PRIDI Interview:  พยานประวัติศาสตร์: กรณีสวรรคตและผลกระทบต่อครอบครัว ชิต-ชูเชื้อ สิงหเสนี

 

 

"ประวัติศาสตร์ไม่ใช่แค่วิชาหรือทฤษฎี แต่มันคือความรู้สึกของคนจริง ๆ"

— คำให้การจากทายาทรุ่นหลานของครอบครัว ชิต-ชูเชื้อ  สิงหเสนี

 

เป็นเวลากว่า 79 ปีแล้วที่กรณีสวรรคตในพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร รัชกาลที่ 8 ได้อุบัติขึ้นในวันที่ 9 มิถุนายน 2489 ซึ่งความจริงยังไม่ได้ปรากฏกระจ่างชัดแต่อย่างใด หากแต่มีผู้ได้รับผลกระทบจากกรณีนี้อย่างกว้างขวาง ไปจนถึงการใช้เหตุการณ์นี้เพื่อวัตถุประสงค์ทางการเมือง ดังที่เห็นได้ชัดเจนคือการรัฐประหาร 8 พฤษจิกายน 2490 และการประหารชีวิตจำเลยในกรณีนี้ทั้ง 3 คือชิต สิงหเสนี บุศย์ ปัทมศริน และเฉลียว ปทุมรส ที่สุพจน์ ด่านตระกูลเรียกว่า “สามจำเลย...ผู้บริสุทธิ์”

เหตุการณ์ในคราวนั้นจึงสร้างบาดแผลกับครอบครัวผู้ประสบกับความอยุติธรรมอย่างลึกซึ้ง ในวาระนี้ กองบรรณาธิการสถาบันปรีดี พนมยงค์ จึงขอถ่ายทอดเรื่องราวจาก “พยานประวัติศาสตร์” ด้วยการพูดคุยกับทายาทรุ่นหลานของ คุณตาชิต คุณยายหนู ชูเชื้อ สิงหเสนี ได้แก่ สมานรัชฎ์ กาญจนะวณิชย์ และ วรรษธาร กิตติภิญโญ (ซึ่งต่อจากนี้จะใช้ชื่อว่าคุณอิ๋งและคุณอ้อม) ถึงเรื่องราวตั้งแต่ความเป็นมาของครอบครัว จุดพลิกผันจากกรณีสวรรคต เรื่องในบ้าน ความทรงจำ และเหตุการณ์ที่คนในครอบครัวได้รับจากกรณีนี้

 

 

 

ตระกูลสิงหเสนี: จากพราหมณ์ข้ามทะเลสู่ราชสำนักสยาม

“(สกุล) สิงหเสนีรับใช้พระราชบัลลังก์และแผ่นดินมาตั้งแต่พระเจ้าปราสาททอง เป็นพราหมณ์ที่เข้ามาจากอินเดียชื่อ “พราหมณ์ศิริวัฒนา” สมัยนั้นถ้าเป็นพรามณ์ข้ามทะเลมาก็ไม่สามารถกลับได้ หรือกลับไปก็จะกลายเป็นคนนอก (outcast) เพราะว่าพราหมณ์เขาห้ามข้ามมหาสมุทร หรือน้ำเค็ม”

คุณอิ๋งเริ่มเปิดฉากเล่าเรื่องราวทั้งหมดโดยเริ่มจากการไล่เรียงความเป็นมาของสายสกุลนายชิต

สายสกุล “สิงหเสนี” มีรากเหง้ามาจากพราหมณ์อินเดียชื่อ “ศิริวัฒนา” ซึ่งข้ามน้ำข้ามทะเลมาเข้าสู่ราชสำนักกรุงศรีอยุธยาสมัยพระเจ้าปราสาททอง ด้วยบทบาทพราหมณ์หลวงผู้ประกอบพระราชพิธี ก่อนที่ลูกหลานในหลายรุ่นต่อมาจะรับราชการในฝ่ายการทหารและการทูต มีบทบาทเคียงข้างพระมหากษัตริย์ในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของประวัติศาสตร์ไทย เช่น

เจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) แม่ทัพใหญ่ในสมัยรัชกาลที่ 3 ในสงครามปราบกบฏเจ้าอนุวงศ์ และมีบทบาทสำคัญในสงครามญวน-สยาม

 

 

พระยาอนุชิตชาญไชย (สาย สิงหเสนี) อดีตองคมนตรี รัฐมนตรี และสมุหพระตำรวจในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ผู้เป็นบิดาของ พระยาบุรีนวราษฐ์ (ชวน สิงหเสนี) และ นายชิต สิงหเสนี

 

 

