7 ปี หลังการอภิวัฒน์สยาม : ข้อมูลใหม่การปฏิรูปเศรษฐกิจและการจัดทำประมวลรัษฎากรสมัยคณะราษฎร

 

ความคิดในทางอภิวัฒน์ของข้าพเจ้ามีพื้นฐานอยู่บนเศรษฐกิจ

ปรีดี พนมยงค์, รัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค์ ชี้ทางรอดของไทย, น. 76.

 

 

การวิพากษ์คณะราษฎรทั้งจากวาทกรรม แบบเรียน และงานวิชาการนับตั้งแต่ทศวรรษ 2490 - 2520 มุ่งเน้นใน 4 ประเด็นหลัก ได้แก่ การชิงสุกก่อนห่าม ประชาชนไม่มีส่วนร่วมในการอภิวัฒน์ ความขัดแย้งภายในทำให้คณะราษฎรไม่ประสบความสำเร็จ และขาดการปฏิรูปเศรษฐกิจ โดยใน 3 ประเด็นแรกมีหลักฐานทางประวัติศาสตร์และงานวิชาการที่ค้นคว้าข้อมูลอีกด้านเสนอให้เห็นผลงานของคณะราษฎรและความเดือดร้อนของประชาชนในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ไว้แล้วจำนวนหนึ่ง แต่ในประเด็นที่ 4 เรื่องการปฏิรูปเศรษฐกิจของคณะราษฎรยังไม่ค่อยมีการค้นคว้าหลักฐานทางประวัติศาสตร์ไว้มากนัก

ดังนั้น เนื่องด้วย พ.ศ. 2566 เป็นปีที่ 91 ของการอภิวัฒน์ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 และครบวาระของการประกาศใช้พระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พุทธศักราช 2481 ฉบับแรก ในสมัยที่นายปรีดี พนมยงค์ ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังในรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม ผู้เขียนได้ค้นคว้าและพบว่ามีหลักฐานทางประวัติศาสตร์ชิ้นสำคัญเรื่องการปฏิรูปเศรษฐกิจของคณะราษฎรชิ้นสำคัญเรื่อง ไทยในสมัยรัฐธรรมนูญ ที่ระลึกในงานฉลองวันชาติและสนธิสัญญา 24 มิถุนายน 2482 ที่รัฐบาลจัดทำขึ้นเพื่อเผยแพร่นโยบายเศรษฐกิจและสังคม ซึ่งแสดงถึงผลการดำเนินงานของรัฐบาลคณะราษฎรภายหลังประกาศใช้ประมวลรัษฎากรครบรอบ 1 ปีที่เวียนมาบรรจบในเดือนเมษายน พ.ศ. 2482 บทความนี้จึงขอนำเสนอการปฏิรูปเศรษฐกิจของคณะราษฎรเปรียบเทียบกับสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ผ่านสถิติและข้อมูลจากหลักฐานชั้นต้นชิ้นนี้ซึ่งพบว่าเศรษฐกิจเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่ดีขึ้นในช่วงเวลาราว 7 ปี หลังการอภิวัฒน์สยาม

 

พระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พุทธศักราช 2481 ฉบับแรกของสยาม

 

 

การเสนอร่างพระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พุทธศักราช 2481 มีขึ้นครั้งแรกในการประชุมสภาผู้แทนราษฎร เมื่อวันอังคารที่ 7 มีนาคม พุทธศักราช 2481 โดยนายปรีดี พนมยงค์ ซึ่งรั้งตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง ขณะนั้นได้แถลงว่า

 

“รัฐบาลขอเสนอร่างพระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร การที่ได้เสนอขึ้นมานี้ก็ได้แถลงไว้โดยละเอียดในเหตุผลนั้นแล้ว

เนื่องจากรัฐบาลได้รับรองต่อสภาฯ ว่าจะปรับปรุงภาษีอากรให้เป็นธรรมต่อสังคมโดยเร็วและถ้าสามารถเป็นไปในสมัยประชุมนี้ก็จะนำมาเสนอ และบัดนี้ก็ได้ทำมาเสร็จแล้ว จึงได้นำมาเสนอท่านสมาชิกทั้งหลายและในการที่เสนอร่างพระราชบัญญัติฉะบับนี้นั้น รัฐบาลมีความปรารถนาเป็นอย่างยิ่งที่จะกระทำการร่วมมือกับท่านสมาชิก…”

