ภาคผนวก: รวมเอกสารทางการทูต ตั้งแต่ปี 2486 (1943) ถึง 2488 (1945) ตอนที่ 3

 

วิเคราะห์และสรุปเอกสารทางการทูต (เมษายน - สิงหาคม 2488)

ช่วงระหว่างเดือน เมษายน ถึง สิงหาคม พ.ศ. 2488 เป็นระยะเวลาสำคัญที่ประเทศไทยต้องปรับเปลี่ยนยุทธศาสตร์ทางการทูตอย่างรวดเร็ว จากการเคยเป็นพันธมิตรกับญี่ปุ่นในสงครามโลกครั้งที่สอง มาสู่การสร้างสัมพันธไมตรีกับฝ่ายสัมพันธมิตรเมื่อสงครามสิ้นสุดลง เนื้อหาต่อไปนี้จะวิเคราะห์บริบททางประวัติศาสตร์ เอกสารทางการทูตสำคัญ ยุทธศาสตร์ของชาติมหาอำนาจ ตลอดจนสรุปผลลัพธ์และบทเรียนจากสถานการณ์ทางการทูตของไทยในช่วงเวลาดังกล่าว

บริบททางประวัติศาสตร์และสถานการณ์ทางการทูต

ในช่วงปลายสงครามโลกครั้งที่สอง (เมษายน–สิงหาคม 2488) ประเทศไทยอยู่ในสถานะที่ซับซ้อนทางการทูต ภายในประเทศ กระแสต่อต้านญี่ปุ่นก่อตัวขึ้นเมื่อสงครามยืดเยื้อ และไทยตกเป็นเป้าการทิ้งระเบิดของสัมพันธมิตรอย่างหนักในปี 2487-2488 ความไม่พอใจในตัวจอมพล ป. พิบูลสงครามเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง บรรดาผู้นำและประชาชนไทยจำนวนมากหันไปสนับสนุนนายปรีดี พนมยงค์ (ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในขณะนั้น) ซึ่งมีท่าทีต่อต้านญี่ปุ่นอย่างชัดเจน ผลคือรัฐบาลทหารของพิบูลสงครามล่มสลายในเดือนกรกฎาคม 2487 เปิดทางให้รัฐบาลพลเรือนภายใต้ นายควง อภัยวงศ์ ขึ้นบริหารประเทศ โดยมีผู้สำเร็จราชการฯ ปรีดี พนมยงค์ สนับสนุนอยู่เบื้องหลัง

รัฐบาลใหม่ได้ลดความร่วมมือกับญี่ปุ่นลงและเริ่มดำเนินนโยบายที่เอื้อต่อฝ่ายสัมพันธมิตรมากขึ้น เช่น ขบวนการเสรีไทย ซึ่งประกอบด้วยเครือข่ายใต้ดินในประเทศที่ปรีดีเป็นผู้นำ และกลุ่มอาสาสมัครไทยในต่างประเทศที่นำโดย เสนีย์ ปราโมช ได้ทำงานร่วมกับหน่วยข่าวกรองสัมพันธมิตรอย่างใกล้ชิด ขบวนการเสรีไทยให้ความช่วยเหลือด้านข่าวกรองและการก่อวินาศกรรมแก่ฝ่ายสัมพันธมิตร และถือเป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยให้ฝ่ายสัมพันธมิตรยึดครองพื้นที่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้กลับคืนมาได้เร็วขึ้น ภายในปีสุดท้ายของสงคราม รัฐบาลไทยโดยพฤตินัย ได้เปิดโอกาสให้เจ้าหน้าที่ของสัมพันธมิตรเข้ามาปฏิบัติการในไทยอย่างลับๆ แทบจะเสรี สะท้อนถึงท่าทีที่ไทยเริ่มเทน้ำหนักไปทางฝ่ายสัมพันธมิตรก่อนที่สงครามจะยุติลง

นโยบายของปรีดี พนมยงค์ และขบวนการเสรีไทย: นายปรีดีในฐานะผู้สำเร็จราชการฯ และผู้นำเสรีไทยในประเทศ ได้วางนโยบายสองแนวทางควบคู่กัน ได้แก่ แนวทางเปิดเผย คือรักษาความเป็นมิตรกับญี่ปุ่นตามจำเป็นเพื่อป้องกันไม่ให้ไทยตกเป็นสมรภูมิ และ แนวทางลับ คือสนับสนุนฝ่ายสัมพันธมิตรเต็มที่ผ่านขบวนการเสรีไทย เมื่อสงครามใกล้สิ้นสุด ปรีดีเตรียมการประกาศ “สันติภาพ” เพื่อเปลี่ยนสถานะของประเทศไทยทันทีที่ญี่ปุ่นยอมแพ้ นโยบายนี้มีเป้าหมายหลักเพื่อให้ไทย “เปลี่ยนข้าง” ได้ทันท่วงที ลดโอกาสที่ไทยจะถูกยึดครองหรือปกครองโดยกองทัพฝ่ายสัมพันธมิตรหลังสงคราม ความพยายามดังกล่าวได้รับการสนับสนุนจากสหรัฐฯ อย่างเงียบๆ โดยสหรัฐฯ เห็นว่าหากไทยสามารถลุกขึ้นต่อต้านญี่ปุ่นได้เองและเข้าข้างสัมพันธมิตร ไทยก็ควรได้รับสถานะ “ชาติที่ได้รับการปลดปล่อย” มากกว่าจะถูกถือว่าเป็นชาติผู้แพ้สงคราม นอกจากนี้ ขบวนการเสรีไทยยังดำเนินงานด้านการข่าวและการกู้ภัยนักบินฝ่ายสัมพันธมิตรที่ตกในไทย ทั้งยังเตรียมกำลังพลเพื่อช่วยรักษาความสงบเมื่อญี่ปุ่นยอมจำนน บทบาทของเสรีไทยและปรีดีในช่วงนี้จึงเป็นหัวใจในการพลิกสถานการณ์ทางการทูตของไทยให้กลับมาอยู่ฝ่ายโลกเสรีในที่สุด

หลังสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สอง สถานการณ์ของไทยได้รับการคลี่คลายไปในทิศทางที่ดีเกินกว่าที่อังกฤษเคยคาดคิดไว้ ส่วนหนึ่งเป็นเพราะผลของการดำเนินนโยบายของมหาอำนาจที่แตกต่างกันดังกล่าว สหรัฐอเมริกาในฐานะพันธมิตรผู้ทรงอิทธิพลยืนกรานให้ปฏิบัติต่อไทยอย่างผ่อนปรน ทำให้ไทยไม่ถูกปฏิบัติเสมือนประเทศฝ่ายอักษะอื่นๆ ที่แพ้สงคราม (เช่น เยอรมนีหรือญี่ปุ่น) ไทยไม่ต้องถูกยึดครองโดยกองกำลังต่างชาติหรือถูกปกครองโดยคณะกรรมการควบคุมใด ๆ ดังที่อังกฤษเคยเสนอไว้ ไทยสามารถจัดตั้งรัฐบาลของตนเองภายใต้การนำของบุคคลที่ฝ่ายสัมพันธมิตรยอมรับ (เช่น เสนีย์ ปราโมช ซึ่งกลับมารับตำแหน่งนายกรัฐมนตรีหลังสงคราม) และเริ่มฟื้นฟูความสัมพันธ์ระหว่างประเทศอย่างรวดเร็ว ในทางกลับกัน อังกฤษแม้จะยังยืนยันให้ไทยลงนามในสนธิสัญญาสันติภาพอย่างเป็นทางการ แต่เงื่อนไขที่อังกฤษสามารถกำหนดได้ก็ถูกทำให้ซอฟต์ลงอย่างมากด้วยแรงกดดันจากสหรัฐฯ อังกฤษเรียกร้องเพียงให้ไทยยอมคืนดินแดนที่ได้มาในช่วงสงคราม (เช่น พื้นที่รัฐฉานในพม่าและมลายาตอนเหนือ) และให้ไทยช่วยส่งข้าวจำนวนหนึ่งให้แก่รัฐมลายาที่ขาดแคลนอาหารภายหลังสงคราม เงื่อนไขต่างๆ เช่น การจำกัดกำลังทหารไทยหรือการเข้าควบคุมเศรษฐกิจไทยอย่างเข้มงวดตามที่บางฝ่ายในอังกฤษเคยหวัง กลับไม่เกิดขึ้นจริง นับเป็นความสำเร็จทางการทูตของไทยที่สามารถหลีกเลี่ยงการลงโทษที่รุนแรงเกินไป

สาระสำคัญของเอกสารทางการทูต

ช่วงใกล้สิ้นสุดสงคราม ความร่วมมือทางการทูตระหว่างขบวนการเสรีไทยกับสัมพันธมิตรยิ่งเข้มข้นขึ้น เอกสารของสหรัฐฯ ลงวันที่ 16 สิงหาคม 2488 (หนึ่งวันหลังญี่ปุ่นประกาศยอมจำนน) บันทึกการเข้าพบเจ้าหน้าที่กระทรวงต่างประเทศสหรัฐฯ ของ เสนีย์ ปราโมช (รัฐมนตรีไทยประจำกรุงวอชิงตันในขณะนั้น) เพื่อหารือท่าทีร่วมหลังสงคราม ในการพบปะดังกล่าว เสนีย์ได้แจ้งข่าวด่วนว่านายดิเรก ชัยนาม รัฐมนตรีต่างประเทศของไทย ได้ส่งโทรเลขลับจากกรุงเทพฯ มาแจ้งว่า รัฐบาลไทยได้ประกาศ “ลบล้าง” คำประกาศสงครามต่อสหรัฐฯ และอังกฤษ และ ขอ “บอกเลิก” สนธิสัญญาและความตกลงทั้งปวงที่ทำไว้กับญี่ปุ่นโดยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม ซึ่งล้วนเป็นข้อตกลงที่ส่งผลเสียต่อฝ่ายสัมพันธมิตร การประกาศดังกล่าวถือเป็นการพลิกกลับท่าทีของไทยอย่างเป็นทางการ เพื่อเตรียมเปลี่ยนฝ่ายทันทีที่สงครามยุติลง เสนีย์ได้แจ้งต่อทางสหรัฐฯ ด้วยว่า รัฐบาลไทยจะส่งบันทึกอย่างเป็นทางการไปยังตัวแทนของทุกประเทศฝ่ายสัมพันธมิตรที่เคยอยู่ในภาวะสงครามกับไทย เพื่อยืนยันการเปลี่ยนแปลงจุดยืนนี้ นอกจากนี้ ฝ่ายไทย (ผ่านทางขบวนการเสรีไทย) ยังเสนอความร่วมมือหลังสงคราม เช่น พร้อมจะระดมกำลังตำรวจและทหารไทยเข้าช่วยฝ่ายสัมพันธมิตรในการปลดอาวุธทหารญี่ปุ่นที่ยังคงอยู่ในไทยภายหลังการยอมจำนน ข้อเสนอนี้เป็นไปตามข้อตกลงล่วงหน้าระหว่างเสรีไทยกับฝ่ายสหรัฐฯ (โดยนายปรีดีได้รับสัญญาณสนับสนุนผ่านนายเสนีย์ตั้งแต่เดือนพฤษภาคม 2488 ว่าสหรัฐฯ จะออกแถลงการณ์รับรองสถานะไทยเมื่อถึงเวลาที่เหมาะสม) การดำเนินงานทางการทูตดังกล่าวแสดงถึงความพยายามของไทยที่จะวางตนให้อยู่ฝ่ายผู้ชนะสงครามในนาทีสุดท้าย เพื่อรักษาเอกราชและหลีกเลี่ยงการถูกยึดครองดังเช่นประเทศที่แพ้สงครามอื่นๆ

ข้อตกลงทางการเมืองและการทหารที่ไทยต้องเผชิญ: หลังสงคราม สัมพันธมิตรได้ยื่นเงื่อนไขหลายประการที่ไทยจำต้องยอมรับเพื่อฟื้นฟูความสัมพันธ์ทางการทูต เงื่อนไขสำคัญ ได้แก่ การเพิกถอนสิ่งที่ไทยได้มาระหว่างสงคราม ไม่ว่าจะเป็น ดินแดน หรือ สถานะทางการเมือง บรรดาพื้นที่ที่ไทยได้มาช่วงสงคราม (เช่น บางส่วนของมลายู พม่า และอินโดจีนฝรั่งเศสที่ญี่ปุ่นเคยยกให้ไทย) ต้องคืนให้แก่เจ้าของเดิมทั้งหมด นอกจากนี้อังกฤษยังเรียกร้องให้ไทย ชดใช้ค่าเสียหาย ที่เกิดกับผลประโยชน์ของชาติตนในไทยระหว่างสงคราม และดำเนินมาตรการลงโทษผู้ร่วมมือกับญี่ปุ่นบางรายด้วย ในการเจรจาลับระหว่างผู้แทนไทยกับฝ่ายอังกฤษ (เช่น การที่นายดิเรก ชัยนาม เดินทางไปพบเจ้าหน้าที่อังกฤษที่เกาะศรีลังกาเมื่อต้นปี 2488) ฝ่ายไทยได้แสดงความเต็มใจจะปฏิบัติตามข้อเรียกร้องดังกล่าวทุกประการ รวมถึงการคืนดินแดนที่ได้มาระหว่างสงครามและการชดใช้ค่าเสียหายแก่ทรัพย์สินของชาวอังกฤษ เพื่อพิสูจน์ความจริงใจของไทยในการแก้ไขสถานการณ์ให้ถูกต้อง การยอมรับเงื่อนไขหนักหน่วงเหล่านี้สะท้อนว่าฝ่ายผู้นำไทย (เช่น ปรีดี พนมยงค์และคณะเสรีไทย) ตระหนักดีว่าเป็นหนทางเดียวที่จะได้รับการยอมรับจากอังกฤษและมหาอำนาจอื่นๆ หลังสงคราม

