ปาฐกถาปลูกนิสัยให้รักรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2481 ของ พุทธทาส

“ข้าพเจ้าใคร่ที่จะกล่าวด้วยความรู้สึกอันแท้จริงอีกอย่างหนึ่งว่า พร้อมกับที่เราชื่นชมยินดีในรัฐธรรมนูญอันเปนที่รักของเรานี้ เราควรมีความรู้สึกขอบคุณ ‘คณะราษฎร’ ผู้พลีชีพเข้าทำการเปลี่ยนแปลงการปกครองจนได้รัฐธรรมนูญอันนี้มาสมตามความประสงค์ ด้วย.”

พุทธทาสภิกขุ

ข้อความข้างต้นนี้ท่านพุทธทาสได้แสดงปาฐกถาไว้ในนามของนักเรียน ณ โรงเรียนประชาบาล ตำบลพุมเรียง เพื่อบรรยายข้อความสำคัญในพระราชบัญญัติรัฐธรรมนูญ ปาฐกถาบทนี้ประกอบด้วยตัวอักษรพิมพ์ดีดจำนวน 3 แผ่น ปรากฏต่อท้ายจากเอกสารจำนวน 6 แผ่นก่อนหน้าชื่อว่า “รัฐธรรมนูญของเรา.”[1] ที่มีลายมือจารึกไว้หัวมุมซ้ายบนว่า “เขียนเมื่อวันที่ ๒๗ ธัน.๘๑ ให้โรงเรียนสารภีอุทิศ.” สันนิษฐานว่าเอกสารทั้งสองชุดในหอจดหมายเหตุพุทธทาสนี้คงถูกใช้ในวาระเดียวกันเนื่องด้วยรูปแบบและเนื้อหามีความสอดคล้องกัน

 

 

ถัดจากการแสดงปาฐกถาดังกล่าว เป็นเวลาล่วงเลยว่าเกินกว่าครึ่งศตวรรษ ในวัยสนธยาของพระมหาเถระท่านนี้นอกเหนือจากบันทึกในหนังสืออัตชีวประวัติที่ท่านเคยย้อนรำลึกไว้ว่า “เทศน์ครั้งหนึ่ง เกี่ยวกับเรื่องเปลี่ยนแปลงการปกครอง”[2] ยังพบว่าครั้งหนึ่งในรายการเวทีชาวบ้านก่อนเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ (หรือที่ชาญวิทย์ เกษตรศิริ ให้เลือกเรียกว่า “พฤษภาเลือด”) เมื่อ พ.ศ. 2535 ยังพบหัวข้อสนทนา “ประชาธิปไตยในสายตาพุทธทาส” ที่พระท่านให้สัมภาษณ์พิธีกร เจิมศักดิ์ ปิ่นทอง และผู้ร่วมวงสนทนา อาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ พระท่านได้แสดงทัศนะต่อหลักการประชาธิปไตยและการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ 2475 อันผู้เขียนเห็นว่ามีค่าสมควรแก่การถอดความแบบคำต่อคำไว้ดังต่อไปนี้[3]

 

เจิมศักดิ์ : “ท่านอาจารย์พูดถึงประโยชน์ต้องมีต่อสังคมต่อประชาชน ท่านอาจารย์มองการปฏิวัติรัฐประหารของประเทศไทยที่ผ่านมายังไงครับ?” 

พุทธทาส : “ก็แล้วแต่ ว่าทำแล้วประโยชน์อยู่กับใคร ถ้าประโยชน์อยู่กับประชาชนโดยบริสุทธิ์ก็เรียกว่าธรรมิกสังคมนิยมได้” 

ส. ศิวรักษ์ (พูดแทรก) : “มีไหมครับ มีสักครั้งไหมครับตั้งแต่ 2475 มา (หัวเราะ)”

พุทธทาส : “ไม่เคยทราบเลยนิ ไม่เคยทราบ เท่าที่เห็น ไม่เห็น” 

ส. ศิวรักษ์ : “อาจารย์ไม่เคยเห็นใช่ไหม”

พุทธทาส : “ไม่เคยเห็น”

