ผลงานของคณะราษฎร: การก่อตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง

 

 

เนื่องในวาระ 91 ปี การอภิวัฒน์สยาม 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 โดยคณะราษฎร นอกจากเหตุการณ์ ความคิด และบทบาทของคณะราษฎรที่มีการกล่าวถึงกัน ณ โอกาสนี้ในวงกว้างแล้ว บทความนี้จะหยิบยกแง่มุมผลงานของคณะราษฎรในการก่อตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองที่มีการกล่าวถึงรายละเอียดทางประวัติศาสตร์ ผ่านรายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎร เพื่อย้อนระลึกถึงคุณูปการ ผลงาน และความตั้งใจของคณะราษฎรในการเปลี่ยนแปลงประเทศไปสู่ความทันสมัยและให้โอกาสทางการศึกษาแก่ราษฎร ตามปณิธานข้อ 6 “จะต้องให้การศึกษาอย่างเต็มที่แก่ราษฎร” ในหลัก 6 ประการ

 

การก่อตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง : หลักฐานทางประวัติศาสตร์

นายชาญวิทย์ เกษตรศิริ อดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กล่าวไว้ว่ามหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองเป็นความต่อเนื่องทางประวัติศาสตร์ จากโรงเรียนกฎหมายของกระทรวงยุติธรรม กลายเป็นมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองที่มีทั้งความแปลกและความใหม่ในการจัดการศึกษาระดับอุดมศึกษาในสยาม รวมทั้งเป็นเสมือนคู่แฝดกับการอภิวัฒน์กล่าวคือ

 

“หากไม่มี 24 มิถุนายน 2475/1932 ก็อาจจะไม่มี 27 มิถุนายน 2477/1934 (วันสถาปนา ม.ธ.ก.)”

 

โรงเรียนกฎหมายของกระทรวงยุติธรรมจัดตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2440 นับเป็นการปฏิรูปการศึกษาของพลเรือนระดับอุดมศึกษาครั้งแรก กระทั่งได้มีการจัดตั้งโรงเรียนข้าราชการพลเรือนเมื่อ พ.ศ. 2442 แล้วยกสถานะขึ้นเป็นจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ใน พ.ศ. 2459 ในสมัยรัชกาลที่ 6 ต่อมาโรงเรียนกฎหมายได้ถูกยุบรวมกับจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเมื่อ พ.ศ. 2476 แต่ในที่สุดก็ถูกโอนไปสังกัดมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง[1]

 

 

มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง ก่อร่างแนวคิดขึ้นในวันที่ 6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2476 เมื่อ นายปรีดี พนมยงค์ เสนอร่างพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองเป็นครั้งแรก และมีการตั้งกรรมาธิการวิสามัญพิจารณาและตรวจร่างพระราชบัญญัติฯ ขึ้นโดยหลวงคหกรรมบดี (ชม จารุรัตน์) เลขาธิการสภาผู้แทนราษฎรทำหนังสือเรียนถึงเลขาธิการคณะรัฐมนตรีว่า

 

“หนังสือนายกรัฐมนตรีที่ ส. ๘๔๐๘/๒๔๗๖ ลงวันที่ ๖ กุมภาพันธ์ ศกนี้ เสนอร่างพระราชบัญญัติต่อสภาผู้แทนราษฎร เพื่อตรวจพิจารณา คือ

๑. ร่างมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช ๒๔๗๖

…บัดนี้ที่ประชุมสภาฯ ได้ตรวจพิจารณาร่างมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช ๒๔๗๖ เสร็จแล้ว ลงมติเห็นชอบตามร่างซึ่งส่งมาพร้อมกับหนังสือฉะบับนี้ ให้นำขึ้นถวายแด่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ เพื่อทรงลงพระนาม และจัดการประกาศใช้ในราชกิจจานุเบกษา ใช้บังคับเป็นหมายสืบไปได้แล้ว ฉะนั้นจึงเรียนยืนยันมา…”