นโยบายของสัมพันธมิตรต่อไทยหลังสงคราม: นโยบายร่วมของสัมพันธมิตรต่อไทยค่อย ๆ ปรากฏชัดขึ้นเมื่อสงครามใกล้สิ้นสุดและภายหลังญี่ปุ่นประกาศยอมแพ้ ในการประชุมผู้นำฝ่ายสัมพันธมิตร (เช่น ยัลตาและพ็อทส์ดัม) ประเด็นประเทศไทยเป็นหัวข้อหนึ่งที่สหรัฐฯ และอังกฤษต้องตกลงกัน ที่ประชุมพ็อทส์ดัมเดือนกรกฎาคม 2488 อังกฤษและสหรัฐฯ ได้หารือจนได้ฉันทามติขั้นต้น โดยยอมให้ อังกฤษเป็นผู้ดำเนินการทางการทหารในเอเชียอาคเนย์ รวมถึงรับการยอมจำนนของกองทัพญี่ปุ่นในไทย แต่ในทางการเมืองนั้นจะไม่ทำให้ไทยสูญเสียเอกราชโดยสิ้นเชิง สหรัฐฯ เองก็สนับสนุนให้ไทยจัดตั้งรัฐบาลที่มาจากขบวนการต่อต้านญี่ปุ่น ซึ่งสอดคล้องกับแนวทางของอังกฤษที่ได้ตระเตรียมไว้ตั้งแต่ปลายเดือนเมษายน 2488 ว่า อังกฤษจะยอมเจรจากับรัฐบาลไทยที่ “ปลดปล่อยตัวเองจากญี่ปุ่น” แล้วเท่านั้น  นโยบายนี้นำไปสู่การประสานงานระหว่างฝ่ายสัมพันธมิตรกับกลุ่มเสรีไทยอย่างใกล้ชิดยิ่งขึ้นในช่วงเดือนสุดท้ายของสงคราม และปูทางไปสู่ข้อตกลงในระยะเปลี่ยนผ่านหลังญี่ปุ่นแพ้สงคราม

การวิเคราะห์เชิงยุทธศาสตร์

สถานการณ์ทางการทูตของไทยในช่วงเวลาดังกล่าวต้องพิจารณาทั้งมุมมองของมหาอำนาจที่มีต่อไทยและยุทธศาสตร์ของไทยเองในการปรับตัวเข้าสู่ระเบียบโลกหลังสงคราม:

1. อังกฤษ: อังกฤษยังคงถือว่าไทยเป็นประเทศศัตรูที่ร่วมกับญี่ปุ่นโจมตีอาณานิคมของตน ดังนั้นแนวโน้มจุดยืนของอังกฤษในปี 2488 จึงแข็งกร้าวกว่าสหรัฐฯ โดยต้องการให้ไทยชดใช้กรรมที่เคยร่วมมือกับฝ่ายอักษะ อังกฤษบางส่วน (เช่น นายโจไซอะ ครอสบี รัฐมนตรีอังกฤษประจำกรุงเทพฯ) เคยเสนอไว้ตั้งแต่ปี 2486-2487 ว่าไทยควรได้รับการปกครองภายใต้ผู้ชนะสงครามในรูปแบบใดรูปแบบหนึ่งเพื่อลงโทษและป้องกันภัยในอนาคต แม้ข้อเสนอรุนแรงเช่นการให้ไทยตกอยู่ใต้ “ความดูแล” ของนานาชาติจะไม่ใช่มติอย่างเป็นทางการของรัฐบาลอังกฤษทั้งหมด แต่โดยรวมแล้วอังกฤษต้องการให้ไทย “ชดใช้” ไม่ทางใดก็ทางหนึ่งหลังสงคราม ทั้งในรูปดินแดน (เช่น คืนรัฐมลายูและดินแดนในพม่าให้แก่เจ้าของเดิม) และค่าปฏิกรรมสงคราม

2. สหรัฐอเมริกา: สหรัฐฯ มีท่าทีตรงข้ามกับอังกฤษในหลายด้าน เนื่องจากสหรัฐฯ มองบทบาทของขบวนการเสรีไทยและกระแสประชาชนไทยที่ต่อต้านญี่ปุ่นว่าเป็นประโยชน์ต่อฝ่ายสัมพันธมิตร จึงเลือกที่จะวางตัวแบบ “ให้อภัยและเดินหน้า” มากกว่าจะลงโทษไทยอย่างรุนแรง และเมื่อสงครามจบลง สหรัฐฯ ก็หลีกเลี่ยงการปฏิบัติต่อไทยในฐานะประเทศผู้แพ้สงคราม จุดยืนของสหรัฐฯ คือสนับสนุนให้ไทยกลับมาเป็นเอกราชเต็มที่โดยเร็ว ปราศจากการยึดครองของต่างชาติ ทั้งนี้ส่วนหนึ่งเพื่อขัดขวางไม่ให้อังกฤษใช้อิทธิพลแบบจักรวรรดินิยมในภูมิภาคต่อไป และเพื่อดึงไทยให้อยู่ในระบบโลกเสรีประชาธิปไตยที่สหรัฐฯ กำลังวางรากฐานหลังสงครามอยู่ สหรัฐฯ เล็งเห็นว่าไทยสามารถเป็นพันธมิตรที่มั่นคงในเอเชียอาคเนย์ และท่าทีแข็งกร้าวของอังกฤษต่อไทยอาจผลักไทยไปสู่อ้อมอกของขั้วอำนาจอื่นได้ ด้วยเหตุนี้ สหรัฐฯ จึงใช้อิทธิพลของตนหลังสงครามช่วยไทยให้ได้รับเงื่อนไขสันติภาพที่เบาที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้

3. จีนและชาติพันธมิตรอื่นๆ : จีน (รัฐบาลเจียงไคเช็ก) ในฐานะฝ่ายสัมพันธมิตรซึ่งเคยมีกรณีพิพาทกับไทยเรื่องอินโดจีนมาก่อนสงคราม มีความสนใจให้ไทยปลดระวางอิทธิพลญี่ปุ่นและร่วมสร้างเสถียรภาพในภูมิภาค จีนสนับสนุนการที่ไทยกลับมาเป็นเอกราช แต่ก็ต้องการให้ไทยยกเลิกนโยบายที่กระทบต่อจีน เช่น การยกเลิกมาตรการต่อต้านชาวจีนโพ้นทะเลในไทย (ซึ่งรัฐบาลจอมพล ป. เคยใช้) นอกจากนี้ ฝ่ายพันธมิตรยุโรปอื่นๆ อย่าง ฝรั่งเศส ซึ่งต้องการกอบกู้เอกราชในอินโดจีน ก็มีเงื่อนไขชัดเจนต่อไทยหลังสงคราม โดยฝรั่งเศสยืนกรานว่าไทยต้องคืนดินแดนในลาวและกัมพูชาที่ไทยได้ผนวกในช่วงสงครามกลับสู่สถานะก่อนสงคราม ฝรั่งเศสถึงกับขู่ว่าจะขัดขวางไทยในการเข้าร่วมสหประชาชาติหากเงื่อนไขนี้ไม่ถูกตอบสนอง ขณะที่ สหภาพโซเวียต แม้จะไม่มีบทบาทโดยตรงในเอเชียอาคเนย์ในช่วงสงคราม แต่หลังสงครามก็ใช้เวทีเจรจาสันติภาพเรียกร้องให้ไทย ยกเลิกกฎหมายต่อต้านคอมมิวนิสต์ เพื่อแสดงถึงการเปลี่ยนแปลงทัศนคติทางการเมืองหลังยุคที่ไทยเคยร่วมมือกับฝ่ายอักษะ โดยโซเวียตถือว่าเงื่อนไขนี้เป็นสัญลักษณ์การปรับตัวสู่ระเบียบโลกใหม่ที่มุ่งเน้นความร่วมมือระหว่างอุดมการณ์ต่างๆ

4. ยุทธศาสตร์ของไทย: ฝ่ายไทยภายใต้การนำของปรีดี พนมยงค์ และเครือข่ายเสรีไทยได้ดำเนินยุทธศาสตร์ที่ชาญฉลาดในการพลิกสถานการณ์ประเทศ “จากผู้แพ้ให้กลายเป็นผู้รอด” กล่าวคือ ไทยพยายามฉวยโอกาสจากความเห็นต่างระหว่างมหาอำนาจ (โดยเฉพาะสหรัฐฯ กับอังกฤษ) มาเล่นเกมถ่วงดุลให้ตนเองได้รับประโยชน์สูงสุด รัฐบาลไทยเลือกที่จะประกาศยอมรับข้อเรียกร้องบางประการของฝ่ายสัมพันธมิตร (เช่น การคืนดินแดนที่ได้มาในสงคราม และการชดใช้ค่าเสียหายบางส่วน) ล่วงหน้า เพื่อสร้างเครดิตและความเห็นใจจากฝ่ายสัมพันธมิตร นอกจากนี้ไทยยังจัดฉากเปลี่ยนขั้วทางการเมืองภายในประเทศทันทีที่ญี่ปุ่นแพ้สงคราม เช่น การให้นายควง อภัยวงศ์ ลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรีในปลายเดือนสิงหาคม 2488 ด้วยเหตุผลว่าภาพลักษณ์ของเขาใกล้ชิดญี่ปุ่นเกินไป และให้นายทวี บุญยเกตุ เป็นนายกฯ ชั่วคราว ก่อนเชิญ เสนีย์ ปราโมช กลับจากอเมริกามาดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี เพื่อเจรจาโดยตรงกับฝ่ายสัมพันธมิตร ยุทธศาสตร์นี้ทำให้ภาพลักษณ์ของไทยในสายตาผู้ชนะสงครามดีขึ้นว่าไทยมี “รัฐบาลประชาชน” ที่ไม่ได้ฝักใฝ่ญี่ปุ่นอยู่แล้ว
   
   ไทยยังชูบทบาทของขบวนการเสรีไทยว่าเป็นการร่วมมือกับฝ่ายสัมพันธมิตรภายในประเทศ ซึ่งช่วยลดแรงกดดันจากนานาชาติในการปฏิบัติต่อไทยเสมือนประเทศผู้แพ้สงคราม ในเชิงกฎหมาย ไทยอ้างว่าคำประกาศสงครามต่อฝ่ายสัมพันธมิตรในอดีตนั้น “ขัดรัฐธรรมนูญและเป็นโมฆะ” ทำให้ไทยไม่จำเป็นต้องลงนามในตราสารยอมแพ้อย่างเป็นทางการเช่นประเทศฝ่ายอักษะอื่นๆ และสามารถอ้างสถานะประเทศเอกราชต่อเนื่องได้ทันทีเมื่อสงครามสิ้นสุด

ความขัดแย้งเชิงอำนาจระหว่างอังกฤษและสหรัฐฯ: ดังที่กล่าวมา อังกฤษกับสหรัฐฯ มีเป้าหมายต่างกันในกรณีไทย อังกฤษซึ่งต้องการฟื้นฟูอิทธิพลในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้หลังสงคราม มีท่าทีแข็งกร้าวต่อไทยในช่วงแรก โดยหวังใช้ไทยเป็นตัวอย่างไม่ให้ชาติอื่นเอาเยี่ยงอย่างในการร่วมมือกับญี่ปุ่น อังกฤษเน้นหลักการว่าประเทศไทยในฐานะผู้ร่วมฝ่ายอักษะแพ้สงคราม ต้องยอมลงนามในความตกลงทางทหารเพื่อยอมจำนนต่อฝ่ายสัมพันธมิตร และอยู่ภายใต้การควบคุมของคณะกรรมาธิการฝ่ายสัมพันธมิตรระยะหนึ่ง แต่สหรัฐฯ ซึ่งมีแนวคิดต้านลัทธิล่าอาณานิคม กลับไม่ต้องการให้มาตรการต่อไทยรุนแรงจนเกินไป ความขัดแย้งนี้เห็นได้ชัดในการเจรจาระดับผู้นำ – ประธานาธิบดี แฟรงกลิน รูสเวลต์ (ก่อนเสียชีวิตเมษายน 2488) เคยพยายามเกลี้ยกล่อมนายกรัฐมนตรี วินสตัน เชอร์ชิล ของอังกฤษให้ผ่อนปรนต่อไทย ขณะที่ผู้นำสหรัฐฯ คนถัดมา (แฮร์รี ทรูแมน) ก็สนับสนุนแนวทางยอมรับประเทศไทยเข้าสู่ระบบระหว่างประเทศโดยเร็ว ทั้งนี้เพื่อต้านอิทธิพลของอังกฤษในภูมิภาคและเพื่อป้องปรามไม่ให้แนวคิด เช่น ของ “ครอสบี” (การลดทอนอำนาจไทยอย่างรุนแรง) ถูกนำมาใช้จริง สุดท้ายทั้งสองมหาอำนาจได้ประนีประนอมกันในระดับหนึ่ง: อังกฤษเป็นผู้นำในการรับมอบการยอมแพ้ของกองทัพญี่ปุ่นในไทยและจัดทำข้อตกลงสมบูรณ์แบบกับไทยในปีถัดมา ขณะที่สหรัฐฯ สนับสนุนการที่ไทยหลีกเลี่ยงสถานะ “ผู้แพ้สงคราม” อย่างเต็มที่ (เช่น การไม่ต้องลงนามในสนธิสัญญาสันติภาพหลายฝ่ายแบบที่ญี่ปุ่นหรือเยอรมนีต้องเผชิญ) ด้วยเหตุนี้ ไทยจึงสามารถรักษาเอกราชและสถานะอธิปไตยของตนไว้ได้ แม้จะต้องยอมทำตามเงื่อนไขบางอย่างของอังกฤษก็ตาม