ส. ศิวรักษ์ : “แต่อย่างน้อย 2475 ก็เป็นความปรารถนาดีไม่ใช่หรือ ที่ต้องการ อย่างน้อยให้กฎหมายเป็นใหญ่เหนือให้ทุกคนเท่าเทียมกัน”

พุทธทาส : “อ่านดูตามตัวหนังสือก็นับว่ามีเหตุผล”

ส. ศิวรักษ์ : “และผู้ที่มาปกครองบ้านเมืองเวลานั้นก็พยายามไม่ใช่หรือ ก็ยกตัวอย่างอาจารย์ปรีดี ก็พยายามมาศึกษาความรู้จากสวนโมกข์  พยายามไปฟังเวลาตอนอาจารย์ไปพูดที่พุทธธรรมสมาคม ซึ่งยังไม่เห็นว่านายกรัฐมนตรีรุ่นหลังๆ เห็นใครทำเช่นนั้น อาจารย์เห็นใช่ไหมว่าอย่างน้อยมีความปรารถนาดีในเวลานั้น”

พุทธทาส : “ถ้านักการเมืองมีเจตนาดีอย่างนั้นก็วิเศษ”

ส. ศิวรักษ์ : “แต่หลังจากนั้นอาจารย์ก็ไม่เห็นเลยใช่ไหม”

พุทธทาส : “ไม่ได้ดู”

...

พุทธทาส : “2475 ที่ว่า มันมีเหตุผล ถ้าตามที่เขาประกาศออกมามันมีเหตุผล อาตมายังได้ช่วยเอามาเทศน์ เจตนารมณ์ของประชาธิปไตย ตอนนั้นเรามีคณะธรรมทานแล้ว”

ส. ศิวรักษ์ : “อาจารย์เทศน์ว่าอย่างไร”

พุทธทาส : “ก็พูดว่ามีประโยชน์ ก็ตรงกับเจตนารมณ์ของพระพุทธศาสนาหรือของคณะสงฆ์ เทศน์ให้อุบาสกอุบาสิกาฟัง”

ส. ศิวรักษ์ : “แล้วเขาฟังเป็นอย่างไร ชาวบ้านรู้สึกรับได้ไหม?”

พุทธทาส : “ไม่มีใครแสดงความคิดเห็น ก็ชาวบ้านธรรมดาทั้งนั้น”

เจิมศักดิ์ : “ตอนนั้นสร้างสวนโมกข์พอดีใช่ไหม”

พุทธทาส : “สร้างแล้ว สร้างแล้ว สร้างคณะธรรมทานแล้ว มีสมาชิกเป็นหมู่ สำหรับมาฟังเป็นคราวๆ แล้ว สวนโมกข์สร้างปี พ.ศ. 2475 ปีเดียวกัน ก่อนหนึ่งเดือน เราเดือนพฤษภาฯ เข้าเดือนมิถุนาฯ”

เจิมศักดิ์ : “ถ้าอย่างนั้นอายุความตอนนี้ก็ใกล้เคียงกันมากเลย ก็คือย่างเข้าปีที่ 60 ของปีของประชาธิปไตย ท่านอาจารย์มองว่าประเทศไทยเคยมีช่วงไหนที่เป็นประชาธิปไตยไหม”

พุทธทาส : “อย่างนี้ตอบไม่ได้แน่ เพราะว่าหลายๆ ครั้ง หลายๆ คราว อาตมาไม่ได้สนใจเลย แต่เมื่อแรกมีขึ้นมาหยกๆ ก็ช่วย ช่วยสนับสนุนมา อันนี้เป็นสิ่งที่เข้ากันมากับหลักพระพุทธศาสนา”

ส. ศิวรักษ์ : “คือตอนนี้เขาก็อยากให้มีประชาธิปไตยอีก อาจารย์อยากจะช่วยอย่างไรให้มีประชาธิปไตยขึ้นมา ตามหลักพระพุทธศาสนา”

พุทธทาส : “ก็จัดให้เป็นประโยชน์เป็นของประชาชน (พูดซ้ำ)”