 

นายปรีดียังชี้ว่าหลักการสำคัญของร่างพระราชบัญญัติฯ แห่งประมวลรัษฎากรคือ เพื่อปรับปรุงภาษีอากรให้เป็นธรรมแก่สังคมที่เป็นประโยชน์แก่ราษฎรและยังปลุกสำนึกให้ตระหนักถึงหน้าที่ตามรัฐธรรมนูญ

 

“ในการเสนอร่างพระราชบัญญัติขึ้นมานี้ก็เปรียบประดุจว่าข้าพเจ้าได้นำแผ่นกระดาษขาวแผ่นหนึ่งมายื่นให้ท่านทั้งหลาย เมื่อท่านเห็นว่าจะปรับปรุงภาษีอากรให้เป็นธรรมแก่สังคมแล้ว การที่จะเป็นธรรมแก่สังคมอย่างไร ท่านก็ควรจะเขียนลงไปในแผ่นกระดาษขาวนั้น ข้าพเจ้ายอมทั้งหมด

ขอให้ในเรื่องนี้เราได้ทำด้วยความเป็นธรรมจริง ไม่ใช่ว่าเราปล่อยปละละเลยตามใจ หาแต่พระคุณอย่างเดียว มีบางสิ่งบางอย่างจะต้องทำให้ราษฎรได้รู้สึกถึงหน้าที่ของตนตามรัฐธรรมนูญ รู้สึกถึงความเสียสละ ให้รู้สึกรักประเทศชาติด้วย…”[1]

 

และได้จัดตั้งกรรมาธิการจัดทำประมวลรัษฎากรขึ้น 36 คน โดยมี 18 คน ที่มาจากการเสนอของรัฐบาล และอีก 18 คน มาจากการเสนอของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร โดยมีนายปรีดีเป็นประธานกรรมาธิการฯ ซึ่งการประชุมร่างพระราชบัญญัติฯ ของกรรมาธิการชุดนี้จะเป็นการประชุมลับ[2] เมื่อประชุมฯ เสร็จสิ้นลงจึงนำร่างพระราชบัญญัติฯ ประมวลรัษฎากรมาแปรญัตติและแก้ไขเพิ่มเติมในการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ในวันพุธที่ 29 มีนาคม พุทธศักราช 2481 นายปรีดีกล่าวว่าคณะกรรมาธิการฯ ทั้ง 36 คนทำงานกัน “หามรุ่ง หามค่ำ”[3] กว่าจะตรากฎหมายออกมาเป็นประมวลรัษฎากรฉบับแรก โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษาเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2482 ในชื่อว่า พระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พุทธศักราช 2481[4]

 

 

ภายหลังประกาศใช้พระราชบัญญัติฯ ประมวลรัษฎากรแล้วทางรัฐบาลคณะราษฎรได้ดำเนินงานทั้งจัดทำข้อมูลพื้นฐาน จัดทำฐานข้อมูลการประกอบธุรกิจ ด้วยการขอข้อมูลการทำงาน และรายชื่อของผู้ที่จะต้องเสียภาษีเงินได้จากหน่วยงานราชการทั้งในพระนครและต่างจังหวัด[5] และจัดทำคู่มือประมวลรัษฎากรออกจำหน่ายในราคาย่อมเยา รวมทั้งมีการเผยแพร่ผ่านการปาฐกถาและอบรมข้าราชการเกี่ยวกับประมวลรัษฎากรในจังหวัดต่างๆ[6] และสำนักงานโฆษณาการยังจัดทำการ์ตูนเกี่ยวกับการจ่ายภาษีอากรใหม่ขึ้นเมื่อวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2482[7] โดยเปรียบเทียบก่อนและหลังการประกาศใช้ประมวลรัษฎากรไว้ให้ราษฎรเข้าใจได้ง่ายๆ ดังนี้

 

 

 

จะเห็นได้ว่าประชาชนในระบอบใหม่ได้ประโยชน์จากการประกาศใช้ประมวลรัษฎากรฉบับแรก เพราะมีระบบภาษีอากรที่เป็นธรรมขึ้นกว่าระบอบเก่า จากนั้นรัฐบาลก็ได้รวบรวมข้อมูลผลงาน สถิติ และนโยบายเศรษฐกิจที่ดำเนินงานช่วง พ.ศ. 2475 - 2481 แล้วจัดพิมพ์เป็นหนังสือไทยในสมัยรัฐธรรมนูญ ที่ระลึกในงานฉลองวันชาติและสนธิสัญญา 24 มิถุนายน 2482 เพื่อเผยแพร่แก่ประชาชน