บทบาทของจีนและขบวนการเสรีไทยในการกำหนดนโยบายทางการทูต: นอกจากอังกฤษและสหรัฐฯ แล้ว จีนก็เป็นอีกฝ่ายที่มีบทบาท ในช่วงเวลาดังกล่าว รัฐบาลจีนภายใต้การนำของจอมพลเจียง ไคเช็ก (จีนคณะชาติ) เป็นหนึ่งในฝ่ายสัมพันธมิตร ซึ่งตามสถานะแล้วจีนอยู่ในฐานะที่จะร่วมตัดสินอนาคตประเทศที่เคยร่วมมือกับญี่ปุ่น ในกรณีไทย รัฐบาลจีนมีท่าทีสนับสนุนการกลับคืนสู่เอกราชของไทยแต่ก็ระมัดระวังไม่ให้ไทยเป็นภัยต่อเสถียรภาพภูมิภาค ตัวอย่างเช่น เมื่อต้นปี 2488 กระทรวงการต่างประเทศอังกฤษเคยแจ้งเตือนไปยังรัฐบาลจีนให้ระวังการติดต่อกับผู้แทนไทยที่ลอบออกนอกประเทศ (จำกัด พลางกูร และสงวน ตุลารักษ์) เพราะอังกฤษเกรงว่าจะเกิดความสับสนในหมู่ฝ่ายสัมพันธมิตรต่อท่าทีที่ยังไม่แน่ชัดของไทย  อย่างไรก็ตาม จีนเองก็ยินดีที่เห็นไทยมีขบวนการเสรีไทยต่อต้านญี่ปุ่น และหลังสงครามจีนก็รีบสถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตกับรัฐบาลไทยชุดใหม่ทันที (รัฐบาลปรีดี พนมยงค์ และควง อภัยวงศ์) เพื่อยืนยันว่าไทยจะไม่หันไปสนับสนุนจีนฝ่ายคอมมิวนิสต์

ผลลัพธ์ของการทูตไทย: การดำเนินนโยบายต่างประเทศของไทยในช่วงปลายสงครามโลกครั้งที่สองบรรลุเป้าหมายสำคัญ นั่นคือ การรักษาเอกราชและอธิปไตยของประเทศ ท่ามกลางสภาวะที่ประเทศมหาอำนาจกำลังจัดระเบียบโลกใหม่ ไทยสามารถพลิกสถานการณ์จากการถูกมองว่าเป็นชาติผู้แพ้ มาเป็นหุ้นส่วนของฝ่ายชนะได้อย่างแยบยล นายปรีดี พนมยงค์ ในฐานะหัวหน้าเสรีไทยและผู้สำเร็จราชการฯ ได้ประกาศ “สันติภาพ” เมื่อวันที่ 16 สิงหาคม 2488 โดยให้ถือว่าการประกาศสงครามต่อสัมพันธมิตรของรัฐบาลเดิมเป็นโมฆะและไม่ผูกพันประชาชนชาวไทยอีกต่อไป การประกาศนี้เป็นการเคลื่อนไหวทางกฎหมายและการทูตที่ชาญฉลาด ซึ่งแม้จะมีเสียงวิจารณ์ภายในประเทศบ้าง แต่ก็ได้รับการสนับสนุนจากฝ่ายสัมพันธมิตร โดยเฉพาะผู้บัญชาการทหารสูงสุดฝ่ายสัมพันธมิตรในภูมิภาค (ลอร์ดหลุยส์ เมานต์แบตเตน) ที่แนะนำให้ไทยดำเนินการดังกล่าว  ผลคือประเทศไทยกลายเป็นประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่สามารถหลีกเลี่ยงการถูกยึดครองหลังสงคราม ต่างจากเพื่อนบ้านหลายประเทศ (เช่น อินโดนีเซีย เวียดนาม หรือพม่า) ที่ต้องเผชิญภาวะสงครามหรือตกอยู่ใต้การปกครองของเจ้าอาณานิคมเดิมในช่วงเปลี่ยนผ่าน

การเปลี่ยนผ่านจากพันธมิตรญี่ปุ่นสู่มิตรสัมพันธมิตร: สถานะของไทยในสายตานานาชาติระหว่างปี 2488 พลิกผันอย่างรวดเร็ว จากเดิมที่ไทยมีภาพลักษณ์เป็นประเทศที่ร่วมมือกับญี่ปุ่นในการรุกรานเพื่อนบ้านและประกาศสงครามต่อมหาอำนาจตะวันตก จนกลายเป็น ไทยสามารถฟื้นฟูชื่อเสียงตนเอง ผ่านบทบาทของขบวนการเสรีไทยที่ช่วยเหลือฝ่ายสัมพันธมิตร ทั้งในด้านข่าวกรอง การช่วยเชลยศึก และการเตรียมการกู้ชาติ การที่ไทยประกาศตนอยู่ฝ่ายสัมพันธมิตรทันทีที่สงครามยุติ ทำให้อังกฤษ สหรัฐฯ และจีน พร้อมใจกันเปิดรับไทยกลับเข้าสู่ประชาคมระหว่างประเทศโดยเร็ว

ปลายปี 2488 รัฐบาลอังกฤษและสหรัฐฯ ต่างสถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตกับไทยขึ้นใหม่ ขณะที่ไทยยอมลงนามใน ข้อตกลงยอมสงบศึกกับอังกฤษ อย่างเป็นทางการ (ต้นปี 2489) เพื่อยุติสถานะสงครามโดยสมบูรณ์ ภายในสองปีหลังสงคราม ไทยก็ได้เข้าเป็นสมาชิกองค์การสหประชาชาติ (ปี 2489) ซึ่งเท่ากับนานาชาติยอมรับไทยอย่างเต็มภาคภูมิอีกครั้ง ความสามารถของไทยในการปรับตัวทางการทูตนี้ ทำให้ไทยรอดพ้นจากการสูญเสียเอกราชหรือดินแดนถาวร (แม้จะต้องคืนดินแดนที่ได้มาช่วงสงครามก็ตาม) และยังสามารถรักษาความต่อเนื่องของสถาบันชาติไว้ได้ ไม่ว่าจะเป็นสถาบันพระมหากษัตริย์ที่ทรงเสด็จนิวัติพระนครในปี 2488 และ 2489 หรือระบบราชการต่างๆ ที่ยังดำเนินไปโดยไม่ถูกยุบเปลี่ยนโดยผู้ยึดครอง

บทเรียนสำคัญและข้อสังเกต

กรณีของไทยแสดงให้เห็นถึงความสำคัญของความยืดหยุ่นทางการทูตและเอกภาพภายในชาติ ในยามวิกฤต ประเทศไทยอาจสูญเสียเอกราชหรือถูกปฏิบัติเยี่ยงประเทศผู้แพ้สงคราม หากไม่มีขบวนการเสรีไทยที่วางเครือข่ายไว้กับฝ่ายสัมพันธมิตร และหากผู้นำไทยขณะนั้นไม่กล้าตัดสินใจเดินเกมการทูตที่เสี่ยงแต่ได้ผล เช่น การประกาศสันติภาพย้อนหลัง ขณะเดียวกัน บทบาทของมหาอำนาจต่าง ๆ ที่มีต่อไทยก็ชี้ให้เห็นว่า ประเทศเล็กสามารถอาศัยความขัดแย้งหรือดุลอำนาจระหว่างมหาอำนาจให้เป็นประโยชน์ได้ สุดท้ายนี้ สถานการณ์ดังกล่าวให้ข้อคิดว่า การรักษาประโยชน์แห่งชาติในเวทีระหว่างประเทศต้องอาศัยทั้งพลังภายในและสายสัมพันธ์ภายนอก ไทยในปี 2488 มีทั้งความกล้าของคนในชาติที่จะยืนหยัดเพื่ออิสรภาพ และมีมิตรต่างชาติที่พร้อมสนับสนุนในเวลาสำคัญ จึงสามารถก้าวผ่านจุดเปลี่ยนประวัติศาสตร์นั้นไปได้อย่างงดงาม และวางรากฐานสู่การฟื้นตัวหลังสงครามโลกครั้งที่สองอย่างรวดเร็วต่อไป

อย่างไรก็ดี การทูตของไทยช่วงปลายสงครามก็ยังต้องเผชิญอุปสรรค: เงื่อนไขและข้อเรียกร้องจากฝ่ายสัมพันธมิตร กลายเป็นภาระที่ไทยต้องแบกรับในช่วงหลังสงคราม โดยเฉพาะจากอังกฤษและฝรั่งเศส อังกฤษเรียกร้องให้ไทยส่งมอบข้าวสารจํานวนมาก (เริ่มต้นเสนอ 1.5 ล้านตัน) เพื่อช่วยเหลือประเทศที่ขาดแคลนอาหารหลังสงคราม แต่ในสายตาของประชาชนไทย การส่งข้าวจํานวนมหาศาลออกนอกประเทศท่ามกลางภาวะเศรษฐกิจฝืดเคืองหลังสงคราม ได้สร้างความไม่พอใจไม่น้อย (อ่านต่อในบทความ “การวิเทโศบายของไทยฯ”)

ฝรั่งเศสเองบังคับให้ไทยสละดินแดนที่ได้มาจากอินโดจีนฝรั่งเศสในสงครามคืนทั้งหมด ซึ่งคนไทยบางส่วนมองว่าเป็น “ดินแดนไทยเดิม” ที่ได้กลับคืนมาอย่างชอบธรรมในช่วงนั้น การต้องคืนดินแดนเหล่านี้ตามสัญญาสันติภาพก็ก่อความไม่พอใจในหมู่ประชาชนและกองทัพไทยเช่นกัน

นอกจากนี้ ความไม่ลงรอยภายในกลุ่มผู้นำพลเรือนหลังสงครามก็กลายเป็นจุดอ่อนสำคัญ ดังที่เห็นได้จากความขัดแย้งระหว่างปรีดีกับควงจนต้องเปลี่ยนตัวนายกรัฐมนตรี รัฐบาลเสนีย์ ซึ่งนำประเทศช่วงเจรจาสันติภาพ สามารถอยู่ในอำนาจได้เพียงไม่นานหลังลงนามสัญญาสันติภาพกับอังกฤษในเดือนมกราคม 2489 ก็เผชิญกระแสวิพากษ์วิจารณ์อย่างหนักเรื่องปัญหาเงินเฟ้อ การขาดแคลน และความไม่พอใจที่ต้องสูญเสียดินแดนและทรัพยากร ส่งผลให้ปรีดีต้องเชิญควงกลับมาเป็นนายกฯ ชั่วคราว และสุดท้ายปรีดีเองขึ้นดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีในเดือนมีนาคม 2489 เพื่อควบคุมสถานการณ์ แต่ความแตกแยกของฝ่ายพลเรือนทำให้ภาพลักษณ์รัฐบาลอ่อนแอลง และเปิดช่องให้กองทัพที่สูญเสียอำนาจไปหลังสงครามเริ่มฟื้นอิทธิพลขึ้นมาอีกครั้งในเวลาต่อมา

 

แหล่งอ้างอิง: กนต์ธีร์ ศุภมงคล. การวิเทโศบายของไทย ระหว่างปีพุทธศักราช 2483 ถึง 2495 (กรุงเทพฯ: ศูนย์ศึกษาการต่างประเทศ, 2566), หน้า 199–316. เป็นต้น. (รวมทั้งเอกสารทางการทูตของสหรัฐฯ และอังกฤษที่เกี่ยวข้อง)

 

รวมเอกสารทางการทูต (เมษายน - สิงหาคม 2488)

 

 

๘๙๒.๐๑/๔-๒๔๕

สถานทูตอังกฤษถึงกระทรวงการต่างประเทศ[1]

(วอชิงตัน) ๕ เมษายน ๑๙๔๕

โน้ตสำหรับการติดต่อด้วยวาจากับ มร. บัลแลนไทน์ : ก่อนที่จะสามารถตอบโน้ตของกระทรวงการต่างประเทศ ลงวันที่ ๑๕ มีนาคม ๑๙๔๕ เป็นทางการได้ จะต้องปรึกษารัฐบาลประเทศในเครือจักรภพเสียก่อน และจะต้องได้รับการอนุมัติของคณะรัฐมนตรีเป็นประการสุดท้าย สิ่งนี้อาจกินเวลาระยะหนึ่ง ในขณะเดียวกัน กระทรวงการต่างประเทศ (อังกฤษ) มีปฏิกิริยาขั้นต้นดังต่อไปนี้