 

 

หลังจากสภาผู้แทนราษฎรได้ลงมติรับหลักการของร่างกฎหมายไปแล้ว ต่อมาเมื่อวันที่ 5 มีนาคม พ.ศ. 2476 ได้มีการพิจารณาในวาระที่ 2 และ 3 โดยมีการแปรญัติ และเห็นชอบให้ออกประกาศเป็นกฎหมายบังคับใช้ โดยในวันนั้นได้มีการอภิปรายกันอย่างเข้มข้นในประเด็นต่างๆ

เนื่องจากมีสาระที่น่าสนใจตามที่บันทึกในรายงานประชุมสภาผู้แทนราษฎรเพื่อพิจารณาร่าง พระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2476 ผู้เขียนจึงใคร่ขอนำเสนอสาระที่เป็นแนวคิดและหลักการที่มีการอภิปรายถึงร่างกฎหมายฉบับนี้ดังต่อไปนี้

พระยาเทพหัสดิน (ผาด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) ทำการแทนประธานสภาผู้แทนราษฎร กล่าวเริ่มต้นพิจารณาร่าง พระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2476 ว่า

 

“พิจารณาร่าง พระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2476 ซึ่งสภาฯ นี้ได้รับหลักการแล้ว และส่งไปให้กรรมาธิการพิจารณานั้น สมาชิกได้ส่งแปรญัตติไป บัดนี้ คณะกรรมาธิการได้เสนอร่างพระราชบัญญัติและได้ตกลงกับสมาชิกส่วนมากไปแล้วในข้อที่สมาชิกแปรญัตติไป และในข้อที่กรรมาธิการจะพิจารณาตกลงไปอย่างไร จะได้อ่านให้สมาชิกฟัง…”

 

ประเด็นแรกมาจากนายทองอิน ภูริพัฒน์ ผู้แทนราษฎรจังหวัดอุบลราชธานี เสนอขอแก้คำว่ามีหน้าที่จัดการศึกษาวิชากฎหมาย วิชาการเมือง และวิชาเศรษฐการ โดยขอแปรญัตติในข้อนี้เป็นการจัดการศึกษาวิชานิติศาสตร์ วิชารัฐศาสตร์ เศรษฐศาสตร์ และการทูต แต่ทางคณะกรรมาธิการไม่เห็นด้วยในการประชุมฯ ครั้งที่แล้ว จึงขอถอนญัตติและขอเสนอแก้ไขมาตรา 7[2] โดยหลวงคหกรรมบดี เลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร ระบุว่า

 

“นายทองอินทร์ ขอให้ตัด “ในการเงิน” ออกและแก้ “อาจมีรายได้” เป็น “อาจมีเงินรายได้”...คณะกรรมาธิการเห็นว่าความในร่างชัดเจนดีแล้ว ไม่จำเป็นจะต้องแก้ไขอย่างไรอีก”

 

ขณะที่นายทองอินทร์ กล่าวอภิปรายว่า

 

“ในมาตรา 7 นี้ ถ้าเราอ่านดูดีๆ เราจะเห็นได้ว่า มหาวิทยาลัยนี้เป็นนีติบุคคลมีสิทธิและหน้าที่ในการเงินเหมือนนีติบุคคลทั้งหลาย…เพื่อที่จะให้มหาวิทยาลัยนี้เป็นรูปแบบสมบูรณ์ยิ่งขึ้น ข้าพเจ้าจึงขอแปรญัตติตัดคำว่า “ในการเงิน” ออกเป็นว่า มหาวิทยาลัยนี้เป็นบุคคลมีสิทธิและหน้าที่เหมือนนีติบุคคลทั้งหลาย เมื่อนีติบุคคลทั้งหลายมีสิทธิและหน้าที่อย่างใดก็ควรให้นีติบุคคลคือมหาวิทยาลัยนี้มีอยู่เช่นนั้น ถ้ามิเช่นนั้นแล้วเราจะทำให้ข้อความเสียไป…