พระยาบุรีนวราษฐ์ (ชวน สิงหเสนี) ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ อดีตอัครราชทูตประจำ อังกฤษ เนเธอร์แลนด์และเบลเยี่ยม และอดีตอัครราชทูตประจำสหรัฐอเมริกา ซึ่งสมรสกับคุณหญิงเนื่อง ผู้ให้การอุปการะครอบครัวของนายชิต สิงหเสนีในเวลาต่อมา

 

 

นอกจากนี้พระองค์หนึ่งซึ่งถือเป็นเขยของสกุลสิงหเสนีจากการสมรสกับ  หม่อมเสมอ บุตรีของพระยาบุรีวราษฐ์ กับ คุณหญิงเนื่อง คือ

พันโท หม่อมเจ้าศุภสวัสดิ์วงศ์สนิท สวัสดิวัตน (ท่านชิ้น) ข้าราชการทหารผู้ใกล้ชิดนายปรีดี พนมยงค์ มีบทบาทสำคัญในขบวนการเสรีไทย และเป็นหนึ่งในพยานร่วมยุคเหตุการณ์สวรรคต ร.8 ที่ได้รับการบันทึกอยู๋ในส่วนหนึ่งของ “จดหมายร้อยหน้า” 

 

 

ชิต สิงหเสนี: จากมหาดเล็กผู้จงรักภักดี สู่จำเลยกรณีสวรรคต

 

 

จากที่ได้เรียงคนสำคัญไปของสายสกุลสิงหเสนีไปแล้ว คุณอิ๋งได้ยังได้อธิบายถึงความเป็นมาของ “คุณตาชิต” ของเธอ โดยเธอเล่าว่า

“คุณตาชิต สิงหเสนี เป็นสายลูกเมียน้อยของคุณพ่อของยายดิฉัน พระยาบุรีนวราษฐ์ (ชวน สิงหเสนี) ซึ่งเป็นพี่ชายคนละแม่ของตาชิต”

ซึ่งคุณอิ๋งได้เน้นย้ำถึงการใช้คำว่า “เมียหลวง-เมียน้อย” ว่าไม่ควรไปเทียบกับเรื่องราวในละครน้ำเน่าเมียน้อยเมียหลวงทะเลาะกัน ซึ่งสังคมไทยเดิมจริง ๆ สายเมียหลวงต้องดูแลสายเมียน้อย แสดงถึงความเป็นสังคม “ผัวเดียวหลายเมีย”  (polygamy) และการอุปถัมภ์ในระบบเครือญาติในอดีตของไทย ซึ่งคุณอิ๋งอธิบายต่อว่าสายต่าง ๆ ของคนในสกุลสิงหเสนีในสาแหรกของเธอมีแบบแผนการรับราชการ ดังนี้

“สายเมียหลวงสิงหเสนีก็จะเป็นนักการทูตหรือทหาร เช่น กรมพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) เป็นต้น ได้รับใช้ราชบัลลังก์มาตลอด ส่วนสายเมียน้อยก็จะเป็นมหาดเล็ก เช่น คุณชิต สิงหเสนี เป็นต้น”

 

 

แต่สุดท้ายเส้นทางชีวิตของคุณตาชิต สิงหเสนี ก็ต้องสะดุดหยุดลง เมื่อเกิดกรณีสวรรคตในรัชกาลที่ 8 ขึ้น และเขาเองก็ตกเป็นหนึ่งในจำเลยอย่างไม่เป็นธรรมในกรณีนี้ ซึ่งภาระอันหนักอึ้งก็ถูกส่งต่อมาสู่ภรรยา และครอบครัว ดังที่คุณอิ๋งจะได้เล่าต่อไป

 

“ยายหนู” ชูเชื้อ สิงหเสนี ภรรยาหม้ายของนายชิต

 

 

"เราต้องทนอยู่กับความรู้สึกเหล่านี้มาตลอด แม้แต่ในโรงเรียน เรายังเห็นชื่อคุณตาชิตอยู่บนกระดานดำ แล้วตัวเราก็ชาไปหมด" คุณอิ๋งกล่าว เธอคือลูกหลานใกล้ชิดที่เติบโตมาในครอบครัวที่ถูกตีตรา ถูกสงสัย และถูกสังคมตัดสินจากคดีที่ไม่เคยได้รับความเป็นธรรมอย่างแท้จริง

กรณีสวรรคตของรัชกาลที่ 8 ถูกใช้ในทางการเมือง และทำลายครอบครัวหลายครอบครัว หนึ่งในนั้นคือครอบครัวของคุณชูเชื้อ สิงหเสนี ภรรยาของตาชิต หรือ "ยายหนู" ตามที่คุณอิ๋งเรียกด้วยความรัก ยายหนูต้องเลี้ยงดูลูกทั้ง 7 คนเพียงลำพัง ภายหลังสามีถูกประหารชีวิต