๑.เป็นที่กระจ่างชัดว่า วัตถุประสงค์ที่แน่แท้ของรัฐบาลสหรัฐและของรัฐบาลอังกฤษจะเหมือนกันเป็นส่วนใหญ่ อย่างไรก็ตามหวังว่ากระทรวงการต่างประเทศจะเข้าใจฐานะของเราในระหว่างช่วงเวลาที่ผ่านมา และตระหนักว่า ปัญหาของประเทศสยามเป็นปัญหาซึ่งเกี่ยวข้องกับเราโดยตรงมากกว่าและใกล้ชิดกว่าสหรัฐประเทศไทยอยู่ติดกับพม่าและมลายู และได้ทำสงครามกับเราทั้ง ๆ ที่มีสนธิสัญญาไม่รุกรานกัน และได้ยอมรับดินแดนของอังกฤษโดยอาศัยมือของญี่ปุ่น ทั้งนี้นอกเหนือไปจากการทำให้เราเสียหาย ดังนั้นเราจึงต้องพิจารณาการเข้าไปติดต่อของเราอย่างระมัดระวัง ขณะนี้เรายังกล่าวไม่ได้ว่าการตกลงกับญี่ปุ่น (สยาม) จะออกมาในรูปใด แต่แน่นอนว่าสภาวะต่าง ๆ ที่สยามก่อขึ้นต้องมีการเปลี่ยนแปลงอย่างใหญ่หลวง (radically altered) เสียก่อน ก่อนที่จะมีการฟื้นฟูสัมพันธ์ฉันมิตรเก่าแก่ของเราดังเดิมอีก เราหวังว่ารัฐบาลสหรัฐจะไม่เข้าใจผิดในการสงวนที่ท่านี้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งจะต้องไม่เข้าใจว่า เราไม่รับฟังข้อเสนอเมื่อเร็ว ๆ นี้ ของผู้สำเร็จฯ อย่างจริงจัง ในทางตรงกันข้ามเรากำลังดำเนินการตามข้อสันนิษฐานที่ว่า ความปรารถนาของรู้ธที่จะร่วมมือกับฝ่ายสัมพันธมิตรเป็นการจริงใจอย่างไม่ต้องสงสัย

๒. อย่างไรก็ดี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศยังคงรู้สึกว่ามีสาระแตกต่างกันบางประการในการทาบทามของคนไทยในวอชิงตันและที่โอมาร์ (Omar) ได้กล่าวไว้ ณ แคนดี ที่เห็นได้ก็คือข้อเสนอของคณะทูตซึ่งเดินทางไปวอชิงตันเพื่อ การจัดตั้ง “รัฐบาลไทยอิสระชั่วคราว” หรืออย่างน้อยที่สุด “คณะกรรมการไทย อิสระ” เพื่อเป็นสัญลักษณ์ที่ยอมรับของขบวนการต่อต้าน (ญี่ปุ่น) นั้น รู้ธมิได้เสนอหรือแนะไว้ในข้อเสนอของเขา

ข้อเสนอเหล่านี้ยังเป็นที่สงสัยว่าจะมีความเหมาะสมและถูกต้องทางปฏิบัติหรือไม่ในขณะนี้

โดยทั่ว ๆ ไปประสบการณ์ของเราในด้าน “ขบวนการอิสระ” ไม่ได้สนับสนุน เราให้คาดหวังว่าจะได้ผลประโยชน์ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในกรณีเช่นของสยาม ซึ่งมีบุคคลที่มีอิทธิพลเพียงสองสามคนอยู่นอกประเทศ เพื่อจัดตั้งนิวเคลียสของขบวนการอิสระ บางทีอาจมีความยากลำบากเพิ่มขึ้น โดยที่การจัดตั้งรัฐบาลชั่วคราวหรือคณะกรรมการปลดปล่อย (Liberation committee) นอกประเทศสยามอาจจะไปเพิ่มความยากลำบากของขบวนการต่อต้านในประเทศ และก่อให้เกิดปฏิกิริยาที่รุนแรงของญี่ปุ่น

นอกจากนี้ โดยที่ได้มีการติดต่อโดยตรงกับ “รู้ธ” แล้ว จึงเป็นการดีและถูกต้องกว่าในทางปฏิบัติ ที่จะยังคงติดต่อกับเขา (รู้ธ) ผ่านทางลับ (secret channels) ที่มีอยู่ ดีกว่าที่จะไปติดต่อผ่านตัวกลางเหล่านี้

๓. ด้วยเหตุนี้ เนื่องจากเราได้ให้ข้อสรุปแก่รู้ธแล้วถึงการดำเนินงานขั้นต่าง ๆ ที่เราคาดหวังจะให้ประเทศสยามปฏิบัติเพื่อจะได้ฟื้นฟูสัมพันธภาพเก่าแก่กันใหม่อีก รัฐมนตรีต่างประเทศจึงขอแนะนำว่า วิธีการที่ให้ความหวังที่สุดที่จะกระตุ้นการร่วมมือของสยามกับฝ่ายสัมพันธมิตรก็คือพัฒนาการติดต่อโดยตรงนี้จนกระทั่งถึงวาระสุกงอมพอสำหรับการจัดตั้งรัฐบาลชั่วคราวในส่วนหนึ่งของดินแดนสยามที่ได้รับการปลดปล่อยซึ่งรู้ธจะพิจารณาตัดสินเอง

 

 

๘๙๒.๐๑/๔-๙๔๕

บันทึกการสนทนา โดย

The Director of the Office of Far Eastern Affairs

(มร. บัลแลนไทน์)

(วอชิงตัน) ๙ เมษายน ๑๙๔๕

ผู้ร่วมสนทนา ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช อัครราชทูตไทย

 มร. สุนีย์ เทพรักษา

 มร. บัลแลนไทน์ FE

 มร. แลนดัน

ทูตไทยและ มร. สุนีย์ เทพรักษาได้รับคําเชิญให้มาพบเนื่องจาก มร. เทพรักษา จะออกเดินทางจากวอชิงตันไปกรุงเทพฯ และเขาอาจปรารถนาที่จะได้คำแนะนำของเราในเรื่องซึ่งเขาอาจพูดให้ได้ประโยชน์และเหมาะสมกับผู้สำเร็จฯ ไทย เกี่ยว กับการสนทนาของเรากับอังกฤษในเรื่องของประเทศไทย หรือเกี่ยวกับสถานการณ์แง่อื่น ๆ

เราได้ให้มร. เทพรักษาและทูตไทยอ่านสำเนาฉบับหนึ่งของต้นฉบับของโน้ต ของเราข้างล่างนี้ วิจารณ์โน้ตที่ เซอร์ ยอร์ช แซนซอมได้วิจารณ์โน้ต ลงวันที่ ๑๖ (๑๕) มีนาคม ของเรา ซึ่งเราได้แนะถึงความปรารถนาที่จะสนับสนุนความคิดของการจัดตั้งคณะกรรมการปลดแอกชาติไทยในต่างประเทศ (Free Thai Liberation) โน้ตนั้นมีข้อความดังต่อไปนี้

๑.อังกฤษถือว่าวัตถุประสงค์ขั้นสุดท้ายของรัฐบาลสหรัฐและรัฐบาลอังกฤษส่วนใหญ่เหมือนกัน

๒. อังกฤษกำลังดำเนินการตามข้อสันนิษฐานที่ว่า ความปรารถนาของรู้ธที่จะร่วมกับฝ่ายสัมพันธมิตรเป็นการจริงใจอย่างปราศจากข้อสงสัย

๓.อังกฤษรู้สึกว่าเป็นการดีกว่าที่จะพัฒนาการติดต่อโดยตรงกับผู้สำเร็จฯ จนกระทั่งถึงเวลาถูกต้องสำหรับการจัดตั้งรัฐบาลชั่วคราวในส่วนหนึ่งของดินแดนไทยที่ได้รับการปลดปล่อยตามที่ผู้สำเร็จฯ ไตร่ตรองไว้

มร. เทพรักษาได้จดโน้ตไว้และคืนต้นฉบับ เราได้บอกเขาว่าที่ได้กล่าวมาแล้วเป็นความหมายอย่างแท้จริง แต่ไม่จำต้องแทนคำพูดที่แท้จริงที่ เซอร์ ยอร์ช ได้กล่าวไว้ และได้กล่าวว่าเราได้รับอนุญาตจากเซอร์ ยอร์ช ให้ถ่ายทอดสิ่งที่เขาได้กล่าวไว้แก่คนไทย เราได้กล่าวว่า ในการถ่ายทอดสิ่งนี้เราไม่สามารถจะรับผิดชอบใด ๆ เกี่ยวกับความผูกพัน (Commitments) ของอังกฤษได้

หลังจากได้ตั้งปัญหาจํานวนหนึ่งใน ๓ ประเด็นข้างต้นแล้ว ทูตไทยได้กล่าวว่า เขาถือว่า ๒ ประเด็นแรกจะเป็นสิ่งที่ให้กำลังใจแก่ผู้สำเร็จฯ และมร. เทพรักษาควรจะรู้สึกว่าการเดินทางของเขาสมควรอย่างยิ่ง (ไม่เสียเที่ยว) ทูตไทยยังได้แสดงความซาบซึ้งในความช่วยเหลือของกระทรวง

เราได้กล่าวว่า แม้ว่า มร. เทพรักษาจะได้จากไปแล้ว เราก็ยังหวังจะทำการสนทนาต่อไปอีกกับอังกฤษและกับฝ่ายไทย

 

 

๗๔๐.๐๐๑๑

บันทึกจัดเตรียมขึ้น ณ กระทรวงการต่างประเทศ

(วอชิงตัน) ๒๘ พฤษภาคม ๑๙๔๕

รายงานข่าวสำหรับรัฐมนตรีการต่างประเทศข้างล่างนี้ กระทรวงการต่างประเทศได้รับจากรู้ธในวันที่ ๒๑ พฤษภาคม ๑๙๔๕

“ขบวนการต่อต้านฝ่ายไทยได้ยึดมั่นอยู่กับคำแนะนำของผู้แทนอเมริกันอยู่ตลอดเวลาในการที่จะไม่กระทำการก่อนเวลาในปฏิบัติการทุก ๆ ประการเพื่อต่อต้านข้าศึก แต่ในระยะเวลานี้ข้าพเจ้าเชื่อว่า ความอยากสู้รบของญี่ปุ่นจะถูกทำให้ลดน้อยลงหากขบวนการต่อต้านจะไม่อยู่ในลักษณะปกปิดอีกต่อไป ญี่ปุ่นจะถูกบังคับให้ยอมแพ้ต่อสัมพันธมิตรอย่างปราศจากเงื่อนไขเร็วเข้าเพราะความกลัวของการสิ้นสุดของวงศ์ไพบูลย์

อย่างไรก็ดี เราได้รับคำแนะนำมาว่า ขบวนการต่อต้านควรพยายามยับยั้งความพยายามทุกทางของญี่ปุ่นในการที่จะได้รับความช่วยเหลือจากประเทศไทยเราได้ดำเนินการตามแนวนี้อย่างใกล้ชิดที่สุดเท่าที่จะทำได้ แต่ท่านก็ตระหนักดีว่าญี่ปุ่นกำลังสงสัยมากขึ้นทุกขณะ เมื่อไม่นานมานี้รัฐบาลไทยไม่ยอมต่อการเรียกร้องของญี่ปุ่นสำหรับเครดิตเพิ่มเติมจำนวน ๑๐๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท รัฐบาลชุดปัจจุบันนี้ได้แจ้งให้ข้าพเจ้าทราบว่าจะไม่อยู่ในตำแหน่ง ถ้าญี่ปุ่นยังคงยืนกรานในเรื่องนี้ ในกรณีดังกล่าวนี้ก็จะต้องมีการจัดตั้งรัฐบาลใหม่ และรัฐบาลใหม่นี้ก็จะต้องมีปฏิกิริยาต่อญี่ปุ่นโดยออกคำสั่งว่าหนี้สินและข้อตกลงทั้งหมดที่รัฐบาล พิบูลทำสัญญาไว้กับญี่ปุ่นเป็นโมฆะ ทั้งนี้ รวมทั้งสนธิสัญญาในการรวมรัฐ ๔ รัฐในมลายูและชานสเตทไว้ในดินแดนของไทย และการประกาศสงครามกับอังกฤษและสหรัฐและพื้นฐานสัมพันธภาพระหว่างประเทศทั้งสองกับประเทศไทย จะต้อง (จำต้อง) มีขึ้นดังเช่นที่ได้เป็นมาแล้วก่อนเพิร์ล ฮาร์เบอร์ ก่อนที่จะดำเนินการต่อไปกับแผนการนี้ ข้าพเจ้าต้องการที่จะให้ท่านได้รับทราบถึงสถานการณ์ปัจจุบันถึงแม้ว่าข้าพเจ้าจะแน่ใจว่า สหรัฐมีความปรารถนาดีเกี่ยวกับเอกราชของประเทศไทย และมีความรู้สึกอย่างลึกซึ้งในตัวคนไทย ข้าพเจ้าก็ยังเชื่อมั่นว่า ในวันที่เราเริ่มต้นปฏิบัติการของเรา ถ้าสหรัฐจะได้ประกาศนับถือเอกราชของประเทศไทยและกล่าวว่า สหรัฐถือว่าประเทศไทยเป็นสมาชิกของสหประชาชาติไม่ใช่ศัตรูก็จะเป็นการให้กำลังใจอย่างยิ่งใหญ่แก่ประชาชนชาวไทยซึ่งเตรียมพร้อมที่จะเสียสละข้าพเจ้าได้แนะนำผู้บัญชาการทหารสูงสุด SEAC ในเรื่องทั้งหมดนี้แล้ว”

คำตอบข้างล่างนี้ถูกส่งไปในวันที่ ๒๘ พฤษภาคม ๑๙๔๕[2]