…จึงจะทำให้ข้อความชัดเจน มหาวิทยานี้เป็นนีติบุคคล ซึ่งมีสิทธิและหน้าที่เหมือนนีติบุคคลทั้งหลาย ไม่ฉะเพาะแต่การเงินอย่างเดียว…และฉะเพาะในข้อนี้ข้าพเจ้าไม่ขอถอน ขอให้ลงมติ”

 

 

นายปรีดีกล่าวรับรองการแปรญัตติของนายทองอินทร์ เรื่องการตัดคำว่า ในการเงินออก ตามมาตรา 7 ไว้ว่า

 

“ในเรื่องนี้ก็ย่อมได้ ที่จะให้ตัดในการเงินออก คือหมายความว่าให้อ่านว่า มหาวิทยาลัยนี้เป็นนีติบุคคลมีสิทธิและหน้าที่เหมือนนีติบุคคล ยอมตัดในการเงินออก…กรรมาธิการได้ปรึกษากันแล้วและยอมแก้ ดังนี้ได้ในวรรคหลังสุดท้ายขอให้เป็นว่า ในส่วนการเงินนั้น หากจะได้มีรายได้ต่างๆ ดังนี้”

 

ต่อมานายเลียง ไชยกาล ผู้แทนราษฎรจังหวัดอุบลราชธานี เสนอให้ตัดข้อความว่า “มีสิทธิและหน้าที่เหมือนนีติบุคคลทั้งหลาย” ออกไปด้วยเหตุว่าเป็นนิติบุคคลแล้วย่อมทราบว่ามีหน้าที่และสิทธิใดบ้างโดยมีหลวงวิจิตรวาทการสนับสนุนการอภิปรายของนายเลียงอีกหนึ่งเสียง

ในการแปรญัตติมาตรา 7 โดยให้ตัดคำว่า การเงิน และตัดคำว่า มหาวิทยาลัยนี้ “เป็นนีติบุคคลแล้วก็ย่อมมีสิทธิเหมือนบุคคลทั้งหลาย” ออกไปจากการเสนอของนายทองอินทร์ นายเลียง และหลวงวิจิตรวาทการนั้นจบลงด้วยการประนีประนอมของนายปรีดี ผู้เสนอร่างพระราชบัญญัติฯ ฉบับนี้ซึ่งกล่าวว่า

 

“ความจริงเป็นนีติบุคคลแล้วก็ย่อมมีสิทธิเหมือนบุคคลทั้งหลายเป็นลำดับ การที่ได้ยอมให้ตัดในเรื่องการเงินออกก็โดยเหตุที่ว่าทิ้งความเดิมไว้ก็คงชัดขึ้น และกรรมาธิการไม่ขัดข้องอย่างไร และผู้ที่ขอแปรญัตติเดิมก็ไม่ติดใจต่อไป ในการที่จะให้ตัดความในวรรคนี้ทั้งหมดแล้วกรรมาธิการนี้ก็ไม่ขัดข้อง”[3]

 

ถัดมาในประเด็นที่ 2 เป็นการอภิปรายเรื่องการขอเพิ่มเติมวิชาตรรกวิทยา และภาษาไทย โดยนายทองอินทร์ เสนอว่า ขอให้เพิ่มวิชาตรรกวิทยาภาษาไทยในมาตรา 26[4] และคณะกรรมาธิการเห็นว่าควรปล่อยให้มหาวิทยาลัยวินิจฉัยเพิ่มเองในประเด็นนี้ได้มีการอภิปรายโต้ตอบกันระหว่างนายทองอินทร์ และนายปรีดี ดังนี้

นายทองอินทร์เสนอว่า

 