ส. ศิวรักษ์ : “แล้วควรจะให้ประชาชนมีส่วนแสดงความคิดความเห็นไหมครับ ในเรื่องการปกครองบ้านปกครองเมือง”

พุทธทาส : “ก็แล้วแต่วิธีไหน ต้องใช้หลายๆ วิธี ให้สวัสดิการมีแก่ประชาชน เหมือนในโลกพระศรีอริยเมตไตรย (หัวเราะ) สวัสดิการมีแก่ประชาชนมาก เหมือนในศาสนาพระศรีอริยเมตไตรย ไม่มีใครขาดแคลน”

ส. ศิวรักษ์ (พูดแทรก) : “หมายความว่าอย่างน้อยปัจจัยสี่ ทุกคนจะต้องมีปัจจัยสี่ใช่ไหมครับ?”

พุทธทาส : “มีสวัสดิการใครไปเบิกได้”

ส. ศิวรักษ์ : “แต่เวลานี้มันปรากฏว่าคนเป็นโรคขาดอาหารมากขึ้นทุกที จำนวนโสเภณีมากขึ้นทุกที”

พุทธทาส : “ก็มันไม่มีนิ (พูดซ้ำ)”

ส. ศิวรักษ์ : “นั่นซิครับ ถ้าจะให้มีเช่นนี้ ผู้ที่ต้องการแสวงหาประชาธิปไตย อาจารย์ควรจะแนะนำอย่างไรบ้าง?”

พุทธทาส : “ประชาธิปไตยแห่งความไม่เห็นแก่ตัว”

ส. ศิวรักษ์ : “คือหมายความว่าทุกคนจะต้องมีดำริความไม่เห็นแก่ตัวใช่ไหมครับ?”

พุทธทาส : “มีหลักธรรมความไม่เห็นแก่ตัวเป็นรากฐาน ประชาธิปไตยมันกำกวม เห็นแก่ตัวก็ได้นิ ประชาธิปไตยมันกำกวมนิ เห็นแก่ประโยชน์ของตัวก็ได้นิ”

 

ธรรมสากัจฉาเมื่อ 30 ปีก่อนนี้นั้นได้ฉายภาพช่วงสุดท้ายชีวิตในวัย 86 ปีของสมณะเลื่องชื่อท่านนี้ก่อนที่จะละสังขารอีกเพียงปีเศษถัดมา ผู้ชมจะพบคีย์เวิร์ดอยู่ 2 คำที่น่าสนใจ คือ “ธรรมิกสังคมนิยม” และ “โลกพระศรีอริยเมตไตรย”

โดยคำแรกของท่านพุทธทาสนี้ มักจะถูกหยิบยกขึ้นวิพากษ์วิจารณ์ตีความไว้มากมายในวงวิชาการ ต่อทัศนะการเมืองการปกครองที่มีต่อระบอบประชาธิปไตย ขณะที่คำที่สองย่อมไม่ใช่ของใหม่เพราะแสดงอุดมคติที่ให้ความคล้องจองกับย่อหน้าสุดท้ายของ “ประกาศคณะราษฎร” ที่เขียนไว้ว่า

“ประเทศจะมีความเป็นเอกราชอย่างพร้อมบริบูรณ์ ราษฎรจะได้รับความปลอดภัย ทุกคนจะต้องมีงานทำไม่ต้องอดตาย ทุกคนจะมีสิทธิเสมอกัน และมีเสรีภาพพ้นจากการเป็นไพร่ เป็นข้า เป็นทาสพวกเจ้า หมดสมัยที่เจ้าจะทำนาบนหลังราษฎร สิ่งที่ทุกคนพึงปรารถนาคือ ความสุขความเจริญอย่างประเสริฐซึ่งเรียกเป็นศัพท์ว่า “ศรีอาริยะ” นั้น ก็จะพึงบังเกิดขึ้นแก่ราษฎรถ้วนหน้า”

