เป็นภาพพื้นหลังคุณยายบอกว่า ‘อย่าเอาไปทิ้งนะ’ ผู้ว่าฯ รีบยืนยัน ไม่ทิ้งขว้างอย่างแน่นอน

 

 

หมายเหตุ

• คงอักขร การสะกด และรูปแบบการอ้างอิงตามต้นฉบับ

 

 

---