“ที่ข้าพเจ้าขอเติมวิชาเช่นนี้ในปริญญาตรีก็เพราะเหตุที่ข้าพเจ้าจะชี้แจ้งให้ฟัง

ข้าพเจ้าเป็นครูมา ๗ ปี ได้ศึกษาวิชาในทางตรรกวิทยามา ตรรกวิทยาเป็นวิชาสำคัญที่ทำให้ภาษาเป็นภาษาขึ้น เพราะฉะนั้นผู้ที่จะมีปริญญาในทางธรรมศาสตร์และการเมือง อย่างน้อยที่สุดจะต้องมีความรู้ทางตรรกวิทยา ซึ่งจะทำให้ภาษาดีขึ้น แต่อย่างไรเมื่อมีข้อเช่นนี้ข้าพเจ้าขอถอน ทีนี้เหลือที่ข้องใจอยู่ฉะเพาะภาษาไทย ข้าพเจ้าจะชี้ให้เห็นว่าในพระราชบัญญัติฉะบับนี้ เราจะให้ผู้ที่มีความรู้ธรรมดาสามัญทั่วไป คือผู้ที่ศึกษามัธยมจะต้องไปเรียนวิชาครู ภาษาไทยยังไม่ดีเลยส่วนมาก…

เพราะฉะนั้นมัธยม ๘ ส่วนมากต้องมีความรู้ดีในทางภาษาไทยทีนี้ผู้ที่ศึกษาถึงชั้นปริญญา ซึ่งเดี๋ยวนี้เรามีเพียงเวชบัณฑิตเท่านั้น การศึกษาอย่างอื่นๆ มีแต่เพียงประกาศนียบัตร์ เราจะไม่บรรจุภาษาไทยลงไปเสียเลย จะทำให้ผู้ที่ได้รับปริญญานั้นมีความรู้กะร่องกะแร่ง …อย่างน้อยที่สุด ควรจะให้ผู้ที่ได้รับการศึกษาในทางปริญญาธรรมศาสตร์และการเมืองได้ศึกษาภาษาไทยเป็นอย่างดี ที่จะมาขัดข้องว่าเป็นวิชาอื่นๆ ซึ่งจะมิให้เพิ่มเติมนั้นเป็นคำกำกวม ระเบียบในพระราชบัญญัตินี้เป็นไปไม่ได้

…การที่กรรมาธิการแก้ว่าจะขอให้เป็นหน้าที่ของมหาวิทยาลัยที่จะกำหนดเพิ่มเติมนั้น ข้าพเจ้าไม่เห็นด้วย ข้าพเจ้าต้องให้เป็นลักษณะบังคับ ต้องการให้คนเรียนภาษาไทย ซึ่งเป็นรากเหง้าของภาษาของเราด้วย”

 

 

นายปรีดีกล่าวตอบว่า

 

“ในเรื่องนี้ คณะกรรมาธิการได้ระลึกถึงเหมือนกันแต่ว่าการที่จะให้มีภาษาไทยดีนั้น เราได้คิดว่าควรจะเป็นหน้าที่ของกระทรวงธรรมการที่จะแก้ไขหลักสูตร์ภาษาไทยที่จะสอนให้ชั้น ๘ ให้ดี

อีกประการหนึ่ง ถ้าหาว่าเรานำภาษาไทยมาใส่ไว้ในมาตรา ๒๖ ด้วยแล้ว ก็จะทำให้เขาเห็นไปได้ในนานาประเทศ เขาจะทรีตว่าเราต้องมาเรียนภาษาไทยกันใหม่อีกในมหาวิทยาลัย คือแทนผู้ที่จะเข้ามหาวิทยาลัยจะต้องเตรียมตัวในการที่มาเสียก่อนแล้ว ก็ยังจะต้องมาเรียนในนี้อีก จะทำให้ชื่อเสียงแห่งปริญญาของเรานั้นลดน้อยไป