 

ไทยในสมัยรัฐธรรมนูญ ที่ระลึกในงานฉลองวันชาติและสนธิสัญญา 24 มิถุนายน 2482 : การเผยแพร่นโยบายและการปฏิรูปเศรษฐกิจของคณะราษฎร

 

 

7 ปี หลังการอภิวัฒน์สยาม เมื่อ พ.ศ. 2482 มีรัฐบาลคณะราษฎรคือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี โดยมีนายปรีดี พนมยงค์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังซึ่งปกครองภายใต้ระบอบรัฐธรรมนูญ ระบบรัฐสภาแบบประชาธิปไตย และหลัก 6 ประการ

 

 

 

หลัก 6 ประการของคณะราษฎรเป็นแนวคิดที่ริเริ่มขึ้นตั้งแต่การประชุมก่อตั้งคณะราษฎร[8] แล้วนำมาเผยแพร่ในประกาศคณะราษฎรและยังเป็นคำปฏิญาณของสมาชิกผู้แทนราษฎรนับตั้งแต่การประชุมสภาฯ ครั้งที่ 1 เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน พ.ศ. 2475 โดยนายปรีดีเป็นผู้นำปฏิญาณและให้สมาชิกสภาฯ ปฏิญาณพร้อมกันว่า

 

“ข้าพเจ้า (ออกนามผู้ปฏิญาณ) ขอให้คำปฏิญาณว่าจะซื่อสัตย์ต่อคณะราษฎรและจะช่วยรักษาหลัก 6 ประการของราษฎรไว้ให้มั่นคง

1. จะต้องรักษาความเป็นเอกราชทั้งหลาย เช่น เอกราชทางการเมือง ในทางศาล ในทางเศรษฐกิจ ฯลฯ ของประเทศไว้ให้มั่นคง

2. จะต้องรักษาความปลอดภัยในประเทศ ให้การประทุษร้ายต่อกันลดน้อยลงมาก

3. จะต้องบำรุงความสุขสมบูรณ์ของราษฎรในทางเศรษฐกิจ โดยรัฐบาลใหม่จะพยายามหางานให้ราษฎรทุกคนทำโดยเต็มความสามารถ จะร่างโครงการเศรษฐกิจแห่งชาติ ไม่ปล่อยให้ราษฎรอดอยาก

4. จะต้องให้ราษฎรได้มีสิทธิเสมอกัน

5. จะต้องให้ราษฎรมีเสรีภาพ มีความเป็นอิสระ เมื่อเสรีภาพนี้ไม่ขัดต่อหลัก 4 ประการ ดังกล่าวข้างต้น

6. จะต้องให้การศึกษาอย่างเต็มที่แก่ราษฎร…”

 

เมื่อพิจารณาหลักข้อ 3 เรื่องการแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจพบว่าในระยะ 10 ปีแรกหลังการอภิวัฒน์ รัฐบาลคณะราษฎรมีการเสนอโครงการเศรษฐกิจประมาณ 10 โครงการฯ เข้าสู่การประชุมสภาฯ และบางโครงการฯ ยังแปรจากนโยบายไปเป็นการปฏิบัติในเวลาต่อมา[9]

 

 

จนกระทั่งใน พ.ศ. 2482 ทางรัฐบาลคณะราษฎรจึงจัดพิมพ์หนังสือไทยในสมัยรัฐธรรมนูญ ที่ระลึกในงานฉลองวันชาติและสนธิสัญญา 24 มิถุนายน 2482 ขึ้นเพื่อเผยแพร่นโยบายเศรษฐกิจสังคมเปรียบเทียบทางสถิติและข้อมูลระหว่างสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์และสมัยคณะราษฎรโดยครอบคลุมหลัก 6 ประการ ทั้งด้านการรักษาเอกราช เศรษฐกิจ การศึกษา และการสาธารณสุข ในที่นี้ผู้เขียนจะเสนอหลักเศรษฐกิจข้อ “3. จะต้องบำรุงความสุขสมบูรณ์ของราษฎรในทางเศรษฐกิจ โดยรัฐบาลใหม่จะพยายามหางานให้ราษฎรทุกคนทำโดยเต็มความสามารถ จะร่างโครงการเศรษฐกิจแห่งชาติ ไม่ปล่อยให้ราษฎรอดอยาก” เพื่อให้เห็นผลงานด้านนโยบายเศรษฐกิจในรอบ 7 ปีของรัฐบาลคณะราษฎร