“ขอขอบคุณอย่างสุดซึ้งในสารที่ท่านได้ส่งให้รัฐมนตรี เราเข้าใจความปรารถนาของท่าน ที่จะให้ประเทศไทยเข้าต่อต้านศัตรูอย่างแข็งขันที่สุดเท่าที่จะทำได้ อย่างไรก็ตาม เราเชื่อว่าท่านคงจะตระหนักว่าการต่อต้านทั้งหมดต่อศัตรูร่วมของเราจะต้องประสานกันกับแผนยุทธศาสตร์ทั้งหมดต่อญี่ปุ่น และจะไม่เป็นการดีหากประเทศไทยจะเริ่มต้นปฏิบัติการอย่างเปิดเผยก่อนเวลาอันไม่ร่วมกับแผนการของ SAC SEA และก่อนที่จะได้รับความมั่นใจโดยมีเหตุผลว่าจะประสบความสำเร็จ ฉะนั้น เราจึงหวังว่าท่านจะดำเนินความพยายามของท่านต่อไปเพื่อกีดกันปฏิบัติการอย่างเปิดเผยก่อนเวลาขอขบวนการต่อต้านการกระทำใด ๆ ที่จะทำให้ญี่ปุ่นยึดครองรัฐบาลไทย เราเชื่อมั่นว่าท่านจะให้เราและอังกฤษรับทราบอย่างเต็มที่หากพัฒนาการใด ๆ จะบังเกิดขึ้นโดยที่ท่านได้ใช้ความพยายามกีดกันไว้อย่างมากแล้ว”

“ความปรารถนาอย่างจริงใจของท่านและประชาชนชาวไทยในการที่จะปฏิเสธการประกาศสงครามและข้อตกลงต่าง ๆ ของพิบูลเราเข้าใจและซาบซึ้งเป็นอย่างยิ่ง แต่เรายังไม่กระจ่างว่าทำไมรัฐบาลชุดปัจจุบันจะต้องลาออกในขณะนี้ หรืออะไรเป็นสาเหตุบังคับให้รัฐบาลต่อมาจะต้องดำเนินการปฏิเสธเช่นนั้นเป็นการกระทำขั้นแรก ความจริงน่าจะเป็นว่าขบวนการต่อต้านจะสามารถบรรลุวัตถุประสงค์ได้อย่างมีสมรรถภาพเมื่อขบวนการนี้โผล่ออกมาจากที่ซ่อนโดยประสานกันจู่โจมสะเบียง การติดต่อ กองทัพ อุปกรณ์ โดยที่ข้าศึกมิได้คาดหมายจับตัวนายทหาร เจ้าหน้าที่ของฝ่ายศัตรู ยึดเอกสารและกุญแจสำคัญต่าง ๆ หลังจากนี้ การปฏิเสธทางการเมืองและการจัดตัวเข้าร่วมกับฝ่ายสัมพันธมิตรก็จะตามมาได้

เราให้ความสำคัญอย่างยิ่งใหญ่ต่อการมีรัฐบาลไทยที่มีสมรรถภาพถูกต้องตามรัฐธรรมนูญอยู่ในผืนดินไทยเพื่อร่วมทำงานกับฝ่ายสัมพันธมิตร เราหวังว่าจะได้มีการจัดเตรียมทุกประการที่เป็นไปได้เพื่อคาดหวังการยึดหรือการกระจัดกระจายบุคคลผู้นิยมชมชอบฝ่ายสัมพันธมิตรออกไปเพื่อว่ารัฐบาลเช่นว่าจะสามารถปฏิบัติการได้อย่างรวดเร็วในอาณาเขตที่ไม่มีญี่ปุ่น และจะสามารถนำปฏิบัติการทางการทหารของไทยประสานกับปฏิบัติการของทหารสัมพันธมิตร และสามารถที่จะจัดตั้งรัฐบาลพลเรือนที่มีสมรรถภาพเมื่อดินแดนได้รับการปลดปล่อย

สหรัฐไม่สามารถจะประกาศว่า ประเทศใดเป็นสมาชิกของสหประชาชาติได้แต่เพียงข้างเดียว แต่ก็ยินดีที่จะกล่าวอย่างเปิดเผยเมื่อถึงเวลาเหมาะสมถึงการนับถือความเป็นเอกราชของประเทศไทย และว่าสหรัฐไม่เคยถือว่าประเทศไทยเป็นศัตรูเลย เราคาดหวังวันเวลาที่จะมาถึงเมื่อประเทศเราทั้งสองจะสามารถประกาศอย่างเปิดเผยและเหมาะสมในกรณีร่วมกันต่อต้านข้าศึกของเรา”

กรู

แทนรัฐมนตรีว่าการต่างประเทศ

 

 

๗๔๐.๐๐๑๑ P.W./๖-๘๔๕

บันทึกของ

The Acting Director of the Office of Far Eastern Affairs

(มร. ล็อคฮาร์ท)

ถึงปลัดกระทรวงการต่างประเทศ

(มร. กรู)

(วอชิงตัน) ๘ มิถุนายน ๑๙๔๕

สารส่งถึงท่านที่ได้แนบมาด้วยมาจาก “รู้ธ” ในประเทศไทยเพิ่งได้รับสารนี้เป็นการตอบสารของท่านถึง “รู้ธ” ลงวันที่ ๒๘ พฤษภาคม ๑๙๔๕

สารทั้งหมดเป็นที่น่าพอใจ ควรสังเกตว่า “รู้ธ” ได้ยืนยันความตั้งใจของเขาที่จะทำทุกสิ่งในอำนาจของเขาให้คล้องจองกับความประสงค์ของฝ่ายสัมพันธมิตร และจะให้รัฐบาลนี้และรัฐบาลอังกฤษได้รับทราบพัฒนาการต่าง ๆ เขาอธิบายความ จำเป็นในการเปลี่ยนรัฐบาลว่าเป็นขบวนการตามรัฐธรรมนูญ และการกระทำทางการเมืองซึ่งคิดขึ้น เพื่อช่วยการเปลี่ยนฐานะของรัฐบาลจากการให้ความร่วมมือกับญี่ปุ่นอันประจักษ์ชัด ไปเป็นการต่อต้านญี่ปุ่นอย่างเปิดเผย และว่าการเปลี่ยนแปลงเช่นวาจะเกิดเป็นผลตามมาจากการแตกหักระหว่างญี่ปุ่นและคนไทย และจะต้องใช้มาตรการที่จำเป็นอย่างระมัดระวังเพื่อให้มั่นใจได้ว่าจะมีรัฐบาลที่สนับสนุนฝ่ายสัมพันธมิตรอยู่ในดินแดนไทยหากและเมื่อการปะทะกับญี่ปุ่นได้บังเกิดมีขึ้น

คงจำกันได้ว่า (อ้างถึงบันทึกของ FE ส่งถึงท่าน วันที่ ๓๑ พฤษภาคม ๑๙๔๕ เรื่องปฏิกิริยาของอังกฤษต่อสารที่แล้วมาของ “รู้ธ” “รู้ธ” ได้แจ้งให้อังกฤษทราบถึงความตั้งใจของรัฐบาลไทยที่จะให้ญี่ปุ่นยืมเงิน ๕๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท และฝ่ายไทยเชื่อว่าจำนวนเงินให้ยืมนี้ซึ่งเป็นจำนวน ๕๐% ของจำนวนเงินที่ญี่ปุ่นขอร้องจะทำให้ญี่ปุ่นพอใจไปได้อย่างน้อยที่สุดในระยะหนึ่ง

ความหมายที่แน่นอนของประโยคก่อนประโยคสุดท้ายของสารไม่ชัดแจ้งอาจเนื่องมาจากคลื่นรบกวนและการละข้อความ อย่างไรก็ดี โดยนัยแห่งสารของ “รู้ธ” ที่ส่งไปให้เมานท์แบทเตนและโดยการพิจารณาส่วนที่เหลืออยู่ของสารที่แนบมาด้วย ก็เชื่อว่าไม่มีความจำเป็นที่จะต้องพยายามเข้าใจความหมายประโยคนี้

แฟรงค์ พี ล็อคฮาร์ท

 

 

๘๙๒.๐๑/๖-๒๕๔๕

บันทึกการสนทนา : ผู้บันทึก

The Chief of the Division of Southeast Asian Affairs

(มร. ม็อฟแฟต)[3]

(วอชิงตัน) ๒๕ มิถุนายน ๑๙๔๕

ผู้ร่วมสนทนา มร. เจ แบลโฟร์[4] สถานทูตอังกฤษ

            มร. บัลแลนไทน์ FE

            มร. ม็อฟแฟต SEA

มร. แบลโฟร์ได้ขอนัดพบตามที่เราขอร้อง มร. บัลแลนไทน์ได้อธิบายว่าสหรัฐกระตือรือร้นที่จะให้รัฐบาลอังกฤษมีความเห็นแบบเดียวกันในเรื่องที่เกี่ยวกับประเทศไทย และกล่าวว่าเรารู้สึกซาบซึ้งในคำวิจารณ์เมื่อเร็ว ๆ นี้ของ มร. แบลโฟร์ ที่ให้ไว้แก่ มร. กรู[5] ว่า เขาหวังว่ารัฐบาลทั้งสองจะได้ร่วมประสานงานกันอย่างใกล้ชิด เขากล่าวว่า เราได้พิจารณาความคิดเห็นของรัฐบาลทั้งสองแล้ว และได้ใส่ความเห็นนี้ไว้ในบันทึกช่วยความทรงจำ เป็นหัวข้อ ๖ หัวข้อ อันยังไม่เป็นที่เข้าใจกันอย่างถ่องแท้ เขาคิดว่าการวิเคราะห์นี้จะให้ประโยชน์ได้มาก และเนื่องมาจากเงื่อนไขต่าง ๆ เขาจึงรู้สึกว่าการพิจารณาหัวข้อทั้งหกนี้ตามสภาพโดยทั่ว ๆ ไป จะเป็นสิ่งที่รีบด่วน

(ต่อไปเป็นการปรึกษาหารือเกี่ยวกับเงินตราที่จะใช้ในประเทศไทย)

 

 

๘๙๒.๐๑/๖-๒๕๑๕

กระทรวงการต่างประเทศถึงสถานทูตอังกฤษ

บันทึกช่วยความทรงจํา

(วอชิงตัน) ๒๕ มิถุนายน ๑๙๔๕

รัฐบาลสหรัฐเชื่อว่านโยบายพื้นฐานและวัตถุประสงค์ของรัฐบาลอังกฤษและสหรัฐเกี่ยวกับประเทศไทยมีสาระสําคัญตรงกัน ทั้งสองรัฐบาลพอใจที่จะได้เห็นการกู้อิสรภาพ เอกราช และอธิปไตยกลับสู่ประเทศไทย ทั้งสองรัฐบาลเห็นพ้องกันว่าประเทศไทยจะต้องคืนดินแดนที่ได้จากมลายู พม่า และอินโดจีน รัฐบาลแต่ละรัฐบาลไม่มีความปรารถนาดินแดนในประเทศไทย รัฐบาลทั้งสองประเทศมีความเชื่อมั่นในความปรารถนาที่จริงใจของรู้ธในการนำประเทศไทยเข้าร่วมกับสัมพันธมิตร ขับไล่ญี่ปุ่นออกจากประเทศไทย และช่วยในการทำให้ญี่ปุ่นจำนนในขั้นสุดท้าย และทั้งสองรัฐบาลเห็นพ้องร่วมกันว่าจะเป็นการไม่ฉลาดที่จะรับรองรัฐบาลพลัดถิ่นไทยในสภาวะของปัจจุบันนี้

อย่างไรก็ตาม ยังมีเรื่องอีกหลายเรื่องซึ่งการปรึกษาหารือกันต่อไปอีก เป็นสิ่งที่ต้องการเพื่อยืนยันความเข้าใจร่วมกัน โดยเหตุที่พัฒนาการทางทหารในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เมื่อเร็ว ๆ นี้ และพัฒนาทางการเมืองในไทยได้พัฒนาไปมาก การปรึกษาหารือดังกล่าวนี้จึงถือว่าเป็นการรีบด่วน เรื่องเหล่านี้ได้แก่

๑. การจัดเตรียมการนานาชาติเกี่ยวกับประเทศไทยภายหลังสงคราม

จดหมายติดต่อของ มร. อีเด็น ลงวันที่ ๔ กันยายน และ ๒๒ พฤศจิกายน ๑๙๔๔ ได้อ้างถึงการจัดการด้านนานาชาติหลังสงครามซึ่งประเทศไทยควรเห็นพ้องด้วย รัฐบาลนี้เชื่อว่าเมื่อถึงเวลาที่เหมาะสม ประเทศไทยควรจะได้รับอนุญาตให้เข้าร่วมองค์การสหประชาชาติด้วยคำมั่นสัญญาที่จะเข้าร่วม และให้ความร่วมมือในการจัดการระดับนานาชาติในทุกเรื่องที่เกี่ยวเนื่องอย่างเต็มที่ในฐานะชาติที่มีอธิปไตย รัฐบาลนี้เชื่อว่าการนำเอาการยอมรับการจัดการดังกล่าวมาเป็นเงื่อนไขหนึ่งในการคืนเอกราชและอธิปไตยให้ประเทศไทยจะไม่ใช่สิ่งที่ต้องการ