ด้านวัยวุฒิของท่านพุทธทาสเมื่อเทียบเคียงกับ 3 แกนนำสำคัญของคณะผู้ก่อการ 2475[4] พบว่าอ่อนกว่าพระยาพหลฯ 19 ปี หลวงพิบูลฯ 9 ปี และ หลวงประดิษฐ์ฯ 6 ปี ตามลำดับ หากนับเฉพาะระยะเวลาที่ทั้งสามท่านยังครองอำนาจทางการเมือง 15 ปีระหว่าง พ.ศ. 2475 - 2490 พุทธทาสภิกขุยังอยู่ในช่วงริเริ่มเผยแผ่ธรรมด้วยวัย 26 - 41 ปี

เมื่อไล่เรียงกาลานุกรมหลักฐานชั้นต้นที่ถูกจัดเก็บไว้ในหอจดหมายเหตุของท่านพุทธทาสที่ท่านแสดงไว้ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 ไม่นาน จะพบเอกสารสำคัญไล่เรียงจาก “ป้ายคำบาลีในคราวรับเจ้าคุณพหลฯ” พ.ศ. 2479[5], “รัฐธรรมนูญของเรา” พ.ศ. 2481[6], “เรื่องรัฐนิยม” พ.ศ. 2482 - 2484[7] จนถึง “บันทึกรายวัน” พ.ศ. 2485[8] ทั้งหมดทั้งมวลนี้พอจะวินิจฉัยได้ว่าในเบื้องต้นท่านพุทธทาสสนับสนุนแนวทางการปกครองระบอบใหม่อย่างแข็งขัน

ในอีกด้านหนึ่ง วิถีแห่งประชาธิปไตยเองก็เกื้อกูลต่อพระมหาหนุ่มไฟแรงจากปักษ์ใต้ ผู้ใฝ่หาโมกขธรรมและกระตือรือร้นในการเผยแผ่ธรรมะ ตามวิถีใหม่แม้จะประดับวุฒิปริยัติเพียงเปรียญธรรม 3 ประโยค ต่างจากสังคมระบอบเก่าที่ไม่เกื้อหนุนสถานะของพระหัวก้าวหน้าแนวขบถให้เป็นที่ยอมรับแก่สาธารณชนได้ง่ายนัก

ด้านปรัชญาการดำเนินงานสวนโมกข์ของท่านพุทธทาส ยังนับได้ว่าประสบความสำเร็จถึงระดับที่มันสมองผู้ก่อการ 2475 อย่าง ฯพณฯ ท่านปรีดี พนมยงค์ ต้องนิมนต์พระมหาหนุ่มวัย 36 ขวบ อายุพรรษา 16 ปี จากแดนใต้ผู้นี้ขึ้นมาพระนครเพื่อปรึกษาการพระศาสนา ทั้งที่ในปี พ.ศ. 2485 นั้นสวนโมกขพลารามเพิ่งก่อนตั้งได้เพียง 10 ปี เท่ากับอายุกาลของระบอบใหม่พอดิบพอดี

ในวาระอภิสมัยแห่งการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 90 ปีนี้ ผู้เขียนขออัญเชิญปาฐกถาบทสำคัญ[9] ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (เงื่อม อินฺทปญฺโญ) เคยแสดงไว้ขณะยังเป็นพระมหาหนุ่มวัย 32 ขวบปีก่อนตั้งฉายาให้กับตัวเองว่า “พุทธทาส”

เนื้อหาปาฐกถาบรรยายถึงแนวทางปลูกนิสัยประชาชนให้รักในระบอบใหม่และแสดงความรู้สึกขอบคุณต่อเหล่าผู้ก่อการ “คณะราษฎร” ผู้ได้มอบประชาธิปไตยแด่ประเทศไทยที่เมื่อถึงกาลปัจจุบันนี้ได้ดำเนินล่วงเข้าสู่ปีที่ 90 พร้อมไปกันกับอายุพรรษาของสวนโมกขพลาราม

 

 

 

หมายเหตุ :

• สำเนาปาฐกถา ขยายข้อความในรัฐธรรมนูญเพื่อปลูกนิสสัยให้ประชาชนรักรัฐธรรมนูญ สะกดตามอักขรวิธีตามเอกสารชั้นต้นของพุทธทาสภิกขุ
• รูปภาพสำเนาปาฐกถาฯ จาก เอกสารจดหมายเหตุ พุทธทาส อินทปัญโญ