อีกประการหนึ่งในการสอบไล่ก็ดี ต้องอาศัยภาษาไทย ผู้ใดอ่อนในทางภาษาไทยก็ต้องศึกษาในเรื่องเหตุผล ในเรื่องส่วนตัวของเขา นอกจากนั้นมีการเรียนเป็นพิเศษแก่ผู้ที่มีความรู้อ่อนในทางนี้ได้ จึงเห็นว่าไม่ควรใส่ไว้ในหลักการ แต่มิใช่ค้านความเห็นของท่านสมาชิก เห็นว่าผู้ที่ศึกษานี้ต้องรู้ภาษาไทยเป็นอย่างดี แต่การที่ไม่ใส่ไปในนั้นให้เป็นวิธีการก็แล้วกัน งามกว่าที่จะใส่ลงไปในนั้น”

 

นายทองอินทร์กล่าวภายหลังจากฟังเหตุผลของนายปรีดีว่า “เป็นอันว่ายอมพอใจแล้ว”[5]

ประเด็นที่ 3 ในการอภิปรายครั้งนี้คือ การก่อตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองจะมีผลต่อสถานะและความมั่นคงของนักเรียนนิติศาสตร์ และรัฐศาสตร์อย่างไร จำต้องยกเลิกสาขาใดหรือไม่

นายดาบ เทียม ศรีพิสิฐ ผู้แทนราษฎรจังหวัดนครปฐม กล่าวถามไว้ว่า

 

“ก่อนที่จะลงมติรับหลักการวาระที่ ๓ ข้าพเจ้าใคร่ขอถามรัฐบาลต่อไปว่า สำหรับภาวะของนักเรียนนิติศาสตร์ และรัฐศสาตร์จะมีภาวะฐานะมั่นคงอย่างเดิมหรือจะเลิกล้มอย่างไรบ้าง ในข้อนี้ข้าพเจ้ายังไม่สู้จะซึมทราบดีนัก”

 

พระยามโนปกรณ์นิติธาดา นายกรัฐมนตรีได้ขอให้นายปรีดีตอบคำถามนี้โดยกล่าวตอบจนเป็นที่พอใจในที่สุดว่า

 

“สำหรับฐานะของนักเรียนทั้ง ๒ ประเภทที่ยังคงอยู่ในเวลานี้ก็จะได้ โอนมายังมหาวิทยาลัยใหม่ ส่วนฐานะที่มีอยู่แล้วแต่เดิม เช่นนักเรียนรัฐศาสตร์เวลานี้ถ้าประสงค์จะได้ปริญญาต่อไป เมื่ออยู่ในมหาวิทยาลัยนี้แล้ว ที่เราวางหลักลงไปไว้ส่วนผู้นั้นควรจะรับราชการอย่างไร เพราะเหตุว่าผู้ที่เรียนเสร็จแล้วตามเดิมรัฐบาลก็หางานให้

ต่อไปเราถือหลักอีกอย่างหนึ่ง คือถือว่ามหาวิทยาลัยนี้เป็นตลาดวิชา ผู้ที่สอบไล่ได้แล้วก็ต้องสอบแข่งขันอีกสำหรับหัวข้อนี้ต้องไปพิจารณาในพระราชบัญญัติข้าราชการพลเรือนว่าผู้ที่เข้าเรียนอยู่ในเวลานี้และจะเข้ารับราชการ เราจะควรทำอย่างไรโดยไม่ให้เขาเสียประโยชน์ไปได้ ข้อนี้เราได้ระวังและรักษาความยุติธรรมอย่างยิ่ง”

 

ช่วงท้ายของการประชุมสภาฯ ทางนายปรีดีได้สรุปขั้นตอนของการเสนอร่างพระราชบัญญัติฯ และหน้าที่ของคณะกรรมาธิการฯ ไว้ด้วยว่า

 

“กรรมาธิการนั้นมีหน้าที่ทางทำหน้าที่ตรวจชำระพระราชบัญญัติเท่านั้น ต่อไปเป็นหน้าที่ของคณะกรรมการมหาวิทยาลัยที่จะปฏิบัติ และกรรมาธิการในฐานส่วนตัวก็ยินดีจะไปชี้แจงให้ความเห็นได้ แต่เป็นการคนละหน้าที่ไม่ใช่หน้าที่ของคณะกรรมาธิการนี้”