 

 

หลังเหตุการณ์ปี 2489 ญาติหลายคนไม่กล้ารับคุณชูเชื้อเข้าบ้าน คุณหญิงเนื่อง สิงหเสนี จึงรับเธอไว้และให้มาอยู่ที่บ้านสุขุมวิท ขณะที่หม่อมเสมอ สวัสดิวัตน ก็ให้คุณชูเชื้อทำงานเป็นเลขาฯ ส่วนตัว ทำให้เธอมีรายได้หล่อเลี้ยงครอบครัวคือลูก ๆ ทั้ง 7 คน คุณอิ๋งยังยังได้เล่าเรื่องราวของลูกสาวนายชิต สิงหเสนีคือ “พี่แมว” ที่ต้องทนกับความชอกช้ำกับบาดแผลในอดีตนี้

 

 

"วันเผาพี่แมว พี่คนโตที่ทำงานสถานทูต ยิงตัวตาย เพราะถูกตราหน้าว่าพ่อเป็นคนฆ่าในหลวง ….ยายหนูร้องไห้แทบกระโจนเข้ากองเพลิง ร้องไห้จนตัวสั่น กระแทกหน้าเข้ากับเชิงตะกอน" คุณสมานรัชฎ์เล่าถึงบาดแผลที่ไม่เคยสมานในครอบครัว

คุณวรรษธาร กิตติภิญโญ หรือ คุณอ้อม ผู้เป็นหลานตา-ยาย สายตรงก็ได้รับรู้ความเจ็บปวดนี้เช่นกัน โดยเธอเล่าความเป็นไปของครอบครัวเธอหลังการประหารชีวิต และอนาคตของการรื้อฟื้นคดีนี้ว่า

“คุณชูเชื้อ สิงหเสนี มีลูก 7 คน แต่งงานคนเดียว จากการไปเจอพ่อ เพราะว่าพ่อรับใช้ท่านชิ้น (พันโท หม่อมเจ้าศุภสวัสดิ์วงศ์สนิท สวัสดิวัตน) อยู่ที่สวนเสมา การรื้อฟื้นคดีดีกว่าไม่ได้ทำ ผลสุดท้ายออกมาอย่างไรแต่อย่างน้อยขอให้เราได้ทำ ตอนนี้มีรุ่นหลานแล้ว เราจะให้เขาอยู่กับประวัติศาสตร์อันนี้ต่อไปหรือ อย่างน้อยในอนาคตถ้าหลานเราได้รู้ว่า ป้าเขาได้เคยพยายามต่อสู้ในเรื่องนี้”

 

 

“เมื่อเกิดเรื่องกรณีสวรรคต รัชกาลที่ 8  คุณเชื้อไปหาญาติคนไหนเขาก็ไล่ จนได้คุณหญิงเนื่อง เมตตาให้มาอยู่ที่บ้านสุขุมวิท ถ้าไม่มีคุณหญิงเนื่องเราก็ไม่รู้จะไปอยู่ตรงไหน และหม่อมเสมอ ก็ให้คุณชูเชื้อทำงานกับท่าน เป็นเหมือนเลขาของหม่อมเสมอ จึงมีรายได้มาเลี้ยงดูลูก”

“(คุณชูเชื้อ) คงไม่อยากให้ลูกหลานมาฝังใจกับความรู้ที่เขารับไว้ ทุกวันนี้แม่ติดเตียงแต่เวลาบอกว่าวันนี้อ้อมมีคุยกับพี่กังวาฬ (พุทธิวนิช)  หรือพี่อิ๋ง เขาจะร้องไห้ ซึ่งเขาถูกเจาะคอไม่สามารถพูดได้ แต่เขารับรู้ทุกอย่างที่เวลาไปเล่าให้ฟัง”

 

 

“การใส่ความคุณชิต คุณชูเชื้อก็รู้สึก รวมถึงป้าหมอด ป้ามด หรือแม่ก็รู้สึกกันหมด แต่ว่าเราอยู่ในสถานะที่เราพูดได้เหรอ เราอะไรได้หรือ เมื่อ พ.ศ. 2521 จะเผาคุณตาชิต มีตำรวจสันติบาลเต็มวัดสามปลื้ม (วัดจักรวรรดิราชาวาสวรมหาวิหาร) ตอนนั้นยายหนูและพ่อ ไปเอาโลงออกมาจากโกดัง ซึ่งตอนนั้นมีแต่เสียงกระดูกอยู่ในโลง ก็จะเอามาสวดที่ศาลา สันติบาลตำรวจเต็มวัดไปหมดเลย วันเผาตำรวจก็เต็มวัดไปหมดเลย หรือจะแจกหนังสืออะไรสันติบาลก็เข้ามาดู”