๒. การจัดการเพื่อความปลอดภัย

ในจดหมายติดต่อของเขา ลงวันที่ ๒๒ พฤศจิกายน ๑๙๔๔ มร. อีเด็น ได้แนะนำว่า ผู้เชี่ยวชาญทางการทหารของสหรัฐและบริเตนใหญ่ควรให้คำแนะนำว่าในสภาวะหลังสงครามจะต้องการให้มีการจัดการเพื่อความปลอดภัยใด ๆ ในบริเวณคอคอดกระหรือไม่ รัฐบาลนี้เห็นด้วยว่าการพิจารณาร่วมกันเป็นสิ่งที่ต้องการอย่างยิ่ง และเชื่อว่าคำแนะนำควรขยายกว้างออกไป เพื่อเป็นที่เข้าใจว่าการจัดการทั้งหมดเพื่อความปลอดภัยของประเทศไทย จะเป็นเรื่องสำหรับการปรึกษาหารือและการเห็นพ้องร่วมกันระหว่างรัฐบาลอังกฤษและรัฐบาลอเมริกัน และทั้งรัฐบาล อังกฤษและรัฐบาลอเมริกันจะไม่แสวงหาฐานทัพหรือดำเนินการเพื่อความปลอดภัยอื่นใดในประเทศไทยโดยมิได้ปรึกษาหารือและได้รับการเห็นชอบจากรัฐบาลอีกฝ่ายหนึ่งเสียก่อน รัฐบาลสหรัฐพร้อมที่จะฟังความเห็นจากรัฐบาลอังกฤษในความเข้าใจกันดังกล่าวนี้

ในขณะที่ (เรา) ได้ถือว่าความเข้าใจในระหว่างอังกฤษและอเมริกันดังกล่าวจะเป็นสิ่งที่ต้องการอย่างยิ่ง เราก็ยังเชื่อว่าเพื่อจะให้มั่นใจในเสถียรภาพของดินแดนดังกล่าวในอนาคตและเพื่อจะรวมการจัดการเพื่อความปลอดภัยทั้งหมดเข้าไว้ในกรอบของความปลอดภัยนานาชาติ จะเป็นการได้ประโยชน์ หากฝรั่งเศสและจีนจะได้มีส่วนร่วมในการทำความเข้าใจดังกล่าว เรายินดีที่จะได้รับฟังความเห็นของรัฐบาลอังกฤษในเรื่องการเชื้อเชิญฝรั่งเศสและจีนให้มาร่วมทำความเข้าใจกันดังกล่าวมาแล้ว

๓.การจัดการด้านการค้า

รัฐบาลสหรัฐคาดหวังว่าจะจัดการให้สนธิสัญญาการค้าที่มีอยู่แต่เดิมกับประเทศไทย (โดยไม่คำนึงถึงการปรับปรุงแก้ไขในตอนหลัง) ได้ดำเนินไปอย่างเดิมอีกโดยเร็วที่สุดเท่าที่จะเป็นได้ในทางปฏิบัติ ซึ่งจะให้สิทธิทางเศรษฐกิจและอภิสิทธิ์แก่ชนชาติอเมริกัน รัฐบาลนี้หวังว่ารัฐบาลไทยจะปฏิบัติต่อชนชาติของประเทศ สหประชาชาติอื่น ๆ ตามพื้นฐานที่ไม่กีดกันเช่นเดียวกันนี้ และหวังว่าสัมปทานหรือภิสิทธิ์อื่นใด ซึ่งประเทศไทยจะให้ได้ย่อมจะให้กับทุก ๆ ชาติเท่าเทียมกัน รัฐบาลนี้ยินดีต้อนรับการยืนยันของรัฐบาลอังกฤษว่านโยบายเศรษฐกิจและการค้าเกี่ยวกับประเทศไทยจะกลมกลืนกับหลักการเหล่านี้ ซึ่งวางไว้เพื่อยืนยันการเป็นเอกราชทางเศรษฐกิจของประเทศไทย ในขณะเดียวกันจะป้องกันชนชาติของสหประชาชาติทั้งหมด โดยให้ความมั่นใจว่า เขาทั้งหลายจะมีโอกาสทางเศรษฐกิจและการค้าเท่าเทียมกันอย่างยุติธรรม

๔. พรมแดนไทยอินโดจีน

รัฐบาลสหรัฐถือว่าการโอนดินแดนอินโดจีนบางแห่งไปอยู่ในดินแดนไทยในปี ค.ศ. ๑๙๔๑ เป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้อง ทั้งนี้โดยไม่คำนึงถึงการปรับพรมแดนหรือการโอนย้ายดินแดนซึ่งจะมีขึ้นโดยผ่านวิธีการเพื่อสันติภาพอย่างมีระเบียบในอนาคต คนไทยเชื่อว่าการอ้างสิทธิในดินแดนเหล่านี้เป็นสิทธิทั้งทางประวัติศาสตร์และทางกฎหมาย เป็นที่หวั่นใจว่าหากไม่ได้มีการให้ความมั่นใจแก่คนทั้งหลายว่าเขา(คนไทย) ย่อมมีโอกาสตั้งแต่เริ่มแรกที่จะเสนอข้ออ้างเหล่านี้โดยวิธีการสันติแล้วก็อาจจะมีแรงต่อต้าน (ที่มีผู้เห็นด้วยอย่างมาก) ต่อการที่จะคืนดินแดนเหล่านี้ให้กับอินโดจีนไป และความไม่ลงรอยกันซึ่งมีอยู่แล้ว ณ พรมแดนก่อนสงครามก็จะเลวยิ่งขึ้น รัฐบาลนี้เชื่อว่า ถึงแม้ว่ารัฐบาลไทยจะเห็นด้วยกับการยอมรับเขตแดนของไทยนับตั้งแต่เดือนมกราคม ๑๙๔๑ โดยไม่คำนึงถึงการปรับเขตแดนและการโอนดินแดนตามข้อตกลงทางสันติภาพในตอนต่อมา ก็ยังจะต้องมีการตกลงระหว่างฝรั่งเศสและไทยว่า ประเทศทั้งสองจะจัดเตรียมเพื่อการปรับดินแดนไทย-อินโดจีนอย่างรวดเร็วและยุติธรรมเพื่อหลีกเลี่ยงการไม่ลงรอยกันและความไม่สงบ รัฐบาลนี้ยินดีรับฟังความเห็นของรัฐบาลอังกฤษเพื่อการปฏิบัติร่วมกันระหว่างสหรัฐ อังกฤษ และรัฐบาลจีน เร่งและสนับสนุนการปรับดินแดนโดยรวดเร็วตามได้กล่าวมาแล้ว

๕. ฐานะของรัฐบาลไทยในอนาคต

สหรัฐเลิกรับรองรัฐบาลในกรุงเทพฯ หลังจาก (ประเทศไทย) ได้ประกาศสงครามในเดือนมกราคม ๑๙๔๒ และถือว่าประเทศไทยเป็นประเทศที่ถูกศัตรูยึดครอง และรัฐบาลอยู่ภายใต้การครอบครองของฝ่ายศัตรู อย่างไรก็ดีสหรัฐยังคงรับรองทูตไทยในวอชิงตันว่าเป็น “อัครราชทูตของประเทศไทย” เมื่อสภาพต่าง ๆ ซึ่งนำไปสู่การไม่รับรองรัฐบาลได้หมดไปแล้ว ย่อมเป็นนโยบายของสหรัฐที่จะให้การรับรองรัฐบาลไทยอย่างรวดเร็วและเริ่มต้นสัมพันธภาพทางการทูตกันใหม่อีกสภาพและเงื่อนไขเหล่านี้จะสมบูรณ์ก็ต่อเมื่อรัฐบาลไทยที่ถูกต้องตามกฎหมายในดินแดนไทยได้ปฏิเสธการประกาศสงครามของรัฐบาล (พิบูล) ชุดก่อน (รู้ธได้ปฏิเสธว่าการประกาศสงครามไม่ถูกต้องตามกฎหมาย) ปฏิเสธไม่ยอมรับข้อตกลงและสนธิสัญญาต่าง ๆ ที่ทำไว้กับญี่ปุ่น และรัฐบาลประกาศสงครามกับญี่ปุ่นและเริ่มการต่อต้านญี่ปุ่นอย่างเปิดเผย รัฐบาลนี้หวังว่ารัฐบาลอังกฤษคงจะเต็มใจรับการกระทำร่วมกันดังกล่าวนี้

รัฐบาลสหรัฐปรารถนาที่ได้เห็นการปฏิบัติแบบเดียวกันของรัฐบาลจีนและรัฐบาลฝรั่งเศส แต่ยังไม่เสนอการทาบทามกับรัฐบาลเหล่านั้นจนกว่าจะได้ทราบความคิดเห็นของรัฐบาลอังกฤษ ซึ่งรัฐบาลสหรัฐหวังว่าจะได้ทำการทาบทามดังกล่าวร่วมกัน

โดยนัยแห่งข้อเสนอการรับรองรัฐบาลไทยดังได้กล่าวแล้ว รัฐบาลนี้ใคร่แสดงความปรารถนาอย่างยิ่งยวดว่า เมื่อคนไทยได้ปฏิบัติตามเงื่อนไขที่ได้วางไว้ทั้งหมดแล้ว ภาวะสงครามระหว่างบริเตนใหญ่และประเทศไทยก็จะสิ้นสุดอย่างเป็นทางการโดยเร็วที่สุด รัฐบาลนี้หวังอย่างยิ่งว่า การตกลงการสิ้นสุดสภาวะสงครามจะไม่ขัดแย้งกับความเห็น ผลประโยชน์ และนโยบายของสหรัฐต่อประเทศไทย แต่จะมีส่วนต่อการปฏิบัติที่เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของอังกฤษ อเมริกาในตะวันออกไกล เนื่องจากความโอนเอียงทางยุทธศาสตร์ของกองทัพฝ่ายสัมพันธมิตร ในการสงครามกับญี่ปุ่น ย่อมเห็นได้ชัดว่ากองทัพที่เข้าสู่เมืองไทยจะเป็นกองทัพอังกฤษอย่างไรก็ดี กองทัพอังกฤษก็จะอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของสัมพันธมิตร ซึ่งสหรัฐเป็นส่วนหนึ่งภายใต้สภาวะดังกล่าว อาจเกิดความยุ่งยากแก่รัฐบาลทั้งสองประเทศ เนื่องมาจากความจริงที่ว่า บริเตนใหญ่ยังอยู่ในภาวะของสงครามกับประเทศไทย ในขณะที่สหรัฐถือว่า ประเทศไทยเป็นประเทศที่จะต้องถูกปลดปล่อยจากฝ่ายศัตรู และรัฐบาลที่ถูกต้องตามกฎหมายจะได้การรับรองเมื่อเงื่อนไขต่าง ๆ ที่เป็นสาเหตุให้เกิดการไม่รับรองของรัฐบาลได้ถูกปลดเปลื้องให้หมดไปดังได้ระบุไว้แล้ว

๖. การบริหารและการควบคุมกิจการพลเรือน (Civil Affairs Administrative and Control)

โดยที่ไม่มีกำลังทหารอเมริกันอยู่ในประเทศไทย รัฐบาลนี้จึงถือว่าไม่มีความต้องการที่จะเข้ามีส่วนร่วมในการปกครองหรือการบังคับบัญชาด้านพลเรือนใด ๆ อย่างไรก็ตาม เนื่องมาจากนโยบายทางการเมืองต่อประเทศไทยและการที่สมรภูมิเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อยู่ภายใต้การบังคับบัญชาร่วมกันของสัมพันธมิตรสหรัฐจึงรู้สึกหนักใจในเรื่องสัมพันธ์ ซึ่งกองทหารที่เข้าประเทศไทย ภายใต้กองบัญชาการดังกล่าวที่จะมีต่อรัฐบาลไทยและในลักษณะและขอบเขตของมาตรการควบคุมใด ๆ ที่จะนำมาใช้ เราจะขอบคุณอย่างยิ่งถ้ารัฐบาลอังกฤษจะหารือการจัดการและมาตรการต่าง ๆ ที่ได้คิดไว้กับรัฐบาลนี้ เพื่อความเข้าใจและเห็นพ้องร่วมกันในหลักการซึ่งจะตามมา

 

 

 

๗๔๐.๐๐๑๑ PW/5-1545 : โทรเลข

รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ

(มร. เบิร์น)

ถึงเอกอัครราชทูตในสหราชอาณาจักร

(มร. ไวแนนท์)

(วอชิงตัน) ๑๕ สิงหาคม ๑๙๔๕ ๑๕.๐๐ น.