 

 

ผลการดำเนินงานตามนโยบายเศรษฐกิจ

ด้านการพัฒนา ธุรกิจการค้า และอุตสาหกรรม

 

 

 

 

 

 

ในด้านเศรษฐกิจช่วงแรกทางรัฐบาลได้วางโครงการสร้างถนนสายต่างๆ ด้วยงบประมาณในการลงทุนเป็นจำนวนเงินหลายสิบล้านบาท ส่วนในด้านอุตสาหกรรมยังได้สร้างโรงงานทำกระดาษ โรงงานทำน้ำตาล โรงงานทอผ้า โรงงานไหม และสนับสนุนบำรุงอุตสาหกรรมพื้นเมือง นอกจากนี้ยังส่งเสริมการเกษตรกรรม เช่น การปลูกฝ้าย การปลูกถั่วเหลือง และการพัฒนาและอนุรักษ์ป่าไม้ การชลประทาน รวมทั้งยังขยายจำนวนสหกรณ์ให้กู้ยืมเงิน การขยายขนส่งทางเครื่องบิน ส่งเสริมอุตสาหกรรมการท่องเที่ยว และส่งเสริมการรถไฟกับการไปรษณีย์โทรเลขให้ทันสมัย

 

 

ส่วนในด้านธุรกิจการค้าทางรัฐบาลยังเข้าคุ้มครองสินค้าบางประเภท อาทิ ยาสูบและเกลือรวมถึงได้มีนโยบายให้ผู้ที่ส่งสินค้ายาสูบและเกลือออกไปจำหน่ายออกนอกประเทศได้รับรางวัลตามสมควร และได้มีการแก้ไขปัญหาเงินกู้โดยทางรัฐบาลคณะราษฎรตามความเห็นชอบของสภาผู้แทนราษฎรได้จัดการออกพระราชบัญญัติจัดการกู้เงินในประเทศอีก 20 ล้านบาท เพื่อช่วยเหลือผู้ประกอบการอุตสาหกรรม

ด้านการคลังของประเทศ

จากสถิติและตารางภาพเปรียบเทียบก่อนและหลังการอภิวัฒน์แสดงให้เห็นว่าการดำเนินนโยบายทางการคลังของรัฐบาลคณะราษฎร ประสบความสำเร็จค่อนข้างสูงที่ทำให้เกิดความก้าวหน้าทางการคลัง ตามรายงานเงินรายได้และรายจ่ายประจำปี พ.ศ. 2474 ของกรมบัญชีกลาง กระทรวงการคลังปรากฏให้เห็นว่า รัฐบาลในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ได้ตั้งรายได้ไว้ 94,809,713 บาท และรายจ่าย 94,346,979 บาท ซึ่งเมื่อรวบรวมตัวเลขเงินได้จริงและเงินจ่ายจริงเสร็จแล้ว ปรากฏรายได้เป็นจำนวนเพียง 78,948,232 บาท 62 สตางค์ โดยรายได้ต่ำกว่างบประมาณถึง 15,860,480 บาท 94 สตางค์

ส่วนรายจ่ายจริงเป็นจำนวน 89,082,358 บาท 06 สตางค์ และแม้รัฐบาลจะได้โอนเงินดอกเบี้ยของทุนสำรองเงินตราที่เหลือจ่ายมาช่วยชดเชยในรายจ่ายเป็นเงิน 1,600,235 บาท 28 สตางค์แล้ว ก็ยังมีรายจ่ายสูงกว่ารายได้ถึง 8,533,890 บาท 16 สตางค์ ทำให้รัฐบาลในสมัยนั้นต้องดึงเงินสะสมไว้เป็นเงินคงคลังออกมาชดใช้ ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2481 ปรากฏว่ารัฐบาลปัจจุบันมีรายได้ 109,425,940 บาท เพิ่มขึ้นถึง 30,477,708 บาท โดยตัวเลขเงินรายได้นี้เป็นรายได้ที่กำหนดตามงบประมาณและเงินที่เก็บได้จริงอาจจะสูงกว่านี้อีกถึง 3,000,000 บาท ซึ่งกระทรวงการคลังภายใต้ขุนคลังคือนายปรีดี ณ ขณะนั้นระบุว่ากำลังดำเนินการตรวจสอบรายได้ที่แน่ชัด