 

 

ยายหนูก็คิดอยู่ว่าจะเผาหรือไม่เผาดี ถ้าไม่เผาแล้วจะเก็บไปเรื่อย ๆ เหรอ ก็(เผา)ให้จบไป”

คุณอ้อมเล่าประวัติศาสตร์ในบ้านด้วยน้ำเสียงสั่นเครือ

 

“พยานประวัติศาสตร์” กับการรื้อฟื้นคดีเพื่อความเป็นธรรม

ในช่วงท้ายคุณอิ๋งได้กล่าวถึงการมีหน้าที่เป็น “พยานประวัติศาสตร์” และการรื้อฟื้นคดีสวรรคตร่วมกับคุณกังวาฬ พุทธิวนิช ความว่า

 

 

“จุดเริ่มต้นมาจากตอนแรกที่ไปฟังเลคเชอร์ของคุณกังวาฬ ที่บ้านอาจารย์ท่านหนึ่งที่ฝั่งธนบุรี แล้วก็ตรงกับที่เราคิด เหมือนตอนที่คุยกับอาจารย์ศุขปรีดา พนมยงค์ พูดถึงการเป็นพยานประวัติศาสตร์ เรื่องทูตทหารเรือ กัปตันเดนนิส ที่พาอาจารย์ปรีดี พนมยงค์ลี้ภัยจากสถานทูตอังกฤษ เพราะฉะนั้น เราจึงล้อมรอบด้วยผู้ที่ยืนกรานต่อข้อเท็จจริง เช่น ท่านชิ้น แต่ท่านก็ถูกกล่าวหาสารพัด เป็น การเป็นพยานประวัติศาสตร์จะต้องรับผลกระทบเยอะ เพราะว่าผู้ที่เราต้องการจะเขียนประวัติศาสตร์คนเดียว”

 

 

ในส่วนนี้หากให้ขยายความเรื่องผลกระทบต่อนายปรีดี พนมยงค์ในการลี้ภัยการเมือง นายปรีดีได้เล่าเรื่องเหตุการณ์ที่เผชิญร่วมกับนาวาเอก สแตรทฟอร์ด เดนิส ความว่า

 

 

จึงทำให้เห็นว่า กรณีสวรรคตถูกทำให้เป็นเรื่องการเมือง และทำให้หลายคนพลอยได้รับผลกระทบอย่างไม่ยุติธรรมดังที่คุณอิ๋งยกตัวอย่างเพิ่มเติมว่า

“(จึง)จะต้องสร้างเรื่องให้สังคมเชื่อขึ้นมา หลักฐานที่เข้าใจง่ายอีกเรื่อง คือ ท่านชิ้นเป็นทูตสหประชาชาติของอาจารย์ปรีดีหลังสงคราม ตอนนั้นอยู่ที่ทะเลสาบ success ยังไม่มีตึกสหประชาชาติกลางนิวยอร์ก ประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อไปอ่านบันทึกท่านและดูจดหมายของท่านเขียนถึงภรรยาว่า เขาตื่นเต้นกันอย่างไร พูดถึงอาจารย์ปรีดีอย่างไร และเขาคุยกันอะไรบ้าง เป็นต้น ซึ่งสิ่งเหล่านี้เต็มไปด้วยความหวังและความตื่นเต้น กรณีสวรรคต รัชกาลที่ 8 ก่อนหน้านั้นไม่ได้เป็นประเด็น และไม่มีความสงสัยทั้งสิ้น เพียงแต่เป็นอุบัติเหตุกับเรื่องเศร้าที่เกิดขึ้น คุณชิตก็ก็บอกจะให้ฉันพูดยังไง ก็ไม่มีใครเข้าไปจริง ๆ จะให้โกหกหรืออย่างไร”

สุดท้ายคุณสมานรัชฎ์ย้ำว่า กรณีสวรรคตไม่ใช่แค่ประเด็นทางประวัติศาสตร์ แต่ยังเป็น “คำสาป” ที่ยังครอบงำสังคมไทยอยู่จนทุกวันนี้ "มันไม่ใช่แค่คุณตาชิต หรืออาจารย์ปรีดี แต่มันทำให้คนดี ๆ ที่เคยเป็นเสรีไทย ไม่กล้ากลับมาทำงานให้บ้านเมืองอีกเลย"

เธอกล่าวทิ้งท้ายด้วยความหนักแน่นว่า  “แล้วถ้าเรายังไม่พูดถึงความจริง หรือยังไม่แก้ไขคำสาป ก็จะไม่พ้นจากวังวนนี้”