๖๙๒๒ สถานทูตอังกฤษได้รายงานทางเรา[6] ว่า

(ก) กระทรวงการต่างประเทศอังกฤษได้ให้อำนาจเมานท์แบทเตน[7] เป็นการส่วนตัวที่จะแนะนำรู้ธให้ทำการประกาศโดยเร็วที่สุดภายหลังการจำนนขั้นสุดท้ายของญี่ปุ่นว่า การประกาศสงครามของไทยกับบริเตนใหญ่และสหรัฐอเมริกา และมาตรการทั้งหมดที่เกิดเนื่องมาจากสิ่งนี้อันมีผลให้เกิดการเสียหายแก่ฝ่ายสัมพันธมิตรเป็นโมฆะ และประกาศเลิกล้มการเป็นพันธมิตรและข้อตกลงทั้งหมดที่ได้ทำไว้กับญี่ปุ่น ยอมให้ประเทศไทยและกองทัพทั้งหมดปฏิบัติการอยู่กับฝ่ายสัมพันธมิตรและให้ประกาศว่า เขา (รู้ธ) พร้อมจะส่งผู้แทนไปแคนดีทันทีเพื่อติดต่อกับฝ่ายสัมพันธมิตร อังกฤษได้แนะนำว่าการประกาศอาจจะแถลงด้วยว่า รู้ธได้แจ้งแก่รัฐบาลอังกฤษและอเมริกาตั้งแต่เริ่มแรก ๆ แล้วว่า ขบวนการต่อต้านญี่ปุ่นปรารถนาจะดำเนินการอย่างเปิดเผยต่อฝ่ายญี่ปุ่น แต่ได้งดเว้นการกระทําดังกล่าวเนื่องมาจากคำขอร้องอย่างรีบด่วนของสัมพันธมิตรเพื่อเหตุผลของปฏิบัติการสงคราม

(ข) กระทรวงการต่างประเทศควรจะแจ้งเมานท์แบทเตนด้วยว่า ถ้ารู้ธได้ปฏิบัติการตามความคิดริเริ่มที่ได้แนะนำไว้และจากการที่ขบวนการเสรีไทยได้ปฏิบัติงานสนับสนุนเป็นอย่างดี และฝ่ายสัมพันธมิตรได้ขอร้องไว้เมื่อเดือนพฤษภาคมที่แล้ว อังกฤษก็ยอมผ่อนปรนเลิกการเร่งเร้าให้ (ไทย) ดำเนินการยอมแพ้โดยปราศจาก เงื่อนไขแยกออกเป็นเรื่องต่างหาก ซึ่งภายใต้สถานการณ์ที่เป็นอยู่จะถือได้ว่าเป็นเรื่องปกติ และอังกฤษจะวางนโยบายให้กลมกลืนกับความพร้อมของคนไทยที่จะชดใช้สำหรับในอดีตและการให้ความร่วมมือในอนาคต

(ค) ถ้ารู้ธทำตามคำแนะนำและส่งผู้แทนไปแคนดี อังกฤษก็เสนอว่าจะติดต่อกับกระทรวงก่อนการเริ่มต้นการเจรจาเกี่ยวกับข้อความตกลงซึ่งคนทั้งหลายพร้อมที่จะเลิกสถานะสงคราม

เบิร์น

 

 

๘๙๒.๐๑/๘-๑๖๔๕ : โทรเลข

รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ

(มร. เบิร์น)

ถึงเอกอัครราชทูตในสหราชอาณาจักร

(มร. ไวแนนท์)

(วอชิงตัน) ๑๖ สิงหาคม ๑๙๔๕ ๑๓.๐๐ น.

๖๙๓๒ กระทรวงได้รับรายงานจากรู้ธผ่านรายงานข่าว โอ.เอส.เอส.[8] ว่าเขาได้ให้อำนาจทูตไทยในวอชิงตันที่จะเริ่มการเจรจาอย่างเป็นทางการกับบริเตนใหญ่โดยผ่านทางสถานทูตอังกฤษในวอชิงตัน และให้ (ทูตไทย) เดินทางกลับกรุงเทพฯ หลังจากนั้นเพื่อเป็นนายกรัฐมนตรีเป็นการชั่วคราว ทูตไทยได้แจ้งให้สถานทูตอังกฤษทราบถึงสิ่งที่ได้กล่าวมาแล้ว และสถานทูตอังกฤษได้ส่งโทรเลขไปถึง Fon Off เพื่อรับคำสั่ง เขา (ทูตไทย) ยังได้แจ้งให้สถานทูตทราบว่า ได้ส่งข่าวไปยังรู้ธว่าเขาจะยอมรับตำแหน่งนายกรัฐมนตรีชั่วคราวเพื่อประโยชน์ของชาติไทย แต่ได้แสดงความหวังว่า เขาจะได้รับการปลดเปลื้องจากตำแหน่งอย่างรวดเร็วเมื่อช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อได้สิ้นสุดลงแล้ว ทูตไทยได้รับการอธิบายให้เข้าใจถึงประเด็นของคำแนะนำ (Deptel 6922, ๑๕ สิงหาคม ๑๙๔๕) ซึ่งเมานท์แบทเตน[9] ได้รับอํานาจให้ส่งต่อให้รู้ธ

เบิร์น

 

 

๗๔๐.๐๐๑๑๙ PW/8-1845

บันทึกของ The Director of the Office of Far Eastern Affairs

(มร. บัลแลนไทน์)

ถึงรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการต่างประเทศ

(มร. ดันน์)[10]

(วอชิงตัน) ๑๘ สิงหาคม ๑๙๔๕

อังกฤษได้แนะนำผู้สําเร็จฯ ไทยว่า เขาควรจะประกาศว่าการประกาศสงครามเป็นโมฆะ ปฏิเสธสัญญาทั้งหมดที่ทำไว้กับญี่ปุ่น ยกเลิกกฎหมายทั้งหมดที่เป็นการเสียหายแก่ฝ่ายสัมพันธมิตร ให้ประเทศของเขาและกองทัพบกทุกเหล่าอยู่กับฝ่ายสัมพันธมิตร ประกาศยินยอมชดใช้ความเสียหายที่ประเทศไทยก่อให้เกิดกับฝ่ายสัมพันธมิตร และส่งผู้แทนไปแคนดีเพื่อติดต่อกับสัมพันธมิตร

ประเทศไทยได้ดำเนินการในสาระทั้งหมดนี้ นอกจากการส่งผู้แทนไปยังแคนดี ผู้สำเร็จฯ ได้ให้อำนาจทูตไทยในกรุงวอชิงตันที่จะเจรจากับฝ่ายสัมพันธมิตร อย่างไรก็ดี เป็นที่กระจ่างชัดว่า ผู้สำเร็จฯ จะต้องส่งผู้แทนคนหนึ่งไปแคนดีเพื่อเจรจาในเรื่องการทหาร และจัดการเกี่ยวกับเรื่องนี้

มร. บิชอป ได้แจ้งกระทรวงว่า ได้เกิดความสับสนขึ้นเพราะคำแนะนำซึ่งส่งไปให้รู้ธแสดงนัยว่า ผู้แทนของผู้สำเร็จฯ ควรจะปรึกษาหารือระยะยาวทางการเมือง ณ แคนดีด้วย มร. บิชอปได้ชี้ว่า บรรยากาศ ณ แคนดีจะเป็นอุปสรรคต่อคนไทย และที่สำคัญกว่านี้ก็คือ แคนดีเป็นที่ทำการใหญ่ของกองบัญชาการสัมพันธมิตรจะเป็นการลำบากใจผู้แทนของกองบัญชาการนั้น ๆ ที่จะเจรจานโยบายการเมืองระยะยาวกับชาวไทย แม้ว่าจะเป็นการเหมาะสมทุกประการที่จะหารือปัญหาทางการทหารทั้งหมดและปัญหาเฉพาะหน้า

ถ้าท่านเห็นชอบด้วย ก็ขอแนะนำว่า ให้เจ้าหน้าที่ผู้หนึ่งของกระทรวงปรึกษา สถานการณ์นี้กับเจ้าหน้าที่ของสถานทูตอังกฤษ แนะนำด้วยวาจาว่า ปัญหาทาง ทหารเฉพาะหน้า และสัมพันธ์เฉพาะเรื่องกับรัฐบาลไทยจะต้องได้รับการพิจารณา โดย The South East Asia Command และจะเป็นการไม่เหมาะสมสำหรับทางเรา หากกองบัญชาการนี้จะทำการหารือทางการเมืองระยะยาว (เช่นการสิ้นสุดของ สภาวะสงคราม) ระหว่างรัฐบาลอังกฤษและประเทศไทย หรือการหารือใด ๆ ที่จะให้สีสันแก่ความเห็น ซึ่งกองบัญชาการดังกล่าวมีส่วนเกี่ยวเนื่องอยู่ด้วย และขอให้แนะนำด้วยว่า เราได้รับทราบว่าผู้สำเร็จฯ รู้สึกสับสนในจุดนี้ด้วย เหตุที่เขา (ผู้สำเร็จฯ) ได้ให้อำนาจทูตไทยในกรุงวอชิงตันไปแล้ว ในการที่จะเริ่มต้นการเจรจาเป็นทางการกับรัฐบาลประเทศสัมพันธมิตร และจะเป็นการได้ประโยชน์หากรัฐบาลอังกฤษจะแนะนำผู้สำเร็จฯ ว่า เขาควรจะส่งผู้แทนคนหนึ่งไปแคนดีทันทีเพื่อปรึกษาปัญหาทางการทหาร และจัดการเฉพาะเรื่องกับผู้บัญชาการทหารสูงสุดของสัมพันธมิตร และขอให้แจ้งด้วยว่า ผู้สำเร็จฯ จะได้ทราบรายงานผ่านทางทูตไทยในกรุงวอชิงตันว่า รัฐบาลอังกฤษต้องการวิธีการอะไรบ้างเพื่อเป็นแนวปฏิบัติในการปรึกษาปัญหาทางการเมืองที่ไกลไปกว่านี้

ในขณะเดียวกัน ขอแนะนำว่า เจ้าหน้าที่ของกระทรวงฯ ควรแสดงความซาบซึ้งของรัฐบาลนี้ต่อเจ้าหน้าที่สถานทูตอังกฤษที่ได้ให้คำมั่นว่าก่อนการเจรจา จะเริ่มขึ้น อังกฤษจะส่งข่าวให้กระทรวงทราบเกี่ยวกับเทอม (ความตกลง) ซึ่งฝ่ายอังกฤษจัดเตรียมพร้อมไว้เพื่อการสิ้นสุดสภาวะสงครามกับประเทศไทย

โจเซฟ ดับเบิลยู บัลแลนไทน์

 

 

๗๔๑.๙๒/๘-๒๐๔๕

สถานทูตอังกฤษถึงกระทรวงการต่างประเทศ

บันทึกช่วยความทรงจำ

(วอชิงตัน) ๒๐ สิงหาคม ๑๙๔๕

๑. เป็นที่ปรารถนาว่าควรจะมีการตกลงกันที่แคนดี ซีลอน ก. ในข้อตกลงทางการเมืองซึ่งเป็นเรื่องผลประโยชน์ของอังกฤษโดยเฉพาะระหว่างรัฐบาลแห่งพระเจ้ากรุงอังกฤษ (แทนโดย มร.เดนนิ่ง Chief Political Adviser to Admiral Mountbatten) และรัฐบาลไทยที่ได้รับการปลดปล่อย และ ข. ในข้อตกลงทางการทหาร หรือกึ่งการทหารของฝ่ายสัมพันธมิตรระหว่างจอมพลเรือเมานท์แบทเตน (ผู้บัญชาการทหารสูงสุดสัมพันธมิตรด้านเอเชียตะวันออกเฉียงใต้) และรัฐบาลไทยที่ได้รับการปลดปล่อย

๒. ที่แนบมาด้วย คือข้อความของหัวข้อการตกลงทางการเมืองที่ได้กล่าวไว้ข้างต้นพร้อมด้วยข้อความของข้อตกลงทางการทหารในลักษณะเอกสารแนบท้ายพร้อมด้วยผนวก ข้อตกลงทั้งสองนี้ประกอบด้วยเทอม ซึ่งเมื่อได้รับความเห็นขั้นสุดท้ายของรัฐบาลแห่งเครือจักรภพและรัฐบาลอินเดียและพม่าแล้ว รัฐบาลแห่งสหราชอาณาจักรก็ใคร่เสนอว่าจะส่งให้ผู้สำเร็จฯ แห่งประเทศไทย เพื่อการยกเลิกภาวะสงครามซึ่งมีอยู่กับประเทศไทย และเพื่อการวางรากฐานและเค้าโครงของการร่วมมือ (อันดี) กับประเทศไทยในอนาคต

๓. เรื่องที่จอมพลเรือเมานท์แบทเตนจะต้องเจรจาในข้อตกลงทางการทหารจะรวมทุกเรื่อง ซึ่งรัฐบาลแห่งพระเจ้ากรุงอังกฤษคิดว่าเขา (จอมพล เมานท์แบทเตน) จะสามารถเจรจาได้อย่างเหมาะสมในฐานะผู้บัญชาการสูงสุดแห่งกองทัพผสม (Supreme Allied Commander of a Combined Command) เทอมเหล่านี้ได้ส่งไปให้กับเสนาธิการทหารร่วม (Combined Chief of Staff) เพื่อสั่งให้จอมพลเรือเมานท์แบทเตนเจรจาสรุปข้อตกลงตามข้อความดังกล่าว

๔. รัฐบาลแห่งพระเจ้ากรุงอังกฤษจะรู้สึกขอบคุณอย่างสูงหากรัฐบาลสหรัฐจะเก็บเทอมเหล่านี้ไว้เป็นความลับอย่างยิ่งยวด และกรุณางดเว้นจากการแจ้งให้คนไทยทราบในขั้นนี้

สิ่งที่ส่งมาด้วย

ข้อความของหัวข้อการตกลงซึ่ง มร. เดนนิ่ง (Chief Political Adviser to Admiral Mountbatten) จะยื่นต่อผู้แทนของผู้สำเร็จฯ แห่งประเทศไทย ในนามของรัฐบาล ของพระเจ้ากรุงอังกฤษ ณ แคนดี ซีลอน[11]

ท่าทีของรัฐบาลแห่งพระเจ้ากรุงอังกฤษต่อประเทศไทยจะขึ้นอยู่กับความมาก

น้อยที่ประเทศไทยจะร่วมมือในเรื่องต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นจากการสิ้นสุดการเป็นศัตรูกับ ญี่ปุ่น และความพร้อมของประเทศไทย