 

แม้ว่าร่างพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2476 จะถูกเสนอขึ้นโดยนายปรีดี แต่ในขั้นตอนก่อนการประกาศใช้ได้ผ่านการพิจารณาจากที่ประชุมฯ ตามระเบียบของรัฐบาลคณะราษฎร ซึ่งในการประชุมฯ ครั้งที่สองนี้มีการทักท้วงรวมถึงอภิปราย ทั้งเห็นพ้องและเห็นต่างในหลายประการจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและนายปรีดีผู้เสนอร่างฯ ก็ยอมตามการอภิปรายในระบบรัฐสภา อาทิ ประเด็นบัญญัติของมาตรา 17[6] เรื่องเลขาธิการของมหาวิทยาลัยไว้ไม่ชัดเจนเช่นที่นายทองอินทร์ ผู้แทนราษฎรจังหวัดอุบลราชธานี กล่าวทักถามไว้ดังนี้

 

“ตามที่คณะกรรมาธิการได้รายงานมาตามหน้า ๓ ข้อ ๗ คำว่าเลขาธิการของมหาวิทยาลัยขอแถลงว่า การตั้งนั้นมีระบุไว้ในมาตรา ๑๘ อนุมาตรา ๖ ส่วนหน้าที่นั้นมีกล่าวไว้ในมาตรา ๑๗ เมื่อดูมาตรา ๑๗ อนุมาตรา ๑ และ ๑๗ และคำว่า ผู้ประศาสน์มหาวิทยาลัยยังมีเลขาธิการนายหนึ่งเป็นผู้ช่วยในฝ่ายธุระการ และมีพนักงานเจ้าหน้าที่เพื่อปฏิบัติการตามสมควร

ข้อนี้คำว่าผู้ประศาสน์การมีเลขาธิการ ๒ นายเป็นผู้ช่วยฝ่ายธุระการเช่นนี้ เมื่อเราอ่านตามตัวหนังสือเราก็เห็นว่าคำว่าเลขาธิการคนนี้เป็นเลขาธิการของผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัย ส่วนมาตรา ๑๘ อนุมาตรา ๖ คำว่าการแต่งตั้งเอาออกตามระเบียบนั้นที่ว่าเป็นการตั้งนั้นเป็นหน้าที่ของผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัยที่จะมีหน้าที่ตั้งขึ้น เพราะฉะนั้นเมื่อข้าพเจ้าได้อ่านความในพระราชบัญญัตินี้ละเอียดถี่ถ้วนแล้ว จึงเป็นเข้าอยู่ในมาตรา ๑๗ มีแต่เพียงว่าผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัยจะต้องมีเลขาธิการนายหนึ่งเป็นผู้ช่วยในฝ่ายธุระการ คำนี้เมื่อเรามาใส่ลงในที่นี้แล้ว เราไม่มีวรรคตอนเช่นนั้นจึงทำให้เรื่องเข้าใจความโดยสำคัญทั่วๆ ไป ว่าเลขาธิการนายหนึ่งนั้นเป็นเลขาธิการของผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัย ถ้ากรรมาธิการไม่ยอมเช่นนั้น ข้าพเจ้าก็เห็นด้วยขอแต่เติมความในมาตรา ๑๗ ให้ชัดเจน”

 

นายปรีดีกล่าวตอบนายทองอินทร์ว่า “ยอม” และนายทองอินทร์ กล่าวสรุปว่า “คงอ่านเป็นว่า มหาวิทยาลัยมีเลขาธิการนายหนึ่งเป็นอันขอถอนทั้งหมดนอกนั้น”[7]