รัฐบาลในระบอบรัฐธรรมนูญได้พยายามแก้ไขฐานะการคลังของประเทศให้ดีขึ้นและเปลี่ยนแปลงงานคลังเพื่อความก้าวหน้าทางเศรษฐกิจของบ้านเมืองในสามเรื่องหลัก ได้แก่

“๑. ยกเลิกภาษีอากรบางอย่างที่ไม่เหมาะสมเพื่อเป็นการปลดเปลื้องภาระแก่ราษฎร คือ

(๑) ภาษีเงินรัชชูปการ ..... คิดเป็นเงิน ราว ..... ๖,๘๐๐,๐๐๐ บาท

(๒) อากรค่านา ............... ” ............... ๕,๔๐๐,๐๐๐ บาท

(๓) อากรสวน ............... ” ............... ๓๒๐,๐๐๐ บาท

(๔) ภาษีไร่อ้อย ............... ” ............... ๑๘,๕๐๐ บาท

(๕) ภาษีไร่ยาสูบ ............... ” ............... ๖๐,๐๐๐ บาท

นอกจากนี้ยังลดภาษีอากรบางอย่างลงอีกเป็นเงินราว ..... ๔๕๐,๐๐๐ บาท

รวมเงินค่าภาษีอากรที่ยกเลิกและลดไปเป็นเงินประมาณ ..... ๑๓,๐๔๔,๕๐๐ บาท

๒. กำหนดปีงบประมาณแผ่นดินเสียใหม่ ซึ่งเดิมปีงบประมาณเป็นตามปีปฏิทิน แต่วิธีนี้ไม่อำนวยความสะดวกและคุณประโยชน์ในการบริหารราชการแผ่นดินได้เพียงพอ เพราะในเวลาที่กำลังเตรียมงบประมาณนั้นควรจะเป็นระหว่างฤดูฝน เมื่อฤดูแล้งมาถึงจะได้ลงมือทำงานได้เต็มที่ตามงบประมาณที่ได้รับ ด้วยเหตุฉะนี้ รัฐบาลจึ่งได้เปลี่ยนปีงบประมาณเสียใหม่ เริ่มต้นตั้งแต่วันที่ ๑ ตุลาคม ไปสิ้นสุดลงในวันที่ ๓๐ กันยายนเพื่อให้เหมาะสมแก่ฤดูกาล

๓. ปรับปรุงภาษีอากรใหม่ ทั้งนี้เพราะว่า วิธีเก็บภาษีอากรของเราได้ถูกปล่อยทอดทิ้งมานานแล้ว ไม่มีการชำระสะสางยกเลิกภาษีที่ไม่เป็นธรรมแก่สังคม ไม่มีการแก้ไขปรับปรุงให้เหมาะสมแก่ความเจริญก้าวหน้าของบ้านเมือง รัฐบาลชุดปัจจุบันจึ่งได้ลงมือชำระสะสางและรวบรวมการเก็บภาษีอากรต่างๆ เข้าเป็นหมวดหมู่ เพื่อให้สะดวกแก่การที่จะทราบและค้นหา ทั้งได้วางหลักแก้ไขให้เป็นธรรมแก่สังคมในการเก็บด้วย คือผู้มีมากเสียมาก ผู้มีน้อยเสียน้อย ผู้ใช้มากเสียมาก ฯลฯ ตามส่วนแห่งความสามารถในการเสียภาษีอากรของราษฎร และบัดนี้ก็ได้ประกาศใช้กฎหมายภาษีอากรใหม่นี้แล้วเรียกว่า “ประมวลรัษฎากร”

โดยวิธีใช้ประมวลรัษฎากรนี้ รายได้ของแผ่นดินจะค่อยเขยิบสูงขึ้นทุกที เป็นโอกาสให้รัฐบาลหาเงินมาบำรุงประเทศได้มากขึ้น”

 

 

 