ก. ที่จะชดใช้คืนให้แก่รัฐบาลแห่งพระเจ้ากรุงอังกฤษและฝ่ายสัมพันธมิตรสำหรับความเสียหายใด ๆ ที่ประเทศไทยได้ก่อให้เกิดกับรัฐบาลเหล่านี้ อันเป็นผลเนื่องมาจากการเข้าร่วมกับญี่ปุ่น และ

ข. ที่จะให้ความมั่นใจในความปลอดภัยและสัมพันธภาพเพื่อนบ้านอันดีต่อกันในอนาคต

ขั้นต่าง ๆ โดยเฉพาะซึ่งรัฐบาลของพระเจ้ากรุงอังกฤษคาดหวังที่จะให้รัฐบาลไทยที่ได้รับการปลดปล่อย (Thai Liberation Government) ถือปฏิบัติในฐานะเงื่อนไขของการยอมรับว่าเป็นรัฐบาลของประเทศไทยและร่วมมือกับรัฐบาลนี้มีดังต่อไปนี้

ก. มาตรการเพื่อการปฏิเสธ

๑.ปฏิเสธการประกาศสงครามกับบริเตนใหญ่เมื่อวันที่ ๒๕ มกราคม ๑๙๔๒ และมาตรการทั้งหมดซึ่งเป็นผลตามการประกาศดังกล่าวนั้นอันจะมีผลในการสูญเสียของบริเตนใหญ่

๒. ปฏิเสธการร่วมเป็นพันธมิตรซึ่งประเทศไทยได้เข้าร่วมกับญี่ปุ่นในวันที่ ๒๑ ธันวาคม ๑๙๔๑[12] และสนธิสัญญาอื่น ๆ (pacts) หรือข้อตกลงทั้งหมดที่ประเทศไทยทำไว้กับญี่ปุ่น

๓.ปฏิเสธไม่รับดินแดนทั้งหมดที่ประเทศไทยได้มาภายหลังวันที่ ๑๑ ธันวาคม ๑๙๘๐ รวมทั้งดินแดนทั้งหมดที่รัฐบาลวีชีต้องยอมยกให้ ในวันที่ ๙ พฤษภาคม ๑๙๔๑

ข. มาตรการเพื่อการชดใช้และการปรับ

๑. ดำเนินมาตรการทางด้านนิติบัญญัติและบริหารตามความจำเป็นเพื่อให้ข้อ ก. ข้างต้น มีผลใช้บังคับ รวมทั้งสิ่งต่อไปนี้

ก. ยกเลิกมาตรการทางนิติบัญญัติและการบริหารทั้งหมดที่เกี่ยวเนื่องกับการผนวกหรือรวมดินแดนที่ได้รับมาภายหลังวันที่ ๑๑ ธันวาคม ๑๙๔๐ เข้าในดินแดนของประเทศไทย

ข. เรียกเจ้าหน้าที่ทหารทั้งหมดกลับคืนมาจากดินแดนสัมพันธมิตรทั้งหมดที่ถูกผนวกหรือรวมเข้ากับประเทศไทยภายหลังวันที่ ธันวาคม ๑๙๔๐ และข้าราชการไทย และคนไทยทั้งหมดผู้ซึ่งเข้าไปในดินแดนเหล่านี้ภายหลังการผนวกหรือรวมดินแดนเหล่านี้ เข้ากับประเทศไทย ทั้งนี้ แล้วแต่เจ้าหน้าที่ฝ่ายพลเรือนหรือทหาร (ของฝ่าสัมพันธมิตร) จะเห็นสมควร

ค. ใช้คืนทรัพย์สินทั้งหมดที่เอาไปจากดินแดนเหล่านี้ รวมทั้งเงินซึ่งอัตราแลกเปลี่ยนจะต้องเป็นไปโดยยุติธรรม

ง. ชดใช้ความสูญเสียและเสียหายและสิทธิในทรัพย์สินและผลประโยชน์ในดินแดนเหล่านั้น ซึ่งเป็นผลมาจากการที่ประเทศไทยเข้ายึดครองดินแดนเหล่านั้น

จ. รับแลกคืนเงินไทยซึ่งเจ้าหน้าที่อังกฤษในดินแดนอังกฤษที่ถูกประเทศไทยยึดครองมาตั้งแต่ปี ๑๙๔๒ มีอยู่ โดยจ่ายเป็นเงินสเตอลิงก์เอามาจากเงินสำรองสเตอลิงก์ที่มีอยู่แต่ก่อน

๒. ปล่อยเชลยศึกและผู้ถูกกักขังชาวอังกฤษซึ่งถูกยึดตัวไว้ในเมืองไทย หรือในดินแดนซึ่งผนวกหรือรวมเข้าประเทศไทยภายหลังวันที่ ๑๑ ธันวาคม ๑๙๔๐ ให้อาหาร เสื้อผ้า ยารักษาโรค และบริการด้านอนามัยให้พอเพียง และการเดินทาง โดยประเทศไทยเป็นผู้ออกค่าใช้จ่ายทั้งสิ้น ทั้งนี้โดยปรึกษาหารือกับเจ้าหน้าที่ทหารฝ่ายสัมพันธมิตร

๓. รับผิดชอบต่อการป้องกัน ปกปักรักษา และกู้คืนโดยมีบุบสลายสิทธิ ทรัพย์สิน และผลประโยชน์ (British property rights and interests) ทุกชนิดของอังกฤษในประเทศไทย และจ่ายชดเชยการสูญเสียหรือความเสียหายที่บังเกิดขึ้น คำว่า “สิทธิในทรัพย์สินและผลประโยชน์ต่าง ๆ” ให้รวมถึงทรัพย์สินอันเป็นทางการของรัฐบาลแห่งพระเจ้ากรุงอังกฤษ ทรัพย์สินซึ่งความเป็นเจ้าของได้ถูกโยกย้ายนับตั้งแต่สงครามเกิดขึ้น บำนาญซึ่งให้แก่ชนชาติอังกฤษ สต๊อคดีบุก ไม้สัก และสินค้าอื่น ๆ การเดินเรือ ท่าเรือ ดีบุก ไม้สัก และการให้เช่าอื่น ๆ และสัมปทานซึ่งให้แก่บริษัทและบุคคลอังกฤษก่อนวันที่ ๗ ธันวาคม ๑๙๔๑ และยังคงมีผลอยู่ในวันนั้น

๔. ปลดปล่อยและคืนธนาคารอังกฤษและธุรกิจทางการค้า

๕. ยอมรับใช้เงินโดยเพิ่มดอกเบี้ยตามเปอร์เซนต์ที่เหมาะสมในการชดใช้ย้อนหลัง สำหรับบริการให้ยืมและสำหรับการจ่ายบำนาญนับตั้งแต่วันที่ซึ่งการจ่ายตามปกติได้สิ้นสุดลง

๖. เซ็นสัญญาเพื่อครอบคลุมถึงเรื่องทั้งหมด หรือเรื่องใด ๆ ที่ระบุไว้ในผนวกของเอกสารนี้กับผู้บัญชาการทหารสูงสุดสัมพันธมิตร S.E.A.C. หรือเจ้าหน้าที่อื่น ๆ ที่เหมาะสมตามที่และเมื่อเห็นสมควร

ค. มาตรการสำหรับการร่วมมือทางยุทธศาสตร์หลังสงคราม

๑. ยอมรับว่าช่วงของเหตุการณ์สงครามกับญี่ปุ่นได้แสดงให้เห็นความสำคัญของประเทศไทยต่อการป้องกันประเทศพม่า มลายู และ อินโดจีน และความปลอดภัยของมหาสมุทรอินเดีย และอาณาเขตแปซิฟิคตะวันตกเฉียงใต้

๒. ยอมรับที่จะดำเนินมาตรการเพื่อรักษาไว้ซึ่งสันติภาพและความปลอดภัยนานาชาติตามที่องค์การสหประชาชาติจะต้องการ ตราบจนถึงเวลาซึ่งประเทศไทยได้รับอนุญาตให้เข้าเป็นสมาชิกขององค์การสหประชาชาติ

๓. ยอมรับมิให้มีการตัดคลองเชื่อมต่อระหว่างมหาสมุทรอินเดียและอ่าวไทยข้ามเข้ามาในดินแดนไทย โดยมิได้รับการเห็นชอบเป็นทางการจากรัฐบาลของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว (อังกฤษ) เสียก่อน

ง. มาตรการสำหรับการร่วมมือทางเศรษฐกิจหลังสงคราม

๑.ตกลงที่จะดำเนินมาตรการที่เป็นได้ทุกประการเพื่อให้มีการส่งสินค้าเข้าออกระหว่างประเทศไทยฝ่ายหนึ่งและดินแดนของอังกฤษเพื่อนบ้านประเทศไทยอีกฝ่ายหนึ่ง และจะนำเอามาใช้และรักษาไว้ซึ่ง นโยบายเพื่อนบ้านอันดีงามเกี่ยวกับการส่งของออกทางฝั่งทะเล

๒. ยอมเจรจาสนธิสัญญาทางการค้าและการเดินเรือใหม่ และ Consular and Establishment Convention อันมีพื้นฐานตามหลักการในวรรคข้างล่างนี้โดยเร็วที่สุดเท่าที่จะทำได้

๓. ในระหว่างรอคอยการเซ็นสนธิสัญญาและ Covention ที่อ้างถึงใน วรรค ๒ ข้างต้น จะยินยอมปฏิบัติตามข้อกำหนดของสนธิสัญญาการค้าและการเดินเรือซึ่งได้ลงนาม ณ กรุงเทพฯ ในวันที่ ๒๓ พฤศจิกายน ๑๙๓๗ และนอกจากนี้ จะไม่ใช้มาตรการซึ่งกีดกันผลประโยชน์ทางอุตสาหกรรมหรือการค้าของอังกฤษ หรือบุคคลอังกฤษผู้ประกอบอาชีพจากการมีส่วนร่วมในการค้าและเศรษฐกิจไทย (ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับข้อยกเว้นอันพึงมีซึ่งอาจตกลงกันระหว่างรัฐบาลของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอังกฤษและรัฐบาลไทย) หรือระบุให้คนเหล่านั้นเก็บสินค้าไว้ในสต๊อค หรือสำรองเกินกว่าการปฏิบัติปกติทางการค้าเดินเรือ อุตสาหกรรมหรือธุรกิจ ทั้งนี้โดยมีเงื่อนไขว่า ถ้าไม่ได้เซ็นสนธิสัญญาหรือ Convention นี้ ภายในเวลา ๓ ปี ข้อผูกพันนี้จะหมดไป นอกจากจะได้มีการต่อข้อตกลงกันอีก

๔. ยอมรับที่จะเจรจาข้อตกลงการบินพลเรือนในเรื่อง British Common wealth Civil Air Services ทั้งหมดซึ่งจะเป็นที่พอใจไม่น้อยกว่าข้อตกลงของปี ๑๙๓๗ ในเรื่องของการบินของจักรวรรดิ์ (Imperial Airways)

๕. ยอมมีส่วนในการจัดการระดับนานาชาติเกี่ยวกับดีบุกและยาง

จ. การจัดระดับ (Regularisation) ของฐานะของไทยสัมพันธ์กับ Bilateral and Multilateral Treaties และการเป็นสมาชิกขององค์การนานาชาติ

หมวดนี้ยังไม่สมบูรณ์ จะมี blanket formula รวมอยู่ตอนหลังในข้อตกลง เพื่อผูกมัดรัฐบาลไทยให้วางมาตรการที่เหมาะสมในเวลาต่อมา

 

อ่านบทความที่เกี่ยวข้อง:

• 80 ปี วันสันติภาพไทย: ไทยรอดมาด้วยความบังเอิญ? (ตอนที่ 1)
• 80 ปี วันสันติภาพไทย: ยุทธศาสตร์เสรีไทย หรือ ปาฎิหาริย์? (ตอนที่ 2)
• 80 ปี วันสันติภาพไทย: ยุทธศาสตร์เอกราชไทยหลังสงครามโลก: จากอวสานสงครามสู่รัฐประหาร 2490 (ตอนที่ 3)
• ภาคผนวก: รวมเอกสารทางการทูต ตั้งแต่ปี 2486-2488 ตอนที่ 1
• ภาคผนวก: รวมเอกสารทางการทูต ตั้งแต่ปี 2486-2488 ตอนที่ 2
• ภาคผนวก: รวมเอกสารทางการทูต ตั้งแต่ปี 2486-2488 ตอนที่ 3

หมายเหตุ :

• คงอักขระ การสะกดคำ เลขไทย และการเว้นวรรคตามต้นฉบับ

เอกสารอ้างอิง:

• ปรีดี พนมยงค์, “ความสนใจของสหรัฐฯ ในปัญหาการรับรองขบวนการเสรีไทย”, เอกราชได้มาด้วยการต่อสู้, พิมพ์ครั้งที่ 2 (กรุงเทพฯ: เรือนแก้วการพิมพ์, 2543),  น. 72-99.

 

---

[1] ส่งให้ มร. บัลแลนไทน์ ด้วยมือ โดย เซอร์ ยอร์ช แซนซอม เอกอัครราชทูตอังกฤษ บันทึก ลงวันที่ ๕ เมษายน คลุมถึงการสนทนาที่ตามมา ไม่ได้พิมพ์ สำหรับวิจารณ์โดยทูตอังกฤษ ดูบันทึกลงวันที่ ๙ เมษายน โดย มร. บัลแลนไทน์, infra