ในที่สุดพระยาเทพหัสดิน ทำการแทนประธานสภาผู้แทนราษฎร จึงขอให้ลงมติครั้งที่ 3[8] ว่าท่านผู้ใดเห็นว่าการร่างพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2476 นี้ควรออกเป็นกฎหมายบังคับได้ให้ยกมือขึ้น และมีสมาชิกยกมือรับรองกันอย่างพร้อมเพรียง[9] จึงนำไปสู่การประกาศใช้ พระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2476 ในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 20 มีนาคม พุทธศักราช 2476

 

 

 

การกำกับดูแลมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองนั้น จะกระทำโดยนายกรัฐมนตรี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงธรรมการ ผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัย และคณบดีของคณะต่างๆ[10] ต่อมาในวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2477 นายปรีดีจึงได้รับความเห็นชอบจากสภาผู้แทนราษฎรให้เป็นผู้ประศาสน์การคนแรกของมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง[11]

 

 

มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองได้ดำเนินงานเป็นตลาดวิชาตามหลักการของนายปรีดีที่กล่าวไว้นับตั้งแต่ในการประชุมฯ เสนอร่างพระราชบัญญัติฯ โดยปีแรกที่เปิดทำการนั้นมีผู้มาสมัครเข้าเรียนมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองถึง 7,094 คน หนึ่งในนักศึกษารุ่นแรกที่สังคมไทยรู้จักกันเป็นอย่างดีคือ นายป๋วย อึ๊งภากรณ์

 

ข้อสังเกตเรื่องพื้นที่ : ว่าด้วยการโอนกรรมสิทธิ์ที่ดินบริเวณโรงทหารกองพันทหารราบที่ 4 ให้แก่มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2477

 

 

พื้นที่ตั้งของมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองนั้น มีเฉพาะผู้ที่สนใจประวัติศาสตร์การเมืองไทยและความเป็นมาของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์จึงจะทราบว่าเดิมเป็นที่ดินของโรงทหารกองพันทหารราบที่ 4 เพราะหากถอยย้อนไปไกลกว่านั้นอีกบริเวณนี้คือ เขตพื้นที่ของวังหน้าในสมัยรัชกาลที่ 3 ดังนั้น การจะก่อตั้งมหาวิทยาลัยขึ้นจึงต้องมีการโอนกรรมสิทธิ์ที่ดินดังกล่าว

ทั้งนี้การดำเนินการขอกรรมสิทธิ์ที่ดินเพื่อก่อตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองต้องดำเนินตามร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยการโอนกรรมสิทธิที่ดินบริเวณโรงทหารกองพันทหารราบที่ 4 ให้แก่มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2477 ซึ่งมีการประชุมฯ ขึ้นในวันอังคารที่ 5 มีนาคม พ.ศ. 2477 ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม

ตามร่างพระราชบัญญัติฯ นี้มีเนื้อความเบื้องต้นว่า

 

“พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ประกาศว่า โดยที่สภาผู้แทนราษฎรถวายคำปรึกษาว่า สมควรจะโอนกรรมสิทธิที่ดินบริเวณโรงทหารกองพันทหารราบที่ 4 ตำบลท่าพระจันทร์ แก่มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง เพื่อขยายสถานศึกษาแห่งมหาวิทยาลัยนั้นให้กว้างขวางยิ่งขึ้น จึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตราพระราชบัญญัติขึ้นไว้ โดยคำแนะนำและยินยอมของสภาผู้แทนราษฎรดั่งต่อไปนี้”

 

ต่อประเด็นนี้ทางพระยามานวราชเสวี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง กล่าวตอบว่า

 

“ข้าพเจ้าขอเรียนว่า ที่ดินทั้งหมดอยู่ในความดูแลของกระทรวงกลาโหมทั้งนั้น เพราะฉะนั้น ในการที่ให้กระทรวงกลาโหมเป็นเจ้าหน้าที่โอนนั้น ก็ชอบอยู่แล้ว ส่วนที่จะทำให้ชักช้าหรือไม่ชักช้านั้น ข้อนี้ข้าพเจ้าขอรับรองว่า ไม่ชักช้า ไม่จำเป็นต้องใส่ เพราะเป็นระเบียบการภายในมากกว่าอื่น