จากความพยายามปฏิรูปเศรษฐกิจ การคลัง และภาษีอากรโดยประกาศใช้ประมวลรัษฎากรฉบับแรกของสยามและหลักฐานทางประวัติศาสตร์ของข้อมูลสถิติข้างต้น ชี้เห็นได้ว่ารายได้ของประเทศสยาม พ.ศ. 2481 เพิ่มขึ้นกว่า 30,000,000 บาท เป็น 109,425,940 บาท จากรายได้เดิมเมื่อ พ.ศ. 2474 คือ 78,948,232 บาท เช่นเดียวกับเงินคงคลัง พ.ศ. 2481 ที่เพิ่มสูงขึ้นกว่าเดิมราว 28,000,000 บาทเป็น 67,582,020 บาท จากเงินคงคลังเดิมเมื่อ พ.ศ. 2474 คือ 39,700,898 บาท

 

 

 

 

 

นอกจากรายได้ของประเทศและเงินคงคลังที่เพิ่มขึ้นแล้ว ในสมัยรัฐบาลคณะราษฎรนี้ หนี้ของรัฐบาลยังลดลงจากเดิมเมื่อ พ.ศ. 2474 ที่รัฐบาลมีหนี้ 118,638,796 บาท แต่ถึง พ.ศ. 2481 รัฐบาลมีหนี้ 73,003,499 บาท โดยหนี้ของรัฐบาลลดลงประมาณ 45,000,000 บาท แม้การพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคมของรัฐบาลในระบอบใหม่จะมีรายจ่ายของประเทศและการผลิตธนบัตรออกใช้เพิ่มขึ้น แต่หนี้กลับลดลงรวมถึงทุนสำรองธนบัตรใน พ.ศ. 2481 ยังเพิ่มขึ้นกว่ารัฐบาลสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ถึง 65,000,000 บาท จากเดิมเมื่อ พ.ศ. 2474 สยามมีทุนสำรองธนบัตร 105,629,223 บาท พอล่วงมาถึง พ.ศ. 2481 ได้เพิ่มขึ้นเป็น 170,456,036 บาท

ข้อมูลใหม่ของสถิติทางเศรษฐกิจและการคลัง พ.ศ. 2474 - 2481 ในหนังสือ ไทยในสมัยรัฐธรรมนูญ ที่ระลึกในงานฉลองวันชาติและสนธิสัญญา 24 มิถุนายน 2482 และการประกาศใช้พระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พุทธศักราช 2481 ฉบับแรก เมื่อเดือนเมษายน พ.ศ. 2482 สมัยที่นายปรีดี พนมยงค์ ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่ช่วยเติมเต็มความรู้ทางวิชาการและโต้แย้งข้อวิพากษ์เกี่ยวกับนโยบายเศรษฐกิจสมัยคณะราษฎรที่ขาดหายไปในช่วง 7 ปีแรกหลังการอภิวัฒน์ แม้จะเป็นข้อมูลสำคัญแต่ผู้เขียนยังคาดหวังและปรารถนาว่าจะมีการศึกษาข้อมูลที่ครบถ้วน รอบด้าน และค้นพบเอกสารรายงานการเศรษฐกิจที่ละเอียดในยุคนี้เพิ่มเติม บทความชิ้นนี้จึงเป็นการเปิดเผยหลักฐานชั้นต้นของประวัติศาสตร์เศรษฐกิจไทยสมัยคณะราษฎรชิ้นเล็กๆ ที่รอการค้นคว้าต่อยอดให้ลึกซึ้งยิ่งขึ้นเพื่อเป็นประโยชน์ในทางวิชาการและการศึกษาวิธีกำหนดนโยบายเศรษฐกิจในเชิงอุดมคติเพื่อประชาชนต่อไปในอนาคต

 

ภาพประกอบ : ราชกิจจานุเบกษา หอจดหมายเหตุแห่งชาติ หอสมุดแห่งชาติ สถาบันปรีดี พนมยงค์ และหนังสือไทยในสมัยรัฐธรรมนูญ ที่ระลึกในงานฉลองวันชาติและสนธิสัญญา 24 มิถุนายน 2482

บรรณานุกรม

เอกสารชั้นต้น :

หนังสือภาษาไทย :

หนังสือภาษาอังกฤษ :

สื่ออิเล็กทรอนิกส์ :