แต่เมื่อมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองให้เงินไปเสร็จสิ้นแล้ว ก็คงจะพยายามโอนให้เร็วที่สุดที่จะเร็วได้ เพราะฉะนั้นข้าพเจ้าขอให้คงไว้ตามนี้”

 

และได้มีการลงมติให้ประกาศใช้พระราชบัญญัติว่าด้วยการโอนกรรมสิทธิ์ที่ดินบริเวณโรงทหารกองพันทหารราบที่ 4 ให้แก่มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พุทธศักราช 2477 โดยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรได้ยกมือรับรองโดยพร้อมเพรียงกัน[12]

 

 

 

ในทางมรดกภูมิปัญญาจะพบว่ารายวิชาที่เปิดสอนในมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และการเมืองนั้น ได้จัดการเรียนการสอนวิชากฎหมายผนวกกับวิชาการเมืองการปกครอง อาทิ วิชากฎหมายรัฐธรรมนูญและวิชากฎหมายการเลือกตั้งซึ่งเนื้อหาจะเรียนทั้งเรื่องกฎหมายและเรื่องรัฐ ทฤษฎีการเมือง อำนาจอธิปไตย ลัทธิประชาธิปไตย ลัทธิเผด็จการอันขัดต่อการปกครองในระบอบรัฐธรรมนูญ และประวัติการปกครองตามรัฐธรรมนูญ เป็นต้น[13]

ส่วนในทางความคิดนั้นนายปรีดี ได้กล่าวไว้ในวันสถาปนามหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง 27 มิถุนายน พ.ศ. 2477 ว่า

 

“การตั้งสถานศึกษาตามลักษณะของมหาวิทยาลัยย่อมเป็นเครื่องพิสูจน์ และเป็นปัจจัยในการแสดงความก้าวหน้าของประเทศ ประชาชนชาวสยามจะเจริญในอารยธรรมได้ก็โดยอาศัยการศึกษาอันดี ตั้งแต่ชั้นต่ำตลอดจนการศึกษาชั้นสูง เพราะฉะนั้น การที่จะอำนวยความประสงค์ และประโยชน์ของราษฎรในสมัยนี้ จึงจำต้องมีสถานศึกษาให้ครบบริบูรณ์ทุกขั้น”

 

และกล่าวเปรียบเปรยเชิงอุปมาระหว่างมหาวิทยาลัยและบ่อน้ำแห่งปัญญาไว้ว่า

 

“มหาวิทยาลัยย่อมอุปมาประดุจบ่อน้ำ บำบัดความกระหายของราษฎร ผู้สมัครแสวงหาความรู้อันเป็นสิทธิและโอกาสที่เขาควรมีควรได้ตามหลักแห่งเสรีภาพในการศึกษา รัฐบาลและสภาผู้แทนราษฎรเห็นความจำเป็นในข้อนี้ จึงได้ตราพระราชบัญญัติจัดตั้งมหาวิทยาลัยขึ้น”

 

กล่าวได้ว่าผลงานบางส่วนของรัฐบาลคณะราษฎรคือ การก่อตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองจากแง่มุมความคิด หลักการ และสถาบันการเมืองผ่านข้อถกเถียงในรายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎรที่แตกต่างจากการเล่าเค้าโครงประวัติศาสตร์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์กับขบวนการเคลื่อนไหวของนักศึกษาที่มีการเขียนไว้จำนวนหนึ่ง[14] รวมทั้งเสนอให้เห็นความคิดของนายปรีดี พนมยงค์ ผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์การเมืองในเบื้องต้นเพื่อนำไปสู่การค้นคว้าต่อไปในอนาคต

 

บรรณานุกรม

เอกสารชั้นต้น :

หนังสือภาษาไทย :

บทความในหนังสือและวารสาร :

สื่ออิเล็กทรอนิกส์ :